Οι Γκαγκαούζοι ζουν στη Νότια Μολδαβία σε μια περιοχή 1.800 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Περίπου 140.000 άνθρωποι μιλούν τουρκικά, αλλά είναι χριστιανοί ορθόδοξοι. Τα τελευταία χρόνια, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, διεκδίκησαν χωρίς μεγάλη επιτυχία την αυτονομία τους από τη μικρή Μολδαβία.
Το 2007 σε ένα σεμινάριο σχετικό με τη διαχείριση της αναπτυξιακής βοήθειας που δίνεται σε τρίτες χώρες από το ελληνικό ΥΠΕΞ, κάποιοι από τους παριστάμενους απόρησαν βλέποντας πόσο ψηλά στις προτεραιότητες του υπουργείου Εξωτερικών ήταν η Μολδαβία. H βοήθεια σε βαλκανικές ή άλλες χώρες φαινόταν λίγο πολύ κατανοητή και εξηγήσιμη, όχι όμως και η περίπτωση της Μολδαβίας. «Μα για τους Γκαγκαούζους», ήταν η απάντηση υπηρεσιακού παράγοντα του ΥΠΕΞ.
Για τους Γκαγκαούζους υπήρξε επίσης σημαντική κόντρα μεταξύ δύο πατριαρχείων, της Ρουμανίας και της Ρωσίας, ενώ το θέμα τους έφθασε και στην Ιερά Σύνοδο της ελληνικής Εκκλησίας.
Εδώ και μερικά χρόνια, Τούρκοι και Ελληνες συναγωνίζονται για το ποιος θα προωθήσει τη γλώσσα του στην Κομράτ (τη μεγαλύτερη πόλη της Γκαγκαουζίας). Οι γείτονές μας έχουν χρηματοδοτήσει τη λειτουργία ιδιωτικών σχολείων και υποτροφίες, ενώ εμείς (ΥΠΕΞ και διάφορες MKO) έχουμε καταφέρει (με τον ίδιο τρόπο) να ενταχθούν τα ελληνικά περίπου ως επίσημη γλώσσα (!) στο παιδαγωγικό τμήμα του πανεπιστημίου των Γκαγκαούζων, ενώ επίσης φιλοξενούνται κάθε καλοκαίρι νεαροί Γκαγκαούζοι σε ελληνικά προγράμματα κατασκηνώσεων.
Ο ιστορικός Λάμπρος Μπαλτσιώτης σε αδημοσίευτη έρευνά του αναζήτησε τα αίτια αυτής της πρόσφατης ελληνοτουρκικής διαμάχης στα μακρινά χώματα της ιδιαίτερα φτωχής Μολδαβίας και της Ουκρανίας (εκεί ζουν περίπου άλλες 30.000 Γκαγκαούζων).
«Πέρα από τις πολυπληθείς ομάδες τουρκόφωνων χριστιανών ορθοδόξων της Μικράς Ασίας, υπήρχε και μία στα ανατολικά Βαλκάνια, οι Γκαγκαούζοι. Από τον χώρο της σημερινής Βουλγαρίας, ένα μεγάλο τμήμα μετακινήθηκε προς την τότε τσαρική Μολδαβία και ένα μικρότερο προς την ανατολική Θράκη. Νησίδες τουρκοφωνίας εντοπίζονταν επίσης στην περιοχή Νέας Ζίχνης Σερρών και στη Ροδόπη. O πληθυσμός της ανατολικής Θράκης με την ανταλλαγή των πληθυσμών βρέθηκε ως ορθόδοξος, τμήμα του ρουμ μιλιέτ στην Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε κυρίως στον νομό Εβρου. Οι Ελληνες Γκαγκαούζοι διατηρούν ακόμη και σήμερα τη γλωσσική τους διαφορά».
Για τα πριν από τον 19ο αιώνα ιστορίες και ιστορικοί διαφωνούν σχετικά με τους Γκαγκαούζους. Πάντως, στον συγκεκριμένο αιώνα της σύγκρουσης των βαλκανικών εθνικισμών οι Γκαγκαούζοι απετέλεσαν σημείο τριβής μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων όταν ένα τμήμα τους στην περιοχή της Φιλιππούπολης προσδιορίστηκε ως βουλγαρικής εθνικότητας.
«Στη διαμάχη Ελλάδας Βουλγαρίας για τους Γκαγκαούζους, λέει ο Λάμπρος Μπαλτσιώτης, εμπλέκεται το 1930 η Τουρκία προσπαθώντας να βρει πιστούς για το τουρκοορθόδοξο Πατριαρχείο της Πόλης – ώστε να περιορίσει την εμβέλεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου».
Οι Γκαγκαούζοι λοιπόν είναι «Τούρκοι» για την Τουρκία λόγω της γλώσσας και «Ελληνες» για την Ελλάδα λόγω θρησκείας.
Τα χρόνια πέρασαν και οι Γκαγκαούζοι ξεχάστηκαν και από τις δύο χώρες. Μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Ανάμεσα στο πολύχρωμο και πολύγλωσσο πλήθος που ξεσηκώθηκε αμέσως μετά, ζητώντας αυτονομία και κρατική υπόσταση ήταν και οι Γκαγκαούζοι. Αρχικά απετέλεσαν και την αιτία μιας διαμάχης μεταξύ Μολδαβίας και Ρωσίας. (Με δεδομένα τα μεγέθη, το τέλος της φαινόταν προκαθορισμένο).
Ηταν όμως και η εποχή, γράφει ο Λάμπρος Μπαλτσιώτης «της στροφής της πολιτικής της Ελλάδας για την ανακάλυψη «ομογενών» στην Ανατολική Ευρώπη και την ανάλογη πολιτική της Τουρκίας που ύστερα από δεκαετίες αρχίζει να ασκεί πολιτική «ομογενών» ακόμη και χριστιανών. Ετσι, η μικρή και άσημη Γκαγκαουζία βρίσκεται ανάμεσα σε δύο «μητέρες-πατρίδες». Φτωχή στο φτωχότερο κράτος της Ευρώπης».
Μετά το 1990 ήταν εύκολο και για τους πρώτους Ελληνες Γκαγκαούζους από την Ορεστιάδα να επισκεφθούν την Γκαγκαουζία. Μετά, τα πράγματα έγιναν πιο οργανωμένα, πιο ημιεπίσημα, λιγότερο αθώα. Μέχρι που το 2006 βρέθηκε εκεί αντιπροσωπεία της ΚΕΔΚΕ για να επιβλέψει την πορεία βοήθειας 250.000 ευρώ σε πανεπιστημιακές και υγειονομικές υποδομές. Το πρόγραμμα ήταν συγχρηματοδότηση του ΥΠΕΞ και του (επίσης ελληνικού) υπουργείου Δημόσιας Διοίκησης! Κι απέναντι τα επίσης αξιοσημείωτα για την Γκαγκαουζία τουρκικά κονδύλια. Και οι διακηρύξεις «τουρκικότητας» μέσω Παιδείας και υποτροφιών.
Από τους άλλους παίκτες, η Βουλγαρία δείχνει ακόμη ανίσχυρη για τέτοιες (και) οικονομικές προσφορές. Τέλος, δύσκολα θα ξεχάσει κανείς ότι και το ρουμανικό Πατριαρχείο έχει διεκδικήσει την Γκαγκαουζία. Μύλος στα 1.800 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Σαν να ξαναζεί σε μικροκλίμακα Γκαγκαουζίας ο 19ος αιώνας. Ή σαν να μην πέρασε ποτέ. Το έθνος, το εθνικό, πάλι, χτίζει ταυτότητες. Οι 180.000 Γκαγκαούζοι «έζησαν» (γενιές) για 170 χρόνια όπως έζησαν, και σήμερα μπορούν να διαλέξουν, αλλά κάτι άλλο! Ή Ελληνες ή Τούρκοι ή Βούλγαροι ή Ρώσοι. Το σκέτο «Γκαγκαούζοι» δεν φαίνεται να έχει χώρο. Μπορεί και να μην το θέλουν και οι ίδιοι. Κάλλιστα θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι και ανάμεσα στους Γκαγκαούζους θα υπάρχουν άνθρωποι πρόθυμοι να δεχθούν τον κάθε ένα από τους διεκδικητές, την κάθε μία από τις μητέρες-πατρίδες. (Προφανώς, όχι με ίδια ποσοστά επιτυχίας).
«Κι αν είναι Ελληνες οι Γκαγκαούζοι;», θα ρωτήσει πιθανόν κάποιος. «Αν θέλουν να είναι Ελληνες; Να μην ενδιαφερθούμε, να τους αφήσουμε στα χέρια των Τούρκων;».
Προϋπόθεση, λοιπόν, είναι να ορίσουμε τη βάση της συζήτησης: ποιοι είναι οι Γκαγκαούζοι; Σήμερα. Ποιοι είναι, πώς ζουν και πού ζουν. Ποιες οι ανάγκες, ποιες οι κάθε φύσης ιεραρχήσεις της κοινωνίας τους; Πόσο κάνει το ψωμί τους, και τι μουσική ακούνε; Πώς είναι η Γκαγκαουζία; Μήπως, τελικά, το παρόν της Γκαγκαουζίας ξεπερνά (ακυρώνει) τη σημασία της ύπαρξης μιας «μητέρας – πατρίδας», πολύπλευρα μακρινής όσο οι βασικές διεκδικήτριες;
(Εκτός κι αν αυτή η διεκδίκηση γίνει με σύγχρονους όρους: οπότε το «ομόαιμον» δεν θεωρείται απαραίτητο και δεν χρειάζεται να ανακαλυφθεί εκ νέου).
Ιnfo
– Misha Glenny, «McMafia», Αθήνα 2008, εκδ. Πάπυρος
– Γιόζεφ Βολφ, «Λεξικό Εθνων, εθνοτήτων, λαών», Αθήνα 1994, εκδ. Επικαιρότητα
– Δημήτρη Αλεξάνδρου, «Γκαγκαούζοι, οι άγνωστοι Ρωμιοί της Μολδαβίας», Θεσσαλονίκη 2005, εκδ, Ερωδιός
– M. Παύλου, Αθηνάς Σκουλαρίκη (επιμ), «Μειονότητες και μετανάστες, λόγος και πολιτικές», υπό έκδοση εκδ. Βιβλιόραμα