ΡΕΪΜΟΝΤ ΤΣΑΝΤΛΕΡ
Ο μεγάλος ύπνος
μετ. Φιλ. Χρυσόπουλος
εκδ. Κέδρος
«Ηταν γύρω στις έντεκα το πρωί, μέσα Οκτωβρίου, ο ήλιος ήταν κρυμμένος από τα σύννεφα και φαινόταν πεντακάθαρα ότι θα ξεσπούσε δυνατή βροχή στους πρόποδες των λόφων. […] Ημουν περιποιημένος, μπανιαρισμένος, ξυρισμένος και νηφάλιος, και δεν έδινα δεκάρα αν το πρόσεχε κάποιος ή όχι. Ημουν όπως ακριβώς έπρεπε να είναι ένας καλοντυμένος ιδιωτικός ντετέκτιβ. Ημουν έτοιμος να επισκεφθώ τέσσερα εκατομμύρια δολάρια».
Ηταν ο Φίλιπ Μάρλοου, στην πρώτη του εμφάνιση στα έργα του Τσάντλερ και στη σκηνή της αστυνομικής λογοτεχνίας, στην αρχή του «Μεγάλου ύπνου». Το 1939, ο Τσάντλερ, ύστερα από έξι χρόνια συνεχούς παρουσίας με αστυνομικά διηγήματα στα περιοδικά, αισθάνεται ώριμος να εκδώσει το πρώτο του μυθιστόρημα. Ως ένα βαθμό, το στηρίζει σε προηγούμενα διηγήματα και νουβέλες του, όπως το «Δολοφόνος στη βροχή» και η «Αυλαία» (εκδ. Ερατώ). Και τα «τέσσερα εκατομμύρια δολάρια» έχουν ονοματεπώνυμο, είναι ο πρώτος πελάτης του, ο μεγιστάνας των πετρελαίων Στέρνγουντ. Ο Τσάντλερ τα πετρέλαια τα ξέρει πολύ καλά, αφού πριν ξεκινήσει την καριέρα του ως αστυνομικός συγγραφέας ήταν στέλεχος στις πετρελαϊκές εταιρείες, από τις οποίες έφυγε κακήν κακώς λόγω της κατάθλιψης και του αλκοολισμού που του είχε δημιουργήσει η στράτευσή του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1939, λοιπόν, είναι σαραντάρης, μάλλον άφραγκος, έχει αφήσει πίσω του την ποίηση και το δοκίμιο στα οποία από νωρίς δοκίμασε τις δυνάμεις του, αλλά είναι ήδη μαζί με τη γυναίκα της ζωής του, το μεγαλύτερο στήριγμά του. Ετσι γεννιέται, λοιπόν, ο Φίλιπ Μάρλοου, ο πιο κουλ ντετέκτιβ όλων των εποχών, ταυτισμένος για πολλούς με το πρόσωπο του Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ που πολύ νωρίς τον υποδύθηκε στην ομώνυμη ταινία (1946), έξυπνος, είρων, πεισματάρης, έντιμος και, προϊόντος του χρόνου, όλο και πιο θλιμμένος.
Γεννημένος στο Σικάγο και μεγαλωμένος στην Αγγλία από τα δώδεκά του, μετά το χωρισμό των γονιών του, ο Τσάντλερ επιστρέφει στην Αμερική το 1912, στην Καλιφόρνια, όπου και θα παραμείνει. Εκεί θα ζήσει το κραχ και τη Μεγάλη Υφεση, τη μεταβατική εποχή του Μεσοπολέμου όπου τα πάντα είναι εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι φαίνονται. Ο Μάρλοου θα τριγυρίζει στους δρόμους και στα μπαρ της πόλης των Αγγέλων, σαν τον Τσάντλερ, αναζητώντας ανυποχώρητα την αλήθεια, έστω και για την τιμή των όπλων: γνωρίζει πολύ καλά εξαρχής ότι το χρήμα μπορεί τα πάντα και οι θεσμοί το υπηρετούν παντί τρόπω. Κοινώς ξέρει να βλέπει πολύ καλά, κάτω από το αστραφτερό περίβλημα του καπιταλισμού, τη διαφθορά, τη διαπλοκή, το έγκλημα, το αδιέξοδο μιας κοινωνίας που έχει προ πολλού εξοκείλει και κατευθύνεται ολοταχώς προς τη σφαγή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Εκβιασμός
Στην ηλικία του Ιησού στο σταυρό, ανύπαντρος επειδή δεν του αρέσουν οι γυναίκες των αστυνομικών και εκ πεποιθήσεως απείθαρχος, ο Μάρλοου καλείται να λύσει μια υπόθεση εκβιασμού που ταλαιπωρεί τον στρατηγό Στέρνγουντ και αφορά τη μία από τις κόρες του – την οποία ο Μάρλοου έχει δει πριν ακόμη συναντήσει τον πελάτη του και τον έχουν εντυπωσιάσει τα κοφτερά δοντάκια της του αρπακτικού, «λευκά σαν φρέσκια ψίχα πορτοκαλιού και γυαλιστερά σαν πορσελάνη», το παίξιμο των βλεφαρίδων της, που υποτίθεται θα κάνει τον Μάρλοου να πέσει ανάσκελα και να κουνάει τα τέσσερα πόδια στον αέρα και το νάζι με το οποίο βυζαίνει τον αντίχειρά της και τα κενά της μάτια. Ο γέρος στρατηγός ξέρει πολύ καλά ότι οι δύο κόρες του «έχουν την ηθική γάτας» και ότι εφόσον τις έκανε στα πενήντα πέντε του καλά να πάθει. Αυτό δεν τον εμποδίζει, ωστόσο, να θέλει να συγκαλύψει τα σκάνδαλά τους. Η έρευνα του Μάρλοου, για είκοσι πέντε δολάρια την ημέρα συν τα έξοδά του, σε μια χώρα που η μεγάλη αδελφή περιγράφει ως «σάπια, γεμάτη εγκληματίες χώρα» και όπου φάκελο έχουν μόνον όσοι τους λείπουν οι κατάλληλες γνωριμίες, θα τον οδηγήσει στην άλλη όψη της λάμψης και της χλιδής, στην πορνογραφία, τα ναρκωτικά, τους προστάτες της νύχτας· και στη σκοτεινή όψη της ομορφιάς, την απόλυτη αλλοτρίωση, τον αρρωστημένο ναρκισσισμό, την εξάρτηση, την εμμονή, την ψύχωση.
Με το γνωστό, απαράμιλλο στυλ του, βασισμένο στις ευρηματικές παρομοιώσεις και μεταφορές και στη σκληρή ειρωνεία, με ζωντανούς έως σπαρταριστούς στιγμές στιγμές σουρεαλιστικούς διαλόγους -μεταξύ Μάρλοου και Εντι Μάστερς λόγου χάρη- ο Τσάντλερ στήνει ένα θρίλερ όπου όλα τα πιστόλια σημαδεύουν τον Μάρλοου, και κανένα δεν τον πετυχαίνει, ενώ αντίθετα τα πτώματα πολλαπλασιάζονται σε κάθε νέα του κίνηση. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το Κακό εντοπίζεται στους πλούσιους που έχουν χάσει προ πολλού την ψυχή τους και λιγότερο στους απατεώνες, μικρούς και μεγαλύτερους, που αποτελούν απλώς τα πιόνια και εμφανίζονται να έχουν μια δική τους ηθική. Αξιολύπητες και μαζί εφιαλτικές μορφές, οι δύο κόρες του στρατηγού αποτυπώνουν συμβολικά τον επερχόμενο μεγάλο ύπνο μιας ολόκληρης κοινωνίας, παραδομένης με απελπισία σε απολαύσεις που δεν μπορούν να ξυπνήσουν ούτε τον νου ούτε την ψυχή, νεκροζώντανης, σαν τον στρατηγό στο θερμοκήπιό του, περιτριγυρισμένο από τις ορχιδέες.
Μια δεκαετία αργότερα, ο Τσάντλερ, πλάι στην άρρωστη πολυαγαπημένη του γυναίκα, θα έχει πια πειστεί αμετάκλητα ότι το Κακό είναι ανίκητο και από τον «Μεγάλο ύπνο» θα περάσει στον «Μεγάλο αποχαιρετισμό». Στον «Μεγάλο ύπνο», η μελαγχολία είναι ήδη εκεί: «τι σημασία έχει πού βρίσκεσαι αφότου έχεις πεθάνει;», αναρωτιέται ο Μάρλοου στο τέλος. «Αν βρίσκεσαι μέσα σε ένα βρωμερό φρεάτιο αποστράγγγισης ή σε έναν μαρμάρινο πύργο στην κορυφή ενός ψηλού λόφου; […] Στη διαδρομή για το κέντρο της πόλης σταμάτησα σε ένα μπαρ και ήπια δυο διπλά ουίσκι. Δεν μου έκαναν καλό…». Ανοιξαν όμως μια νέα σελίδα στην αστυνομική λογοτεχνία. Οσο για τον Τσάντλερ, αυτός ζει στις καρδιές των πιστών αναγνωστών του, μαζί με τα βιβλία του, που αποτυπώνουν διαχρονικά τον ζόφο της νεωτερικής κοινωνίας μας.