Αγγελε, αυτές διαβάζεις πρώτες το πρωί;
Στο μεγάλο τραπέζι του «Πολίτη», στην οδό Κέκροπος στην Πλάκα, έβλεπα χωρισμένα τα φύλλα της «Καθημερινής» και του Le Monde· παραδίπλα, σωριασμένες πολλές άλλες εφημερίδες.
– Ναι. Για να καταλαβαίνω πώς σκέφτονται…
Ηταν ένα μικρό μάθημα πολιτικής σκέψης από έναν σπουδαίο διανοούμενο προς ένα αφελές μειράκιο που μπουσουλούσε στον δημόσιο χώρο. Ευτύχησα να λάβω κι άλλα μικρά μαθήματα από τον Αγγελο Ελεφάντη, που μας αποχαιρέτισε χθες· ανάλυσης, μαχητικότητας, ιστορικής αίσθησης, δημόσιου λόγου, αφήγησης, ζυγιάσματος στον καιρό. Μικρά μαθήματα, τροχιοδεικτικά, υπαινιγμοί περισσότερο παρά διδαχές, καλοκαιρινά απομεσήμερα στην ταβέρνα του Τσάρου, για τον Καραγκιόζη, τους κλεφταρματολούς, την αντίσταση, τις κοινότητες, τα πρόσωπα του λαϊκισμού, τη μακρά διάρκεια, την ανθρωπολογία του Λερουά-Γκουράν, σπουδαίους λόγιους, μεγάλα κείμενα.
Ο Αγγελος Ελεφάντης ήταν ομηρικός άνθρωπος· καθολικός και μονοκόμματος, ατόφιος. Σαν τους κλέφτες των ρουμελιώτικων βουνών, της πατρίδας του, που θαύμαζε, είχε ίδια, ασίγαστη, τη δίψα της ελευθερίας, τη δίψα της υπέρβασης – ένας αξεδίψαστος ρομαντικός ήρωας, ένας νομάς, ένας παμπάλαιος Ελληνας. Και μαζί ήταν ο διαφωτιστής, ο βαθιά μελετημένος, αριστοκράτης του πνεύματος και μέτοχος της θύραθεν παιδείας, ο ορθολογιστής. Και πάνω απ’ όλα, ο ασυμβίβαστος, ο απροσκύνητος, ευθύς και άτεγκτος, ασκητής, κάποτε σκληρός, και σκληρότερος με τον εαυτό του.
Το έργο της ζωής του, «Ο Πολίτης», δίδαξε γλώσσα και σκέψη και ήθος σε μια – δυο γενιές της μεταπολίτευσης. Εστησε ένα εργαστήριο, ερμητικό κάποτε, κι άλλοτε φλογισμένο, και σαν μεσαιωνικός μαΐστορας μεταλαμπάδευε γνώση και τέχνη· η λάμψη του εργαστηρίου απλωνόταν πέραν της Αριστεράς, πέραν δογμάτων και δοξασιών. Κανένα ίσως έντυπο της μεταπολίτευσης δεν υπηρέτησε πιο αποτελεσματικά τη διακίνηση ιδεών, τις πνευματικές συγκρούσεις, την έγνοια για τη γλώσσα, την πολεμική· κι αυτό σε καιρούς που οι ιδέες έπαυαν πια να είναι και επικίνδυνες και γοητευτικές.
Ο Αγγελος Ελεφάντης, άνθρωπος παλαιός και μοντέρνος, αναζητούσε πάντα το αρχικό νόημα και το νήμα: ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο. Δεν ξέρω τι πήρε μαζί του στο δρόμο για το Καρπενήσι, ξέρω όμως ότι το νήμα το κράτησε γερό, και το μετέδωσε.