H Αντονίνα Μπούντινα είναι εξήντα δύο ετών και ζει στη Μόσχα, μία από τις πιο ακριβές πόλεις του κόσμου. Από την ηλικία των έξι ετών πάσχει από φυματίωση των οστών. Η σύνταξή της ανέρχεται σήμερα σε έξι χιλιάδες ρούβλια τον μήνα (ποσό που αντιστοιχεί σε εκατόν ενενήντα ευρώ περίπου). Το 2003, υπέστη μικρή μείωση εισοδήματος, καθώς η σύνταξη αναπηρίας που της καταβαλλόταν έως τότε αντικαταστάθηκε από σύνταξη γήρατος. Η Μπούντινα τα έφερνε ούτως ή άλλως πολύ δύσκολα βόλτα. Η περαιτέρω μείωση της σύνταξής της ήταν λοιπόν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Προσέφυγε στα ρωσικά δικαστήρια και ζήτησε την αύξησή της. Υποστήριξε ότι η σύνταξη που της καταβαλλόταν ήταν αρκετές φορές χαμηλότερη από τον μισθό ανειδίκευτου εργάτη.
Μετά την απόρριψη της προσφυγής της από τα ρωσικά δικαστήρια, η ίδια απευθύνθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ). Προέβαλε, μεταξύ άλλων, ότι λόγω της πενιχρής σύνταξης το ρωσικό κράτος την καταδίκαζε στην ουσία σε θάνατο από υποσιτισμό. Προσέθετε ότι, μετά τα απαραίτητα καθημερινά έξοδα, της απέμεναν στο πορτοφόλι μόνο πενήντα σεντς, ποσό με το οποίο μπορούσε να αγοράσει ένα κομμάτι ψωμί. Η Μπούντινα κατέληγε ότι το επίπεδο διαβίωσης που της εξασφάλιζε το ρωσικό κράτος ήταν αντίστοιχο με αυτό ενός αδέσποτου σκύλου.
Με την απόφαση Budina κατά Ρωσίας (2009) το ΕΔΔΑ δέχθηκε, κατ’ αρχήν, ότι μπορεί να υπάρξει παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), όταν το επίπεδο των υλικών συνθηκών διαβίωσης που εγγυάται το κράτος σε μισθωτό ή συνταξιούχο προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Τέτοιες συνθήκες, σύμφωνα με τη νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου, νοούνται ως οι απάνθρωπες ή οι εξευτελιστικές. Στη συγκεκριμένη όμως υπόθεση, το δικαστήριο του Στρασβούργου απέρριψε την προσφυγή. Τόνισε ότι η σύνταξη της προσφεύγουσας δεν ήταν τόσο ανεπαρκής, ώστε να θέτει σε κίνδυνο τη σωματική ή ψυχική της υγεία ή να την υποχρεώνει εκ των πραγμάτων να διαβιώνει σε συνθήκες ασύμβατες με την αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Η απόφαση αυτή στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Σύμβασης: η αδυναμία διασφάλισης ενός συγκεκριμένου επιπέδου διαβίωσης στα άτομα που ζουν στην επικράτεια κάθε κράτους μπορεί να οδηγήσει μόνο σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις σε παραβίαση της ΕΣΔΑ σε ό,τι αφορά τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Αυτό δηλαδή είναι δυνατόν να συμβεί σε περίπτωση που τα ίδια καταδικάζουν στην ουσία τον ιδιώτη σε εξευτελιστικές συνθήκες διαβίωσης.
Την ίδια προσεκτική στάση τηρεί το δικαστήριο του Στρασβούργου και όταν αντιμετωπίζει, υπό το πρίσμα του δικαιώματος στην ιδιοκτησία, ζητήματα που αφορούν την άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής από τα κράτη-μέλη, τα οποία μπορεί να συνεπάγονται ακόμα και μειώσεις μισθών ή συντάξεων. Το ΕΔΔΑ υπογραμμίζει σταθερά στη νομολογία του ότι η ΕΣΔΑ δεν κατοχυρώνει δικαίωμα καταβολής σύνταξης ορισμένου ύψους. Αναγνωρίζει επίσης ευρύ περιθώριο εκτίμησης στα κράτη-μέλη σε ό,τι αφορά τη χάραξη της κοινωνικοοικονομικής πολιτικής.
Χαρακτηριστική είναι η σχετικά πρόσφατη απόφαση του ΕΔΔΑ, Buchheit και Meinberg κατά Γερμανίας (2006). Οι προσφεύγοντες, συνταξιούχοι υπάλληλοι του δήμου του Αμβούργου, υπέστησαν μείωση της επικουρικής τους σύνταξης κατά 60% και 50% ο καθένας, αντίστοιχα.Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατέληξε ότι η σημαντική αυτή μείωση δεν προκάλεσε και παραβίαση του δικαιώματος προστασίας της ιδιοκτησίας τους. Ελαβε ιδιαιτέρως υπόψη του ότι σκοποί του νομοθέτη ήταν η γενικότερη τροποποίηση της νομοθεσίας περί συντάξεων, έτσι ώστε να επέλθει εναρμόνιση της επικουρικής σύνταξης σε σχέση με την κύρια, η εξάλειψη φαινομένων αδικαιολόγητης σώρευσης κοινωνικών παροχών και, εν τέλει, η ενδυνάμωση του ταμείου κοινωνικής ασφάλισης. Τόνισε επίσης ότι η βασική σύνταξη των προσφευγόντων (δύο χιλιάδες γερμανικά μάρκα, δηλαδή χίλια ευρώ περίπου, στις αρχές της δεκαετίας ’90) ήταν ούτως ή άλλως αρκετά υψηλή. Με μια τέτοια σύνταξη η Μπούντινα θα ήταν βεβαίως ευχαριστημένη. Δυστυχώς όμως το δικό της κράτος δεν της εξασφαλίζει παρά ένα πολύ χαμηλότερο εισόδημα. Θα πρέπει λοιπόν φέτος να αυτοσχεδιάσει αν θέλει να βρει τα κατάλληλα ρούχα για τον βαρύ ρωσικό χειμώνα.
* Εισηγητής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.