ROBERT BENEWICK, PHILIP GRΕΕΝ
Λεξικό των Στοχαστών του 20ού αιώνα, πολιτικός οδηγός για τον 21ο
εκδ. Σαββάλας
Πόσο σύντομος υπήρξε τελικά ο εικοστός αιώνας; Εληξε πράγματι με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης; Ας μη βιαστούμε να απαντήσουμε. Ο αιώνας που άρχισε με έναν παγκόσμιο πόλεμο, μία ελπιδοφόρο επανάσταση και μία πρωτοφανή οικονομική κρίση αρνείται πεισματικά να «κλείσει».
Τα ερωτήματα που έθεσε, οι ιδέες που γέννησε, η σκέψη που παρήγαγε βρίσκονται ακόμη στην ημερήσια διάταξη. Αυτή τουλάχιστον είναι η εντύπωση που σχηματίζει κανείς διαβάζοντας το Λεξικό των Στοχαστών του 20ού αιώνα. Καθότι τα πρόσωπα και οι θεωρίες που καταγράφονται σε αυτό μοιάζουν παραδόξως ολότελα δικά μας, μας ανήκουν.
Για ποιους λόγους καθίσταται χρήσιμο ένα αντίστοιχο λεξικό; Για πολλούς. Θα σταθούμε στους τρεις κυριότερους. Πρώτον, σε ταραγμένους καιρούς, όπως οι δικοί μας, οι λέξεις, οι έννοιες και κυρίως οι ιδέες τίθενται σε μία απερίγραπτη δοκιμασία: μεταβάλλονται, ανατρέπονται και κυρίως παραμορφώνονται. Ο Θουκυδίδης υπήρξε ο πρώτος που το παρατήρησε, αιώνες πριν. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα λεξικό ιδεών δύναται να λειτουργήσει ως οδηγός μέσα στο χάος.
Δεύτερον, ζούμε σε μια εποχή που εγείρει μια σειρά από θεμελιώδη πολιτικά ερωτήματα, τα οποία συνδέονται αδιάρρηκτα με ζητήματα γύρω από τα οποία αναπτύχθηκε ο στοχασμός του προηγούμενου αιώνα.
Τρίτον, στις μέρες μας υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση «οπισθοδρόμησης», μιας σχεδόν κυκλικής και ασφυκτικής επιστροφής σε όσα έχουν ήδη προηγηθεί. Βιώνουμε το πνευματικό μούδιασμα, τον μετεωρισμό και την αίσθηση του κενού των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα.
Ζούμε υπό συνθήκες που προσομοιάζουν με έναν τρόπο τραγικό σε όσα συνέβαιναν στον Μεσοπόλεμο και σε όσα έζησαν πολλοί από τους στοχαστές που παρουσιάζονται σε αυτό το λεξικό. Ως εκ τούτου, το λεξικό αυτό είναι τόσο ιστορικό, όσο και -παραδόξως- επίκαιρο.
Ενδέχεται, ωστόσο, κάποιος καλοπροαίρετος κριτής να θέσει το ακόλουθο ερώτημα: για ποιο λόγο να επιλέξει κανείς αυτό και όχι κάποιο άλλο από τα ανάλογης φυσιογνωμίας έργα, στα οποία καταγράφονται η ζωή και οι ιδέες στοχαστών του 20ού αιώνα; Η ερώτηση μας ωθεί στην καρδιά του ζητήματος. Η απάντηση μοιάζει και είναι εύκολη.
Οι αρετές του συγκεκριμένου έργου είναι αναμφίλεκτες: Εκατόν εβδομήντα πέντε λήμματα για στοχαστές που διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο στις πνευματικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις στον εικοστό αιώνα, πλειάδα έγκριτων και ειδικευμένων συγγραφέων, οι οποίοι ανέλαβαν τη συγγραφή τους και, κυρίως, μια οικονομημένη και καίρια προβολή του έργου που άφησαν οι επιλεχθείσες προσωπικότητες.
Ωστόσο, το ειδοποιό γνώρισμα και ίσως το σημαντικότερο προτέρημα του εν λόγω λεξικού έγκειται στην πρόθεση των επιμελητών του να προκρίνουν και να υπερασπιστούν μια παγκόσμια, πολυσυλλεκτική, πρωτόγνωρα πλούσια και πάνω από όλα ανατρεπτική οπτική. Οπτική που τους οδηγεί στο να συμπεριλάβουν, ανάμεσα στις πλέον αναγνωρίσιμες προσωπικότητες του αιώνα που πέρασε, στοχαστές και πολιτικούς που είναι λιγότερο γνωστοί και για τους οποίους οι αναφορές σπανίζουν σε αντίστοιχα πονήματα. Πρόκειται για προσωπικότητες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη κινημάτων όπως ο φεμινισμός, η οικολογία και τα κοινωνικά δικαιώματα, αλλά και για προσωπικότητες που αναμείχθηκαν ενεργά στην πολιτική και των οποίων η θεωρία υπήρξε η ίδια η πράξη.
Επί αυτής της βάσης, το έργο συνιστά μία ακόμη σημαντική προσθήκη στη σειρά Κοινωνικές Επιστήμες, των εκδόσεων Σαββάλα, την οποία διευθύνει ο καθηγητής Μιχάλης Σπουρδαλάκης.
Συνοψίζοντας, πέραν των σπουδαστών Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, για τους οποίους θα αποτελέσει μεγάλο βοήθημα, το Λεξικό των Στοχαστών του 20ού αιώνα απευθύνεται σε όλους όσοι είναι ή επιδιώκουν να είναι πολίτες μιας δημοκρατίας (ασθμαίνουσας, χειμαζόμενης, μα δημοκρατίας ακόμη).
Σε αυτό θα έχουν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με τη ζωή, τη σκέψη και τις ιδέες διανοητών οι οποίοι άφησαν, είτε διαμέσου της θεωρίας είτε διαμέσου της πράξης, ανεξίτηλο το στίγμα τους στον εικοστό αιώνα, ήτοι στον αιώνα που ακόμη ζούμε.