O πρωθυπουργός, ο κ. Κώστας Καραμανλής, μιλώντας στο νέο Συμβούλιο Ερευνας και Τεχνολογίας, κάλεσε τους Ελληνες επιστήμονες που εργάζονται και διαπρέπουν σε ξένες χώρες να επανέλθουν και να εργασθούν και να διαπρέψουν στην πατρίδα. Τέτοιες εκκλήσεις «επαναπατρισμού εγκεφάλων» κάνουν όλοι οι πρωθυπουργοί, και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έφερε από τις ΗΠΑ τον Ανδρέα Παπανδρέου με ολόκληρη ομάδα γύρω του και τους εγκατέστησε στην Τράπεζα της Ελλάδος.
Δεν γνώρισα κανέναν από τους επαναπατρισθέντες επιστήμονες που να μην το έχει μετανιώσει και να μη θεωρεί την επάνοδό του επιστημονική και επαγγελματική καταστροφή. Ιδιαίτερα όσοι επέστρεψαν από τις ΗΠΑ. Ισως να μην υπάρχει κανένας και είναι μάλλον φυσικό.
Πρώτα, γιατί είναι εντελώς διαφορετικοί οι όροι επιστημονικής ενασχόλησης. Τους καλούμε να εγκαταλείψουν την πρωτοπορία της επιστημονικής έρευνας και της τεχνολογίας και να έλθουν στην Ελλάδα, όπου η επιστημονική έρευνα και η τεχνολογία είναι καθυστερημένες και πάντοτε δευτερογενείς! Να εγκαταλείψουν φημισμένα και καλά συγκροτημένα ξένα πανεπιστήμια και να έλθουν να διδάξουν στα ελληνικά πανεπιστήμια, που λειτουργούν με τις γνωστές συνθήκες! Οσοι για διάφορους λόγους το επιχείρησαν ήταν πολύ φυσικό να το μετανιώσουν. Στην Ελλάδα βρήκαν επιστημονική και ερευνητική «καμένη γη», συγκριτικά τουλάχιστον.
Η «βασική» και «καθαρή» επιστημονική έρευνα θεωρείται άχρηστη, χαμένος κόπος και χαμένα λεφτά. Από μια άποψη δικαιολογημένα. H χώρα μας το έχασε αυτό το τρένο οριστικά, όχι λόγω μεγέθους, αφού η Ολλανδία, η Δανία και άλλες μικρές ή και μικρότερες χώρες δεν το έχασαν. Περιοριζόμαστε, λοιπόν, να δεχόμαστε και να καταναλώνουμε τα «προϊόντα» της βασικής έρευνας άλλων χωρών.
Τα τελευταία χρόνια και με τη συμμετοχή της E.E. αναπτύχθηκαν στα πανεπιστήμιά μας και στα ερευνητικά κέντρα επιστημονικά προγράμματα, αρκετά μάλιστα ανταγωνιστικά σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Δηλαδή τα διεκδικούμε με ποιοτικά και ποσοτικά κριτήρια. Τα προγράμματα αυτά, σε μερικές περιπτώσεις, έγιναν αιτία σοβαρών διαβαθμίσεων στο εισόδημα των επιστημόνων ή αιτία να εγκαταλείψουν οι καθηγητές το κύριο διδακτικό τους έργο. Εναπόκειται στα ίδια τα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα να αποσαφηνίσουν αν πρόκειται για επιστημονική έρευνα ή για προγράμματα επιστημονικών εφαρμογών. Αλλο το ένα και άλλο το δεύτερο.
Διαφορετικοί όμως είναι οι όροι επαγγελματικής σταδιοδρομίας των επιστημόνων που επαναπατρίζονται. Οπως ξέρετε πολύ καλά, η επαγγελματική σταδιοδρομία στην Ελλάδα δεν έχει να κάνει τόσο με την επιστημονική αξία, όσο με το κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία. Ιδιαίτερα η σταδιοδρομία σε περιοχές και σε τομείς που ελέγχονται από το Δημόσιο. Τα δύο κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία τα τελευταία 35 χρόνια (δεν είναι και λίγα) δεν ενδιαφέρονται αν το κράτος είναι μικρό ή μεγάλο, σοσιαλιστικό ή φιλελεύθερο, σπάταλο ή νοικοκυρεμένο. Αρκεί να είναι «δικό τους», να τους ανήκει και να το διαχειρίζονται! Τα πράγματα δεν άλλαξαν ούτε με την τελευταία «πολιτική αλλαγή», όπως δεν άλλαξαν και με τις προηγούμενες.
Μερικοί επιστήμονες που ήρθαν από προηγμένες επιστημονικά χώρες προσαρμόστηκαν, άσκησαν ένα είδος «εξουσιαστικής επιστήμης» και… διέπρεψαν. Οι άλλοι, που πίστευαν ότι ο χώρος της επιστήμης έχει τις δικές του αξίες και είναι ξεχωριστός, δεν έχει να κάνει με τον κομματικό χώρο και τον χώρο της εξουσίας, συνάντησαν μεγάλες δυσκολίες και μάλλον καταποντίστηκαν επιστημονικά και επαγγελματικά. Συχνά γίνομαι δέκτης φοβερών καταγγελιών από επιστήμονες, τις οποίες άφηνα να περάσουν ασχολίαστες επειδή δεν είμαι σε θέση να διασταυρώσω και να ελέγξω. Ή τυχαίνει να μας γνωστοποιούν σημαντικές ερευνητικές πρωτοβουλίες (ιδιαίτερα στα κρατικά νοσοκομεία), που άλλοι οφείλουν να αξιολογήσουν, να τις προβάλουν και να τις αξιοποιήσουν.