«Μην πας να τη δεις. Την έχω «κατεβάσει»». Τα τελευταία χρόνια η κουβέντα αυτή ακούγεται διαρκώς. Φίλοι, συγγενείς ή συνάδελφοι σε αποτρέπουν να πας σινεμά ή να νοικιάσεις το dvd επειδή η ταινία υπάρχει ήδη «κατεβασμένη». Παράνομα φυσικά. Πειρατικά.
Το θέμα είναι πασίγνωστο και τα νούμερα σχετικά με την επιδημία διαδικτυακής πειρατείας στη χώρα μας, ειδικά σε ό,τι αφορά τον κινηματογράφο, προκαλούν εντύπωση. Θα σταθούμε σε πέντε βασικές παραμέτρους:
1. Στις εκρηκτικές διαστάσεις που έχει πάρει το φαινόμενο τα τελευταία χρόνια.
2. Στις συνέπειες που υφίστανται οι ιδιώτες, οι επαγγελματίες του σχετικού κλάδου, αλλά και το κράτος.
3. Στο θέμα της «κοινωνικής νομιμοποίησης» και της έλλειψης ενημέρωσης της κοινής γνώμης.
4. Στο ζήτημα της συνεργασίας των επαγγελματιών του κλάδου με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.
5. Στην έλλειψη πολιτικής βούλησης έως τώρα και στην επιτακτική ανάγκη ενός νομοθετικού πλαισίου για να παταχθεί το φαινόμενο.
Τα «φώτα» τους μας έδωσαν τρεις άνθρωποι που σχετίζονται άμεσα με την κινηματογραφική παραγωγή και διανομή: η κ. Ειρήνη Σουγκανίδου, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας παραγωγής Feelgood, και πρόεδρος της Ενωσης Κινηματογραφικών Διανομέων Ελλάδος, ο κ. Μάκης Διαμαντόπουλος, γενικός διευθυντής της Odeon, και ο κ. Γεώργιος Μίχος, γενικός διευθυντής της Εταιρείας Προστασίας Οπτικοακουστικών Εργων (ΕΠΟΕ), η οποία έχει ως αποστολή την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα των οπτικοακουστικών έργων.
Δεύτεροι στην Ε.Ε., τρίτοι στον κόσμο
Οσο βελτιώνεται η ευρυζωνικότητα στη χώρα μας, τόσο μεγαλύτερες διαστάσεις λαμβάνει η πειρατεία στο Διαδίκτυο. Ο κ. Διαμαντόπουλος μιλάει για «θηριώδεις διαστάσεις, κυρίως στο σινεμά και λιγότερο στη μουσική ή στο βιβλίο. Η μουσική «πέθανε» εξαιτίας της αντίστοιχης πειρατείας, γι’ αυτό και οι δισκογραφικές εταιρείες ανήκουν πια στην «εποχή των δεινοσαύρων». Με το σινεμά, όμως, αυτή τη στιγμή είναι εξωφρενικό αυτό που συμβαίνει και το βάρος που καλούμαστε να σηκώσουμε όλοι όσοι κινούμαστε σε αυτόν το χώρο, από τους καλλιτέχνες, τους τεχνικούς έως τους παραγωγούς και τους αιθουσάρχες, είναι δυσβάστακτο».
Δεν είναι βέβαια νέο φαινόμενο η παράνομη διακίνηση αγαθών πνευματικής διάνοιας. Ειδικά σε ό,τι αφορά τον κινηματογράφο, οι ιθύνοντες του χώρου έδιναν από παλιά μάχες για να παταχθεί η μάστιγα της «πειρατικής βιντεοκασέτας». Με το Διαδίκτυο όμως, χάρις στη μεγάλη τεχνολογική ευκολία, η κατάσταση είναι πολύ πιο σοβαρή. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2007 είχε πραγματοποιηθεί έρευνα με θέμα την πειρατεία κινηματογραφικών έργων από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο και εκείνη την περίοδο η ευρυζωνικότητα στην Ελλάδα κυμαινόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, γύρω στο 5-7%. Και όμως, ήδη από τότε, οι δύο στους τρεις χρήστες δήλωναν ότι «κατέβαζαν» παράνομα κινηματογραφικές ταινίες, συστηματικά.
Σύμφωνα με την κ. Σουγκανίδου, «με βάση στατιστικές μετρήσεις, στην πειρατεία λογισμικού η Ελλάδα κατατάσσεται τρίτη στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και δεύτερη στην πειρατεία κινηματογραφικών έργων. Ακόμα, είναι τρίτη στο παράνομο downloading παγκοσμίως, κάτι που προκύπτει κυρίως από έρευνες που έχουν γίνει στο εξωτερικό. Η τάση είναι αυξητική και φυσικά συμβαδίζει απόλυτα με την ταχεία αύξηση της ευρυζωνικότητας. Τα στοιχεία το αποδεικνύουν περίτρανα. Αντίθετα, έχουμε κατακόρυφη πτώση στις πωλήσεις των dvd. Η αύξηση στη διαδικτυακή πειρατεία ταιριάζει απόλυτα με την πτώση στις πωλήσεις, στα εισιτήρια κ.λπ.».
Τον Μάρτιο του 2010, η Υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, με τη συνεργασία της ΕΠΟΕ και των επαγγελματιών του χώρου, εντόπισε και «έκλεισε» ένα από τα πλέον δημοφιλή σχετικά πειρατικά σάιτ, το gamato.info. Για να μιλήσουμε με νούμερα, η συγκεκριμένη ιστοσελίδα είχε περί τους 850.000 χρήστες, οι οποίοι κατέγραφαν 16.000.000 σελιδοπροβολές την ημέρα, ενώ μόνο σε ό,τι αφορούσε τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες, 3.200.000 παράνομα downloadings (ολοκληρωμένες λήψεις). Είναι εντυπωσιακό πως, μετά τη σύλληψη των διαχειριστών και το «κλείσιμο» της ιστοσελίδας, η διακίνηση παράνομων δεδομένων στο ελληνικό Διαδίκτυο μειώθηκε κατά 65%!
Χάνονται φόροι και θέσεις εργασίας
Σύμφωνα με ρεαλιστικές εκτιμήσεις, το κράτος στερείται εσόδων (φόροι, ασφαλιστικές εισφορές) σε κύκλο εργασιών της τάξεως των 550.000.000 ευρώ ετησίως. «Αυτή την πενταετία», λέει ο κ. Διαμαντόπουλος, «έχουν αντίστοιχα χαθεί 15.000 θέσεις εργασίας στον κλάδο». Σοβαρές συνέπειες υφίσταται και ο σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος. «Οι ελληνικές ταινίες καταστρέφονται», τονίζει ο κ. Διαμαντόπουλος. «Τα τελευταία χρόνια έχουν δεχθεί απίστευτο χτύπημα από την πειρατεία, ειδικά οι ταινίες εκείνες που έχουν συνδυαστεί με την ανάλογη διαφημιστική εκστρατεία. Αυτό αυξάνει τη λύσσα για παράνομο downloading. Αποτέλεσμα; Στις αίθουσες η ταινία «ξεφουσκώνει»».
Κατά τον κ. Μίχο, «βλέποντας ένας παραγωγός ότι οι ταινίες δεν «τραβάνε» εμπορικά, εξαιτίας της πειρατείας, μειώνει τις μελλοντικές παραγωγές ή τον προϋπολογισμό μιας ταινίας». «Η εμπορική εκμετάλλευση ενός έργου (εισιτήριο, αγορά dvd, video-on-demand, αγορά από τηλεοπτικό κανάλι κ.λπ.) είναι απαραίτητη για να μπορέσει μια εταιρεία παραγωγής να χρηματοδοτήσει νέες ταινίες», προσθέτει η κ. Σουγκανίδου. «Το σινεμά είναι πολύ ακριβό σπορ. Πάρα πολύς κόσμος δουλεύει ακόμα και σε μια φθηνή ταινία. Κάντε τον κόπο να δείτε τους τίτλους του τέλους. Ολος αυτός ο κόσμος που βλέπετε εκεί, δέχεται ένα τεράστιο χτύπημα από την πειρατεία. Επίσης, κλείνουν βίντεο κλαμπ και κινηματογραφικές αίθουσες. Γενικά, η κλοπή έργου πνευματικής δημιουργίας δεν θεωρείται τόσο σοβαρό ή σημαντικό όσο το να κλέβεις μια τσάντα ή ένα αυτοκίνητο. Τα έργα πνευματικής δημιουργίας δεν αντιμετωπίζονται με τη δέουσα σοβαρότητα στη χώρα μας».
Οι περισσότεροι νέοι δεν γνωρίζουν ότι παρανομούν
Κατά γενική ομολογία, το πειρατικό downloading κινηματογραφικών ταινιών είναι τόσο διαδεδομένο στη χώρα μας, που έχει προσλάβει «κοινωνική νομιμοποίηση». Οπως λέει ο κ. Διαμαντόπουλος, «αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ελλιπέστατη ενημέρωση: πολύς κόσμος δεν γνωρίζει ότι το να «κατεβάζει» ταινίες μέσω τέτοιων οδών είναι παράνομο. Και δεν έχει σχέση τόσο πολύ με το οικονομικό κίνητρο. Απόδειξη ότι το κάνει πολύς κόσμος με οικονομική άνεση. Το να πας σινεμά, όμως, είναι μια σύνθετη υπόθεση. Συνδυάζει μια κοινωνική διάσταση που δεν έχει ο υπολογιστής ή η οθόνη της τηλεόρασης σπίτι σου. Αλλά, στις πιο σημαντικές ηλικίες για τον κινηματογράφο, δηλαδή περίπου από τα 15 έως τα 25 με 35, το παράνομο downloading κυριαρχεί διότι έχει περάσει στη συνείδηση του κόσμου ότι είναι και λίγο lifestyle».
Κατά τον κ. Μίχο, «αν δείτε ένα σχετικό γράφημα, οι μικρότερες ηλικίες αγνοούν ότι παρανομούν. Αυτή η άγνοια χάνεται όσο αυξάνεται η ηλικία των χρηστών. Θεωρώ ότι, αν τη στιγμή που γίνεται η δουλειά, μπορούσε να βγαίνει ένα σήμα προειδοποιητικό ότι αυτή τη στιγμή παρανομούν, πολύς κόσμος δεν θα προχωρούσε».
Η έλλειψη ενημέρωσης σχετίζεται με μία ακόμη παράμετρο: πολλοί χρήστες έχουν μια ασαφή ή και ρομαντική ιδέα των διαχειριστών πειρατικών σάιτ. «Πρόκειται για συνειδητοποιημένους και αδίστακτους κλέφτες, που κερδίζουν πολλά χρήματα», λέει ο κ. Διαμαντόπουλος. Σύμφωνα με πληροφορίες, όταν ανοίχτηκαν οι λογαριασμοί ενός τέτοιου σάιτ που κατάφερε να κλείσει η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, βρέθηκαν καταθέσεις άνω των 400.000 ευρώ (!).
«Η πειρατεία, και αυτό το έχουν δείξει όλες οι έρευνες και εδώ και στο εξωτερικό», υπογραμμίζει η κ. Σουγκανίδου, «είναι μία από τις πλέον επικερδείς παράνομες δραστηριότητες. Αρκετές φορές συνδέεται δε με το οργανωμένο έγκλημα. Μπορεί οι «πειρατές» να παρουσιάζουν μια εξιδανικευμένη εικόνα, αλλά δεν το κάνουν για το κοινό. Εχουν απλώς βρει τον τρόπο με τον κόπο των άλλων για να κερδίζουν παράνομα και αδήλωτα χρήματα. Πώς; Ενα μέσο είναι οι διαφημίσεις που ανεβαίνουν σε αυτά τα σάιτ, ενώ υπάρχουν και οι «συνδρομητές» ή μέλη που κάνουν εισφορές για να ενισχύσουν τον υποτιθέμενο «Ρομπέν των Δασών». Είναι καιρός όμως να ειπωθεί ότι δεν πρόκειται για ιδεαλιστές που σκέφτονται το φιλοθεάμον κοινό».
Οι αρμόδιες αρχές μπορούν
Δεν ήταν μονάχα το gamato.info που η Υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος κατάφερε να εξουδετερώσει. Πολλά άλλα παρόμοια σάιτ έχουν εντοπιστεί και «κλειστεί», οι διαχειριστές έχουν διωχθεί ποινικά, ενώ σε μία περίπτωση συνελήφθη και ένα άτομο που επιδιδόταν στο λεγόμενο cam-cording: αντιγραφή ταινίας εντός της κινηματογραφικής αίθουσας με κάμερα, πρακτική που όμως δεν συνηθίζεται ιδιαίτερα στη χώρα μας.
«Οταν οι Αρχές εντοπίζουν ένα τέτοιο σάιτ, το «κλείσιμό» του παρασύρει και πολλά άλλα ακόμα, καθώς στους διαχειριστές τους επικρατεί κάποιος πανικός για λίγο», λέει ο κ. Μίχος. Γενικά, οι επαγγελματίες στον χώρο έχουν μόνο καλά λόγια να πούνε για τη συνεργασία τους με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: «Πρόσφατα η υπηρεσία αναβαθμίστηκε σε Διεύθυνση και, παραδόξως, αυτό είχε ως συνέπεια μια αργοκίνητη γραφειοκρατία που οδηγεί σε καθυστερήσεις», λέει η κ. Σουγκανίδου. «Πράγματι», προσθέτει ο κ. Διαμαντόπουλος, «παρά την αναβάθμιση της υπηρεσίας και την επάνδρωση με πολύ ικανό προσωπικό -που σπάνια συναντάς στον δημόσιο αλλά και τον ιδιωτικό τομέα στη χώρα μας- οι διαδικασίες έχουν επιβραδυνθεί. Ωστόσο, οι αστυνομικές αρχές έχουν τη θέληση. Το πρόβλημα είναι η έλλειψη πολιτικής βούλησης».
Απουσιάζει η πολιτική βούληση
Το μεγάλο πρόβλημα είναι η διαφαινόμενη έλλειψη πολιτικής βούλησης προκειμένου να αντιμετωπιστεί μια παρανομία κακουργηματικού χαρακτήρα. «Εχω την αίσθηση», λέει ο κ. Διαμαντόπουλος, «και αυτή είναι προσωπική άποψη, ότι δεν είναι μόνον αδράνεια ή αδιαφορία, αλλά φόβος πολιτικού κόστους. Μάλλον κανένας δεν θέλει να πειράξει τον υποτιθέμενο τελευταίο θύλακο ελευθερίας που είναι το Διαδίκτυο. Αν το κάνει, ίσως «κακοχαρακτηριστεί»».
Ισως υπάρχει κάποια βάση σε αυτό το επιχείρημα: όταν οι Αρχές «έκλεισαν» το gamato.info, διαδήλωση στην πλατεία Συντάγματος, από ελάχιστους οπαδούς του ΣΥΡΙΖΑ και των Οικολόγων Πράσινων, εξέφρασε τη… συμπαράστασή της απέναντι σε μία, κατά τα άλλα, παράνομη δραστηριότητα.
Πάντως, το πρόβλημα εντοπίζεται σε ζητήματα αρχής προσωπικών δεδομένων. «Τεχνικά, τεχνολογικά μιλώντας, είναι πολύ απλό να εντοπιστούν οι διαχειριστές τέτοιων ιστοσελίδων», τονίζει ο κ. Διαμαντόπουλος. «Πρέπει όμως να βρεθεί, και μπορεί να γίνει αυτό, μια φόρμουλα στο ζήτημα των προσωπικών δεδομένων. Η ίδια η Αρχή δηλώνει ότι, σε ορισμένους τομείς, κάποια προσωπικά δεδομένα μπορούν να αρθούν. Αλλά χρειάζεται νομοθετικό πλαίσιο για να γίνεται αυτό άμεσα και αποτελεσματικά. Και εκεί, αυτό που βλέπουμε είναι απουσία πολιτικής βούλησης. Κι ας ζημιώνεται τόσο πολύ το Δημόσιο σε οικονομικό επίπεδο».