Ενας από τους βασικούς λόγους που η ανεργία στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλή είναι γιατί το κράτος έπαψε λόγω της κρίσης χρέους να είναι ο εργοδότης της εσχάτης προσφυγής (employer of last resort). Η αλήθεια όμως είναι ότι η ανεργία ήταν πάντα υψηλή στην Ελλάδα. Οσοι έβαλαν μια αγγελία σε κάποια εφημερίδα για αναζήτηση ειδικευμένου προσωπικού τη δεκαετία του ’90, ξέρουν ότι η πραγματική ανεργία ήταν και τότε πολύ υψηλή. Θυμάμαι όταν, ως σύμβουλος μιας ναυτιλιακής εταιρείας στο εξωτερικό, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στην Ελλάδα, έβαλα μια αγγελία για έναν ειδικό σε συντήρηση δικτύου για τα τοπικά γραφεία. Σε λίγες μόνο μέρες έλαβα πάνω από 200 βιογραφικά από επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων, μηχανικών, αεροναυπηγών ακόμα και ψυχολόγων. Δεν είχα μεγάλη επαφή τότε με την ελληνική πραγματικότητα ζώντας στο εξωτερικό και αυτό ήταν ένα μεγάλο σοκ για μένα. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν διατεθειμένοι να κάνουν μια οποιαδήποτε δουλειά, μη συνυφασμένη με το αντικείμενό τους, για να ζουν στην πατρίδα τους. Οσοι δεν το κατάφερναν, έφευγαν στο εξωτερικό και οι υπόλοιποι είτε κρεμούσαν τα διπλώματα και πήγαιναν σε κανένα νησί να ανοίξουν κάποιο μαγαζί, ή έψαχναν κάποια δουλειά στον δημόσιο τομέα μέσω κάποιου που είχε πρόσβαση στους πολιτικούς. Ετσι, η ανεργία στατιστικά παρέμενε χαμηλή σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το χρέος ήταν ακόμα χαμηλό και μπορούσε να χρηματοδοτήσει την κατανάλωση.
Οταν η Ελλάδα ήταν πια σε τροχιά ένταξης στην Ε.Ε., οι πολιτικοί ίσως θεώρησαν ότι το πρόβλημα της ανεργίας θα λυνόταν σε μια ενοποιημένη αγορά και το κράτος άρχισε να ενεργεί ως ο εργοδότης της εσχάτης προσφυγής. Εκατοντάδες χιλιάδες πτυχιούχοι προσλαμβάνονταν με συμβάσεις εργασίας και σχετικά υψηλούς μισθούς, αλλά η πλειονότητα δεν είχε πραγματικό αντικείμενο απασχόλησης. Το μοναδικό αυτό φαινόμενο, παγκοσμίως, επιταχύνθηκε με την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων, οπότε χιλιάδες προσελήφθησαν για να κάνουν κάποιες εποχικές δουλειές. Η Ελλάδα δανειζόταν και προσλάμβανε, θεωρώντας ότι το μέλλον είναι εξασφαλισμένο από την είσοδο στην Ε.Ε. Αλλά δεν ήταν έτσι τα πράγματα, όπως τώρα ξέρουμε. Η Ε.Ε. αποδείχθηκε ένα πολύ δύσκολο περιβάλλον ανταγωνισμού και μεταφοράς πλούτου με όχημα το κοινό νόμισμα. Ο,τι πλούτος είχε μείνει στην Ελλάδα μετά τη λεηλασία του Χρηματιστηρίου μεταφέρθηκε στις πιο ανταγωνιστικές χώρες. Επειδή ήταν ολοφάνερο σε πολλούς επιχειρηματίες ότι κάποια στιγμή η ελληνική φούσκα χρέους θα έσκαγε, πολλοί έφυγαν για βαλκανικές χώρες. Παρά τις αντιδράσεις και τις κραυγές αγωνίας από πολλούς πριν από το 2006 (βλέπε π.χ. το άρθρο μου στην «Κ» – «Προκλήσεις για την Ελλάδα στο νέο οικονομικό περιβάλλον», 30-1-2005) η κυβέρνηση της Ν.Δ. επιτάχυνε το έργο που άρχισε το ΠΑΣΟΚ με επιπλέον προσλήψεις, μονιμοποίηση συμβασιούχων και αύξηση του δανεισμού. Είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς τι είχαν στο μυαλό τους οι άνθρωποι που τα έκανα αυτά. Ακόμα και ένας απόφοιτος δημοτικού σχολείου με γνώσεις πολλαπλασιασμού μόνο μπορούσε να καταλάβει ότι με τον ρυθμό δανεισμού που ήταν σε εξέλιξη, η Ελλάδα θα πήγαινε για πτώχευση. Και έτσι πτώχευσε.
Ενα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα σήμερα είναι ότι η λειτουργία του κράτους τα 25 τελευταία χρόνια ως εργοδότης της εσχάτης προσφυγής εμπεδώθηκε στη συνείδηση του λαού, ακόμα και αυτών που ανήκαν στη δεξιά παράταξη και δημιούργησε τα λεγόμενα «κεκτημένα». Ομως η πρωταρχική λειτουργία ενός μοντέρνου κράτους είναι να παρέχει ασφάλεια, εσωτερική και εξωτερική, υποδομές και ένα νομικό πλαίσιο εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας της αγοράς. Αντίθετα, το ελληνικό κράτος μέχρι τώρα πρόσφερε δουλειά και όχι τα άλλα σημαντικά που θέτουν τις βάσεις για επενδύσεις και ανάπτυξη. Τώρα, που κάτω από την πίεση των δανειστών το κράτος είναι υποχρεωμένο να περικόψει δαπάνες ώστε το πρωτογενές έλλειμμα να ελαττωθεί σε επιτρεπτά όρια, έρχεται αντιμέτωπο με τη νοοτροπία που το ίδιο εμπέδωσε, ότι δηλαδή το κράτος είναι και ο εργοδότης. Ταυτόχρονα, η χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα ασφάλειας, εσωτερικό και εξωτερικό, καθώς αντί οι κυβερνήσεις να επικεντρώνονται σε αυτά που πρέπει να παρέχει ένα κράτος, δανείζονταν για να προσφέρουν δουλειές, δηλαδή το έπαιζαν εργοδότες για να το πούμε απλά και μάλιστα με ξένα λεφτά. Υπάρχει διέξοδος από αυτό το σκοτεινό τούνελ;
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η λύση δεν μπορεί να έρθει πια εκ των έσω, αλλά η χώρα είναι στο έλεος των δανειστών και κατά πόσο θα υποφέρουν και θα είναι υπομονετικοί με μια επανίδρυση του ελληνικού κράτους, οι οποίοι θα ελέγχουν πλήρως. Προσωπικά είμαι ευγνώμων σε ανθρώπους όπως ο κ. Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ που πάλεψαν γι’ αυτό μέσα σε αντίξοες συνθήκες και ίσως και με προσωπικό κόστος για να διορθώσουν τα λάθη όλων των ελληνικών κυβερνήσεων των τελευταίων δεκαετιών και να αποτρέψουν ένα χάος σε περίπτωση πτώχευσης. Αυτοί είναι οι πραγματικοί Ελληνες και όχι εκείνοι που ίσως και για ψηφοθηρικό όφελος έπαιξαν ζαριές με το μέλλον αυτής της χώρας, την οδήγησαν στην πτώχευση και έδωσαν λαβή σε κάθε είδους ακραίες τάσεις να αναδειχθούν στην κεντρική πολιτική σκηνή ως σωτήριες δυνάμεις.
* Ο κ. Ευθύμιος Χαροκόπος είναι σύμβουλος χρηματοπιστωτικών οργανισμών e-mail:[email protected]