Κωνσταντινος Σβολοπουλος
Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία
πρόλογος: Νικόλαος Παπαδάκης
εκδ. Ικαρος
«Στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Τουρκία θα μπορούσε να είχε υποκύψει στις ξένες δυνάμεις που προσπαθούσαν να διεκδικήσουν το έδαφός της, ή επεδίωκαν να επαναφέρουν μία αρχαία αυτοκρατορία. Αλλά η Τουρκία διάλεξε ένα διαφορετικό μέλλον. Απελευθερώσατε τον εαυτό σας από τον ξένο έλεγχο, και ιδρύσατε μία δημοκρατία που επιβάλλει τον σεβασμό των Ηνωμένων Πολιτειών και του ευρύτερου κόσμου».
Τάδε έφη ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα στο πλαίσιο της ομιλίας του προς το τουρκικό κοινοβούλιο στην Αγκυρα, στις 6 Απριλίου, κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψής του στην Τουρκία. Η ξένη δύναμη που «επεδίωκε να επαναφέρει μία αρχαία αυτοκρατορία» στη Μικρά Ασία, δεν ήταν άλλη από την Ελλάδα.
Οταν η Ελλάδα αποβίβασε στρατό στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου του 1919, το έκανε έπειτα από εντολή της παντοδύναμης τριανδρίας στη Συνδιάσκεψη των Παρισίων, του προέδρου των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον, του Βρετανού πρωθυπουργού Λόιδ Τζορτζ και του πρωθυπουργού της Γαλλίας Ζορζ Κλεμανσό προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Και όταν ο Βενιζέλος στις 6 Μαΐου του 1919 απαντούσε «είμεθα έτοιμοι» στο ερώτημα του Λόιδ Τζορτζ, αν η Ελλάδα είχε διαθέσιμο στρατό για την κατάληψη της Σμύρνης, άρπαζε την ευκαιρία για την πραγμάτωση του κυρίου αιτήματος της χώρας μας στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης, σύμφωνου με τις διακηρύξεις του Γούντροου Ουίλσον: «Κανένας λαός δεν οφείλει να αποδεχτεί κυριαρχία που δεν του είναι αρεστή· η κατοχύρωση της απόλυτα ελεύθερης ανάπτυξης, υπό καθεστώς εδαφικής ασφάλειας, υπαγορεύει την απαλλαγή από την τουρκική καταπίεση, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία».
Με εκατοντάδες χιλιάδες Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελλάδα, τους οποίους η τουρκική κυβέρνηση είχε εκδιώξει μεταξύ του 1914 και του 1918, και συνεχείς διώξεις από το 1912, οι οποίες μέχρι την ολοκλήρωση της μικρασιατικής καταστροφής θα επέφεραν τον θάνατο τουλάχιστον 700.000 Ελλήνων στην Ανατολία, ο Βενιζέλος, ερμηνεύοντας το δωδέκατο από τα «14 σημεία» της διακήρυξης του προέδρου Ουίλσον για την «πλήρη και απρόσκοπτη δυνατότητα της αυτόνομης ανάπτυξης των εθνοτήτων υπό την τουρκική κυριαρχία», θα υποστήριζε ότι «δεν τίθεται ζήτημα διατηρήσεως» της τελευταίας στη δυτική Μικρά Ασία.
Αυτά, μεταξύ άλλων, μπορεί να διαβάσει κανείς στο βιβλίο του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Σβολόπουλου «Η απόφαση για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία», το οποίο εκδόθηκε τον Φεβρουάριο, από την εκδοτική εταιρεία Ικαρος και με την υποστήριξη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος». Η κριτική αυτή επαναψηλάφηση, όπως αναγράφεται ο υπότιτλος του βιβλίου, ρίχνει φως στους παράγοντες που οδήγησαν στη μικρασιατική εκστρατεία.
Ο Αμερικανός πρόεδρος
Στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, Γάλλοι, Αγγλοι και Ιταλοί εποφθαλμιούσαν κομμάτια του Μεγάλου Ασθενούς, και ήταν ως πρόληψη σε μια επαπειλούμενη ιταλική πραξικοπηματική ενέργεια στη Σμύρνη, ερήμην της αναζήτησης μιας λύσης για την Ανατολία, κοινά αποδεκτής σε όλους τους εταίρους, που οι Ουίλσον, Λόιδ Τζορτζ και Κλεμανσό αποφάσισαν την αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στην πόλη. Μάλιστα, ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο πρόεδρος Ουίλσον αντιτίθετο στο αίτημα της Ελλάδας στη Συνδιάσκεψη για μια ελληνική ζώνη κυριαρχίας στη Μικρά Ασία, ήταν αυτός που ρώτησε τους Λόιδ Τζορτζ και Κλεμανσό αν είχαν αντίρρηση σε μία άμεση απόβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη. Από τη στιγμή που οι Τρεις συμφώνησαν, ο Βενιζέλος άρπαξε την ευκαιρία.
Δύο εικοσιτετράωρα πριν από την ελληνική απόβαση, ο Γούντροου Ουίλσον δεν απέκρυπτε την πρόθεσή του: η Ελλάδα θα ενσωμάτωνε τη Σμύρνη υπό καθεστώς πλήρους κυριαρχίας· και θα δεχόταν, με πρωτοβουλία του, την εντολή της Κοινωνίας των Εθνών για το υπόλοιπο του βιλαετίου του Αιδινίου. Η επέκταση της Ελλάδας στη Μικρά Ασία, ως επιδιωκόμενη πολιτική από τον Βενιζέλο, συνέπλεε με το όραμα του Λόιδ Τζορτζ για έναν ισχυρό συνεργάτη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, ο οποίος θα πλήρωνε το κενό εξουσίας που άφηνε πίσω της η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εξάλλου, το 1919 κανείς δεν λογάριαζε ακόμη το κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ. Ο Βενιζέλος ήθελε την Ελλάδα κορυφαία περιφερειακή δύναμη σε περιοχές όπου ζούσαν Ελληνες. Αλλωστε, και η Μεγάλη Ιδέα αυτόν τον στόχο εξέφραζε· την επέκταση της ελληνικής επικράτειας σε περιοχές όπου κατοικούσε κυρίως ελληνικός πληθυσμός. Με όχημα τη Μεγάλη Ιδέα η Ελλάδα απέσπασε στους Βαλκανικούς Πολέμους τα εδάφη της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης.
Η Ελλάδα δεν επιδίωκε με τη μικρασιατική εκστρατεία να επαναφέρει μία αρχαία αυτοκρατορία. Ο Βενιζέλος διέταξε την αποβίβαση στρατιωτικού αγήματος στη Σμύρνη κατόπιν εντολής. Η προεργασία του Βενιζέλου προς αυτόν τον στόχο απέρρεε από τη Μεγάλη Ιδέα και συνάδει με τις υψηλές αρχές των Τριών Μεγάλων, και ειδικά του προέδρου Ουίλσον, περί «ειρήνης βασισμένης στο δίκαιο» και αυτοδιάθεσης των λαών, σε μια εποχή όπου ήδη εις βάρος της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας είχε εκχωρηθεί η δυνατότητα της εδαφικής διεύρυνσης σε Πολωνούς, Τσέχους, Σέρβους και Ρουμάνους. Εύλογα διερωτάτο ο Βενιζέλος το 1919 -γράφει ο κ. Σβολόπουλος- θα υποχρεώνονταν, πράγματι, δύο και πλέον εκατομμύρια Χριστιανοί να παραμείνουν υπό τον μουσουλμανικό ζυγό;
Αναζήτηση απαντήσεων
Το αν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος σε ηλικία μόλις δύο ετών εξορίστηκε από την πατρίδα του, θύμα κι αυτός των διωγμών που υπέφερε ο χριστιανικός πληθυσμός της Κρήτης στα χέρια των Τούρκων, και ο οποίος αφιέρωσε το ήμισυ του πολιτικού του βίου στην απελευθέρωση της Μεγαλονήσου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, έπραξε σωστά να στείλει ελληνικό στρατό στη Σμύρνη, τη στιγμή που εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες της Μικράς Ασίας δοκιμάζονταν για χρόνια, χρήζει εκτενούς διαλόγου. Οπως συζήτησης χρήζει και το γιατί δεν απέφυγε τις εκλογές του 1920, αλλά και τι τελικά οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή, τη στιγμή που τα ελληνικά στρατεύματα στην Ανατολία, ενάντια στις Κασσάνδρες και στις αντιξοότητες, σημείωναν εντυπωσιακές νίκες. Με τη συμπλήρωση, φέτος, 90 χρόνων από τη μοιραία απόφαση της 6ης Μαΐου για την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου του 1919, το βιβλίο του κ. Σβολόπουλου προσφέρει σημαντικότατη ώθηση στην αναζήτηση απαντήσεων.