Το ελληνικό θέατρο σε ύφεση με 400 και πλέον παραστάσεις! Σε μια σεζόν που αντέχει ώς τις αρχές Ιουνίου. Με μικρές, μέτριες και μεγάλες, σκηνές, που έχουν άπειρα προβλήματα λειτουργίας και κανέναν έλεγχο από τις αρμόδιες αρχές, και πολλαπλασιάζονται ανησυχητικά και ακατάλληλα δίνοντας ελπίδες στους 600 νέους ηθοποιούς που βγαίνουν κάθε χρόνο από τις σχολές. Σκηνές πολυρεπερτορίου στο μοντέλο του «Αμόρε» που άνοιξε τον δρόμο τη δεκαετία του ’90 με την κεντρική σκηνή και τον εξώστη, που διατήρησαν και στήριξαν τα όνειρα νέων ηθοποιών, σκηνοθετών, σκηνογράφων, συγγραφέων, πριν ξεκινήσει το χάος των μικροχώρων: εγκαταλελειμμένες αποθήκες, μοδάτα ή ξεπεσμένα μπαρ, συνεργεία αυτοκινήτων, υπόγεια… τουαλέτες, ξύπνησαν το ενδιαφέρον του κοινού, λαίμαργου στις περισσότερες περιπτώσεις για οτιδήποτε καινούργιο και διαφορετικό και ας μην είναι πάντα ουσιαστικό. Πολυδύναμα κέντρα με φυσιογνωμία ή όχι, τα οποία πασχίζουν με μεγάλο αριθμό παραγωγών, συμπαραγωγών, φιλοξενούμενων ή ενοικιαστών να δημιουργήσουν ένα καλλιτεχνικό προφίλ που θα δικαιολογεί την πολυπόθητη επιχορήγηση αλλά και την εμπορική κίνηση. Σε άλλους χώρους πιο οικονομικούς, νέα παιδιά με λίγα χρόνια στον επαγγελματικό στίβο και πολλά εφόδια, δοκιμάζουν τις δικές τους αντοχές για δεύτερη, τρίτη ή τέταρτη χρονιά χωρίς αμοιβή γι’ αυτό που κάνουν, αλλά με το χέρι στην τσέπη για τα έξοδα που οφείλουν να πληρώσουν κάνοντας το όνειρό τους ή την ψυχοθεραπεία τους.
Στην εποχή της κρίσης στην Αθήνα όλοι κάνουν θέατρο. Μια απειλητική περίοδος για τους περισσότερους Ελληνες, γόνιμη καλλιτεχνικά για κάποιους άλλους που δεν πτοούνται από κρίσεις και επιτίθενται με καινούργιες παραγωγές σε κάθε ελεύθερο τετραγωνικό στην πόλη.
Το προφίλ των θεατών
Υπάρχει κοινό για όλους αυτούς κάθε σεζόν; Καινούργιες παραστάσεις, επαναλήψεις, σε 180 σκηνές που φιλοξενούν περισσότερες από 400 παραγωγές τον χρόνο; Με νούμερα που αυξομειώνονται γιατί κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τον αριθμό τους. Τελικά, ποιοι στηρίζουν το ελληνικό θέατρο; Κι αυτό ανθεί πραγματικά ή βρίσκεται σε κρίση; Μια ενδιαφέρουσα έρευνα του ΕΚΕΘΕΧ με θέμα «Το θέατρο, ο Χορός και το κοινό τους» που υλοποιήθηκε από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκου Παναγιωτόπουλου και θα παρουσιαστεί σε λίγο καιρό, δείχνει πως η καταγωγή και η εκπαίδευση του κοινού είναι καθοριστικοί παράγοντες.
Οπως τονίζει ο ίδιος στο ερώτημα ποιοι παράγοντες προσδιορίζουν ή διευκολύνουν την επίσκεψη στις θεατρικές παραστάσεις: «Το κεφάλαιο πάει στο κεφάλαιο». Υπάρχει όπως λέει έντονη συσχέτιση μεταξύ επίσκεψης στις θεατρικές παραστάσεις και σχολικού κεφαλαίου (που υπολογίστηκε με βάση τα κατεχόμενα διπλώματα των θεατών), και κοινωνικής καταγωγής (που προσδιορίστηκε με βάση το επάγγελμα και το εκπαιδευτικό επίπεδο γονέων και γονέων των γονέων των θεατών). Επίσης ειδική συμβολή της κοινωνικής καταγωγής καθώς με βάση το ίδιο σχολικό κεφάλαιο, το ίδιο δίπλωμα, το βάρος της κοινωνικής καταγωγής στο σύστημα των επεξηγηματικών παραγόντων της επίσκεψης στις θεατρικές παραστάσεις τείνει να αυξάνει όσο απομακρυνόμαστε από τα σχολικά νομιμότερα θεατρικά είδη.
Κοινωνικές ομάδες
Το συμπεράσματα που προκύπτουν είναι πως: «Τα θεατρικά έργα εξακολουθούν να επιλέγουν με κοινωνικά κριτήρια το κοινό τους, κι αυτό συμβαίνει γιατί οι σιωπηλές συνθήκες πρόσβασης σε αυτά, δηλαδή η πρόωρη επαφή με αυτά (συνδεδεμένη με την υψηλή κοινωνική καταγωγή), καθώς και η σχολική εκπαίδευση, παραμένουν ακόμα άνισα κατανεμημένες μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Ειδικότερα, αυτό που εμφανίζεται ως άνισα κατανεμημένο μεταξύ των κοινωνικών ομάδων δεν είναι τα ίδια τα έργα αλλά η τάση, η ροπή, η «ανάγκη», η διάθεση που έχει κάποιος για να τα καταναλώσει, η διάθεση, δηλαδή που γεννά την «πολιτιστική ανάγκη», και η οποία δεν είναι τίποτα άλλα παρά προϊόν εκπαίδευσης, αποτέλεσμα «καλλιέργειας». Το θεατρικό έργο, ως έργο τέχνης, αναγνωρίζεται ως συμβολικό αγαθό μόνο από όσους κατέχουν τα μέσα να το ιδιοποιηθούν».
Η πρόσβαση στα θεατρικά και χορευτικά έργα είναι πρακτική των καλλιεργημένων ομάδων της χώρας. Η επίσκεψη στο θέατρο και ακόμη περισσότερο στον χορό συνδέεται με την εκπαίδευση του ατόμου και την καταγωγή του. Οταν δύο άτομα έχουν το ίδιο σχολικό κεφάλαιο διαπιστώνουμε πως αυτός που ο πατέρας του έχει ανεπτυγμένη μόρφωση και εκπαίδευση και οι παππούδες επίσης, καταναλώνει περισσότερα πρωτοποριακά και πειραματικά έργα. Και προτιμά ανάλογους σκηνοθέτες.
Η καταγωγή καθορίζει την επισκεψιμότητα; «Το να καταναλώνουμε πολιτισμό, εν προκειμένω το θέατρο, δεν είναι καθόλου φυσική ανάγκη, αλλά πολιτισμική ανάγκη κοινωνικά καθορισμένη. Αρα αν θες να κάνεις πολιτική πρέπει να δράσεις πάνω στους όρους παραγωγής αυτής της ανάγκης. Να δεις και τον ρόλο και των θεσμικών φορέων, του κράτους και της εκπαίδευσης».
Ταυτότητα έρευνας
Η έρευνα του ΕΚΕΘΕΧ με θέμα «Το Θέατρο, ο Χορός και το κοινό τους» υλοποιήθηκε από το ΕΚΚΕ, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκου Παναγιωτόπουλου. Η ποσοτική έρευνα του κοινού του Θεάτρου πραγματοποιήθηκε σε 60 διαφορετικούς θεατρικούς χώρους και σε 79 διαφορετικές θεατρικές παραστάσεις με τη συμμετοχή 862 θεατών, το διάστημα μεταξύ Δεκεμβρίου 2008 – Ιουλίου 2009. Προηγήθηκε η διεξαγωγή πιλοτικής έρευνας στο διάστημα 16-24 Νοεμβρίου 2008, σε 9 θεατρικούς χώρους και σε 11 διαφορετικές παραστάσεις.