Οπως συχνά συμβαίνει στις μέρες μας, είμαι κι εγώ παιδί μονογονεϊκής οικογένειας. Η μητέρα μου ανέθρεψε μόνη της εμένα και την αδελφή μου, όταν ο πατέρας μας μας εγκατέλειψε σε νεαρή ηλικία. Τα πράγματα πρέπει να ήταν δύσκολα για τη μητέρα μου, αλλά εμείς τα παιδιά τα πηγαίναμε μια χαρά, χάρη στην ουσιαστική υποστήριξη της ευρύτερης οικογένειάς μας. Οταν σκέφτομαι τι περνούν εκατομμύρια χήρες σε όλο τον κόσμο, καταλαβαίνω πόσο τυχερές ήμασταν. Ενώ εμείς μεγαλώναμε με αγάπη, πολλές κοινωνίες περιφρονούν, κακομεταχειρίζονται και εκμεταλλεύονται τις χήρες και τα παιδιά τους.
Η πρακτική του σατί -της καύσης της χήρας ζωντανής στην πυρά μαζί με το πτώμα του άνδρα- που ίσχυε επί αιώνες σε περιοχές της Ινδίας έχει ουσιαστικά εκλείψει. Ομως, οι λίγες περιπτώσεις στις οποίες αυτό συναντάται και τώρα υπενθυμίζουν πόσο δύσκολο είναι το μέλλον για πολλές χήρες. Μετά ένα τέτοιο συγκλονιστικό περιστατικό πριν από πέντε χρόνια στην αγροτική Ινδία, η κοινωνιολόγος Σούζαν Βισβανατάν εξήγησε ότι η γυναίκα που αυτοπυρπολήθηκε «πίστευε ότι αν ζούσε μετά τον άνδρα της θα ήταν απομονωμένη, απελπισμένη, ντροπιασμένη και θα υπέφερε». Στις αγροτικές περιοχές του Νεπάλ και της Ινδίας, πολλοί εξακολουθούν να προσδοκούν ότι οι χήρες θα ξυρίζουν το κεφάλι τους, θα κοιμούνται στο πάτωμα και θα κρύβονται από τους άνδρες για την υπόλοιπη ζωή τους.
Στο Αφγανιστάν, όπου δύο εκατομμύρια γυναίκες έχουν χάσει τους άνδρες τους, έπειτα από δεκαετίες πολέμων, απαγορεύεται να εργάζονται και δεν έχουν τρόπο να φροντίσουν τα παιδιά τους. Στην Τανζανία, μεταξύ άλλων χωρών, το σύστημα δυσκολεύει τη διαδικασία μεταβίβασης της περιουσίας του άνδρα στη χήρα. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλές χήρες και τα παιδιά τους διώχνονται από τα ίδια τους τα σπίτια, που πλέον δεν τους ανήκουν και ζουν σε απόλυτη ένδεια, εύκολα θύματα βίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Η έλλειψη χρημάτων για τα σχολικά δίδακτρα υποχρεώνει τα ορφανά να μένουν αγράμματα και να κάνουν μια ζωή χειρωνακτικές δουλειές ή και καθόλου δουλειές.
Το πρόβλημα είναι τεράστιο. Μόνο στην Ινδία υπάρχουν 30 εκατ. χήρες που προσπαθούν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ο αριθμός τους υπολογίζεται στα 100 εκατομμύρια. Δεδομένης της κλίμακας και της φύσης αυτής της αδικίας, είναι πολύ ενοχλητικό το γεγονός ότι δεν συζητείται. Συχνά οι κυβερνήσεις δεν διαθέτουν στατιστικά στοιχεία, ενώ στους Στόχους της Χιλιετίας του ΟΗΕ δεν γίνεται καμία αναφορά στις χήρες – κάτι που θα βοηθούσε ουσιαστικά τη διεθνή εκστρατεία για την προστασία τους.
Κάποιες κυβερνήσεις πρέπει να αλλάξουν τη νομοθεσία τους ώστε να κατοχυρώσουν το δικαίωμα της χήρας στην περιουσία του συζύγου της. Επίσης, θα ήταν χρήσιμο να ανεβεί σε μερικές χώρες η νόμιμη ηλικία γάμου. Κορίτσια 14 ετών ή και μικρότερα δεν επιτρέπεται να παντρεύονται άνδρες κατά 40 χρόνια μεγαλύτερους, αν μη τι άλλο γιατί σύντομα θα γίνουν κι εκείνες χήρες. Οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν πολιτισμικές πιέσεις, όσο ισχυρές κι αν είναι, ώστε να προχωρήσουν στην εφαρμογή της νομοθεσίας. Συχνά, οι χώρες όπου οι χήρες υφίστανται τη χειρότερη μεταχείριση, έχουν στα χαρτιά τους καλύτερους νόμους για την προστασία τους. Το πρόβλημα είναι ότι οι τοπικές κοινωνίες συχνά τους αγνοούν και σπάνια τους εφαρμόζουν.
Σε τελική ανάλυση, οι προκαταλήψεις και οι διακρίσεις δεν βλάπτουν μόνο τις χήρες και τα ορφανά. Βλάπτουν μακροπρόθεσμα την υγεία και τον πλούτο ολόκληρων κοινωνιών.
* Πρώην πρώτη κυρία της Βρετανίας, δικηγόρος και πρόεδρος του Ιδρύματος Loomba για τα δικαιώματα των γυναικών που έχουν χηρεύσει στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
