Raymond Chandler
«Ο μεγάλος αποχαιρετισμός»
Μετ. Αντώνης Καλοκύρης
Εκδ. Κέδρος
Ο Ραίημοντ Τσάντλερ (1888 – 1959) ξεκινά να γράφει τοn «Μεγάλο αποχαιρετισμό» το 1949, όταν αρρωσταίνει σοβαρά η γυναίκα του, η δεκαοχτώ χρόνια μεγαλύτερή του Σίσσυ Πασκάλ, το καταφύγιο και το στήριγμά του για τριάντα χρόνια. Θα πεθάνει το 1954, τη χρονιά έκδοσης του έργου, επιβεβαιώνοντας με τρόπο παράδοξο την αμφισημία του τίτλου.
Αποτυχημένος δημοσιογράφος και ρομαντικός ποιητής, βετεράνος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και καταξιωμένος αστυνομικός συγγραφέας, ο αγγλοαμερικανός Τσάντλερ θα αναγνωριστεί, με τον «Μεγάλο αποχαιρετισμό», ως συγγραφέας της «σοβαρής» λογοτεχνίας ακόμα και από τους πιο δύστροπους κριτικούς που είχαν χτυπήσει τα προηγούμενα έργα του. Ο περίφημος Anthony Boucher των New York Times δήλωνε ότι πρόκειται για ένα από τα καλύτερα αστυνομικά όλων των εποχών και μπορούσε να προσελκύσει αναγνώστες που σε καμία υπόληψη δεν είχαν το είδος. Διότι διέθετε άρτια πλοκή, καλοδουλεμένους διαλόγους, διότι ο Μάρλοου ήταν εκτός από κυνηγός του κακού ένας άνθρωπος που ψάχνει απελπισμένα την αλήθεια και την ανθρωπιά. Και να φανταστεί κανείς ότι η υποδοχή του βιβλίου στην Αμερική ήταν αρχικά χλιαρή σε σχέση με αυτήν στην Αγγλία – όπως συνέβαινε με όλα τα έργα του Τσάντλερ. Πολύ σύντομα, πάντω,ς Αγγλία και Αμερική θα τον ανακηρύξουν θριαμβικά μείζονα μυθιστοριογράφο και το έργο του θα τοποθετηθεί πλάι στην «Αγρύπνια του Φίνεγκαν», τον «Φύλακα στη σίκαλη» ή το «1984», απαλύνοντας κάπως, προσωρινά, τον πόνο και τη θλίψη του.
Προσωρινά, διότι το μυστικό της επιτυχίας του «Μεγάλου αποχαιρετισμού» βρίσκεται τελικά στην αποτυχία του Τσάντλερ να κρατηθεί σε επαφή με τη ζωή. Από το 1949 ώς το 1959 που θα πεθάνει, θα βυθίζεται όλο και βαθύτερα στην κατάθλιψη και τον αλκοολισμό, που τον συντροφεύουν από τη νεανική του ηλικία – χωρίς τη Σίσσυ πια να τον παρηγορεί. Το μυθιστόρημά του μπορεί να διαβαστεί ανάμεσα από τις γραμμές και ως το χρονικό της αναπόδραστης εντέλει πτώσης ενός ανθρώπου που επί μακρόν ακροβατούσε στην άκρη της αβύσσου. Ενός προικισμένου και ευαίσθητου άντρα που έφτανε με τεράστια ευκολία στην κορυφή, για να παραιτηθεί από αυτήν με ακόμα μεγαλύτερη ευκολία – όπως όταν είχε γίνει με το σπαθί του ηγετικό στέλεχος σε μια μεγάλη εταιρεία, από την οποία και απολύθηκε λόγω του αλκοολισμού και των αυτοκτονικών του τάσεων.
Ο «Μεγάλος αποχαιρετισμός» είναι ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα κοινωνικής κριτικής και μαζί ψυχολογικής ανάλυσης, με θαυμάσιες λυρικές στιγμές και αναπάντεχα διακείμενα, από τον αρχετυπικό Φλωμπέρ ώς τον Κητς και τον Ελιοτ. Στην καλή κοινωνία, που η άλλη όψη της στον καπιταλισμό είναι ο υπόκοσμος, τα πτώματα περισσεύουν. Η κόρη ενός μεγιστάνα, ένας διάσημος συγγραφέας πολυσέλιδων ιστορικών – αισθηματικών μυθιστορημάτων, η γυναίκα του. Ο Μάρλοου έχει γνωρίσει κατά τύχη τον σύζυγο της πρώτης νεκρής και τον βοηθάει να διαφύγει στην Τιχουάνα, θεωρώντας τον φίλο του. Πιστός στη φιλία τους και δεν ανοίγει το στόμα του στην αστυνομία, ώς τη στιγμή που γίνεται γνωστή η αυτοκτονία του, η οποία συνοδεύεται, υποτίθεται, από την ομολογία ότι αυτός σκότωσε τη σύζυγό του που τον απατούσε και η υπόθεση μπαίνει στο αρχείο. Ο Μάρλοου αρνείται να πιστέψει ότι ο Τέρι είναι ένοχος και παρά τις ποικίλες προειδοποιήσεις συνεχίζει να ψάχνει την αλήθεια.
Παράλληλα, του ανατίθεται μια άλλη υπόθεση, αυτή ενός αλκοολικού διάσημου συγγραφέα που δεν μπορεί να τελειώσει το βιβλίο του λόγω του ποτού και των διαλείψεων και του ζητούν να τον προσέχει. Στην πορεία, οι δύο ιστορίες πλέκονται αξεδιάλυτα, ενώ ο Τέρι αποδεικνύεται ότι είναι ένας άλλος -ή μάλλον πολλοί άλλοι- και έχει φίλους που τον αγαπούν ακόμα περισσότερο από τον Μάρλοου.
Εξαιρετικά στημένοι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες, πολύ ενδιαφέροντα και ζωντανά δευτερεύοντα πρόσωπα, ντεκόρ βίας και διαφθοράς απολύτως πειστικό, και ένας Μάρλοου πιο θλιμμένος και πιο μόνος από ποτέ, ιδού μερικά από τα χαρακτηριστικά του βιβλίου. Ενός βιβλίου που δεν έχει χάσει ούτε μια στάλα από την ικμάδα και την επικαιρότητά του, όταν αναλύει τον καπιταλισμό, δια στόματος μάλιστα των πλουσίων: το χρήμα «Στην εποχή μας έχουμε δει μια σοκαριστική παρακμή τόσο της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής ηθικής. […] Εχουμε τις ωραιότερες συσκευασίες του κόσμου κύριε Μάρλοου. Το περιεχόμενο είναι ως επί το πλείστον σκουπίδια». Ή όταν μιλάει για την κανιβαλιστική εκδοτική αγορά που τρώει τα καλύτερα παιδιά της και μετράει την ποιότητα με το κιλό: «ο κόσμος πιστεύει βλακωδώς ότι αν το βιβλίο έχει πολλές σελίδες, θα κρύβει και πολύ χρυσάφι». Σαν να μην πέρασε μια μέρα.
Ο Τσάντλερ είναι στο βιβλίο του ο Ουέιντ, ο συγγραφέας, που γράφει σε κίτρινα φύλλα όπως ο ίδιος τον «Αποχαιρετισμό», που πίνει για να ξεπεράσει την αηδία του, την κατάθλιψή του και τρελαίνεται από τις διαλείψεις, το φόβο ότι στερεύει. Είναι επίσης και ο Μάρλοου, όπως πάντα, ο τρυφερός ντετέκτιβ που ποτέ δεν τον αγγίζει το κακό, όπως άλλους ήρωες του hard-boiled αστυνομικού, που ποτέ δεν ξεχνά τις αξίες του, που θέλει να συνεχίσει να πιστεύει. Αποχαιρετώντας τον αινιγματικό και υπέροχο Τέρι, αποχαιρετά τη γυναίκα του και μαζί τον κόσμο με τον οποίο δεν κατάφερε ποτέ να συμφιλιωθεί. Η αλήθεια και το απαράμιλλο στυλ του δίνουν στο αστυνομικό μυθιστόρημα τους τίτλους τιμής που του έλειπαν.