Είχε προκαλέσει αίσθηση, τότε, το «Σημειωματάριο Ιδεών» του Θανάση Γιαλκέτση, όταν πρωτοεμφανίστηκε, τη δεκαετία του ’90, στην τελευταία σελίδα της «Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας». Η θεματολογία είχε ξεχωρίσει αμέσως για την αιχμή και τον τόνο της: πάντα μετεωριζόμενη ανάμεσα στις ευκαιρίες και προφάσεις της επικαιρότητας και, περισσότερο, βασισμένη στον κριτικό λόγο και τις στέρεες θεμελιώσεις του κοινωνικοπολιτικού στοχασμού.
Τα κείμενα από το 1993 έως το 2010 που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις, γέμισαν σελίδες που δίδαξαν, προβλημάτισαν και αναπροσδιόρισαν τους όρους της θεωρητικής και πολιτικής συζήτησης. Σελίδες που ανέτρεξαν στις πηγές, εμβαθύνοντας, εντέλει, τον προβληματισμό για την Ευρώπη, την ευρωπαϊκότητα, τον Ψυχρό Πόλεμο, τη Μεγάλη Υφεση, τη Δύση και την Ανατολή, την ίδια την ανθρωπότητα· σελίδες με κείμενα-εισαγωγές για το κράτος, τη δημοκρατία, την πολιτική και την οικονομία, την πρόνοια και την κοινωνική δικαιοσύνη, τον πλούτο και τη φτώχεια, την κοινωνική επιστήμη, τη φιλοσοφία, τη σοσιαλδημοκρατία, την Αριστερά και τη Δεξιά, τον πόλεμο και την ειρήνη, τον κομμουνισμό, την ουτοπία και τις επαναστάσεις, τη βία και την τρομοκρατία, την πολιτική ανυπακοή, τον ριζοσπαστισμό, τον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο…
Ορια του στοχασμού – δυνατότητες της πολιτικής
Ο Γιαλκέτσης, δίχως να κρύβει όλα αυτά τα χρόνια τις προσωπικές του αναστολές και προβληματισμούς, παρέπεμψε σε σχόλια πάνω στα έργα, με σεμνότητα, με φιλέρευνη στάση, με βύθισμα στην ανάγνωση. Ακολούθησε βήμα βήμα τα χνάρια της γνώσης, το βάρος της ουσίας, ανέδειξε τη σημασία της στοχαστικής κληρονομιάς, μίλησε για βιβλία, αναψηλάφησε ιδανικά που αξίζει να υπερασπιστούμε, credo για τα οποία αξίζει να παλέψουμε, προγράμματα που οφείλουμε να διαχειριστούμε. Σχολίασε, εξίσου, επιλογές που, προφητικά σχεδόν, προοιωνίζονταν τα απότοκα ζοφερά αποτελέσματα της αφροσύνης, του αρπακτικού καπιταλισμού, της απρόσωπης αγοράς, των δογμάτων της παγκοσμιοποίησης και της ακρωτηριασμένης σκέψης των μονοδρόμων.
«Τα κείμενα που συγκεντρώνει αυτός ο τόμος εκφράζουν, στον έναν ή στον άλλο βαθμό, την άρνηση του γράφοντος να συμφιλιωθεί με αυτό το διαζύγιο πολιτικής και ιδεών, το οποίο καταλήγει να μας αφοπλίζει μπροστά στις δοκιμασίες που μας περιμένουν. Τα κείμενα αυτά δεν έχουν άλλη φιλοδοξία από το να λειτουργήσουν σαν «αστερίσκοι» που παραπέμπουν τον αναγνώστη στις αρχικές πηγές που τα ενέπνευσαν. Χωρίς να υπηρετούν κάποιο ενιαίο συγγραφικό σχέδιο ή να συγκροτούν μια οργανική ενότητα, συνδέονται ωστόσο μεταξύ τους από τη βούληση για διερεύνηση -μέσα από την περιδιάβαση σε τόσο ετερόκλητες πηγές- των προϋποθέσεων και των ορίων του κριτικού στοχασμού καθώς και των δυνατοτήτων της πολιτικής πράξης». Με την έννοια του ταξιδιού που διευρύνει τα όρια της σκέψης, αλλά και της γραφής στη χώρα των ιδεών που ξεχώρισαν, ο Γιαλκέτσης πρόβαλε τα θέματα όπως αυτά τέθηκαν από τους πατέρες και τους καλύτερους δασκάλους, δίνοντας συνάμα πλήθος πληροφοριών για τη ζωή και το έργο τους: Ζαν Ζακ Ρουσώ, Βολταίρος, Μαρξ και Ενγκελς, Ανταμ Σμιθ, Τζ. Στιούαρτ Μιλ, Ρόμπερτ Οουεν, Αλεξίς ντε Τοκβίλ, Γκράμσι, Γκιστάβ Λε Μπον, Κέυνς, Νίτσε, Πολ Φαγιεράμπεντ, Λακάν, Ζιλ Ντελέζ, Ντεριντά, Γκι Ντεμπόρ, Αϊζάια Μπερλίν, Α. Καμύ, Γκάνταμερ, Ν. Μπόμπιο, Μπουρντιέ, Χομπσμπάουμ, Ε. Μορέν, Πουλαντζάς, Καστοριάδης, Χάμπερμας, Αντόρνο, Μαρκούζε, Μπένζαμιν, Ούρλιχ Μπεκ, Ράσελ, Εντουαρντ Σαΐντ, Ρόμπερτ Νταλ, Τζον Ρολς, Πολ Ρικέρ, Ρίτσαρντ Ρόρτι, Χάουαρντ Ζιν…
Θέματα αιχμής και ιδέες ουσίας
Ο Γιαλκέτσης έδωσε τη δική του διανοητική και ηθικο-πολιτική μάχη. Κατέχοντας την τέχνη του δοκιμίου, του κειμένου που προσανατολίζεται στο ευρύ κοινό των αναγνωστών μιας εφημερίδας, ασχολήθηκε με θέματα που απασχόλησαν, με προβλήματα που ζητούν τη λύση τους, με ιδέες, με πρόσωπα, με ζητήματα ανοιχτά και αναπάντητα, που έρχονται από το παρελθόν, ταράζουν το παρόν και προοιωνίζονται το μέλλον. Διέδωσε θέματα αιχμής και ιδέες ουσίας. Ασχολήθηκε με γεγονότα που σημάδεψαν τον κόσμο, σχολίασε παραβιάσεις κανόνων, ηθικο-πολιτικές θεωρίες, επεσήμανε όρια και αδιέξοδα κοινωνικών μοντέλων, αντινομίες, ομοιότητες, διαφορές και συγγένειες παραδειγμάτων που έδωσαν γονιμοποιό ρυθμό στις στοχαστικές αντιπαραθέσεις, που δίχως να απολέσουν τη φρεσκάδα τους, πλούτισαν τα πεδία του κοινωνικού και του πολιτικού, ενίσχυσαν τη στοχαστική πρωτοπορία και φώτισαν την ανθρωπογεωγραφία της ρηξικέλευθης πνευματικής παραγωγής των καιρών μας.
Οπως ακριβώς ξεχώρισαν οι σελίδες του Σημειωματαρίου Ιδεών, το ίδιο ξεχωρίζει τώρα και το βιβλίο, ως ένα αρχείο, που έφτιαξε με αγάπη, κοινωνική ευαισθησία, διανοητική και πολιτική κοσμιότητα και περισσή φροντίδα ο Θανάσης Γιαλκέτσης. Μια πραγματική συσσώρευση πλούτου, ευεργετική, παρηγορητική συνάμα για τους καιρούς και, κυρίως, κατευθυντική για πράγματα που καλώς ειπώθηκαν και για άλλα που, μακάρι, να εφαρμοστούν.