Πολλαπλασιάζονται τα τελευταία χρόνια τα πεζογραφικά έργα με περιστατικά από τον ελληνικό κοινωνικοπολιτικό βίο του παρελθόντος. Αυξάνονται τα μυθιστορήματα με ήρωες που συνεργάστηκαν και πλούτισαν στην Κατοχή, με εξουθενωμένους βιοπαλαιστές που πάλεψαν να επιζήσουν στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, με φοιτητές που υπέστησαν βασανιστήρια στον καιρό της χούντας. Αν στη δεκαετία του ’90 το ιστορικό συνδέθηκε με μια αναζήτηση της εθνικής ρίζας στον εξωελλαδικό πολυπολιτισμικό χώρο, στις μέρες μας θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το ιστορικό διασταυρώνεται ξανά με το πολιτικό και το κοινωνικό όπως εμφανίζονται εντός του ελλαδικού πλαισίου.
Οι υποθέσεις για τη στροφή αυτή είναι πολλές και εξίσου αβέβαιες. Οφείλεται η αλλαγή πλεύσης στη βαθύτατη κρίση που ως κοινωνία βιώνουμε με αποτέλεσμα να έχει στρατεύσει η πεζογραφία τις δυνάμεις της στην κοινή προσπάθεια να εντοπίσουμε τα απώτερα αίτια των δυσκολιών μας; Λειτούργησαν οι αλλεπάλληλοι επετειακοί εορτασμοί και τα αναρίθμητα αφιερώματα των τελευταίων χρόνων – αποδεσμεύσεις αρχείων, μελέτες, ντοκιμαντέρ για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο- ως πηγή έμπνευσης για την πεζογραφία; Το γεγονός ότι στα έργα αυτά πολύ συχνά εμφανίζονται άνθρωποι που είτε ήταν παιδιά τον καιρό των φοβερών καταστροφών, είτε είναι τα παιδιά εκείνων που έζησαν τις φοβερές καταστροφές, σημαίνει μήπως ότι έφτασε η ώρα που οι σημερινοί μεσήλικες συγγραφείς αποφάσισαν να λύσουν τις δικές τους εκκρεμότητες με τον όλεθρο που συνέβη λίγα χρόνια πριν γεννηθούν; Διότι είναι γεγονός ότι η γενιά που έζησε απευθείας τα αποτρόπαια γεγονότα σιγά σιγά απέρχεται και ότι στα δικά της εγγόνια (και δικά μας παιδιά), η εποχή εκείνη δείχνει τόσο μακρινή όσο φαινόταν σε μας ο Μεγάλος Διχασμός ανάμεσα στον Κωνσταντίνο και τον Βενιζέλο. Μήπως λοιπόν αιστάνθηκαν οι μεσήλικες συγγραφείς πως πέφτει σε αυτούς τώρα το βάρος να καταθέσουν ως οι τελευταίοι μάρτυρες που βίωσαν μέσα από την οικογενειακή ατμόσφαιρα και τις γονεϊκές περιγραφές, τη φοβερή εμπειρία; – Κάποιες φορές δεν έχουμε τη στιγμιαία ψευδαίσθηση πως, αν και όλα αυτά συνέβησαν πολύ πριν γεννηθούμε, ζήσαμε κι εμείς την αφόρητη κακουχία της πείνας, πως πανηγυρίσαμε θριαμβευτικά για την επέλαση των Συμμάχων, πως υποστήκαμε τους εξευτελιστικούς βασανισμούς της Μακρονήσου;
«Η Εβραία νύφη» του Νίκου Δαββέτα (Κέδρος, σελ. 231) αποτελεί το τρίτο σκέλος μιας άτυπης τριλογίας («Το θήραμα», 2004, «Λευκή πετσέτα στο ρινγκ», 2006) με σημερινούς ήρωες που ανατρέχουν στο τραυματικό ιστορικό παρελθόν της Ελλάδας. Η πολλαπλή ανάμειξη των πιο κοντινών τους προσώπων στις καταστροφές των μέσων του περασμένου αιώνα, τους έχει πολλαπλώς στιγματίσει. Στην «Εβραία νύφη» η ανορεξική Νίκη δείχνει να μην μπορεί να χωνέψει το γεγονός της ανάμειξης του πατέρα της στην εξολόθρευση των Εβραίων. Προσπαθώντας απελπισμένα να διατηρήσει την ευάλωτη ερωτική τους σχέση, ο αφηγητής επιζητεί παράλληλα να κατανοήσει και το πρόσωπο του δικού του πολλαπλώς χρεοκοπημένου γονέα. Μέσα από διαρκείς αναδρομές αποκαλύπτονται έτσι οι πορείες οικείων νεοελληνικών χαρακτήρων: το βασανισμένο παρελθόν κάποιων αποτυχημένων που δεν λεν να ορθοποδήσουν, το βρώμικο παρελθόν συμπολιτών μας οι οποίοι πεθαίνουν τιμημένοι από την οικογένεια και την κοινωνία. Αποκαλύπτονται δηλαδή όσα τις τελευταίες δεκαετίες οικειοθελώς αφήσαμε πίσω μας θεωρώντας πως μπορούμε να προχωρήσουμε αδέσμευτοι από τις αμαρτίες του παρελθόντος.
Σύνθεση πολυεπίπεδη, το μυθιστόρημα του Νίκου Δαββέτα αποτελείται από διαδοχικές εξιστορήσεις πολλαπλών προσώπων. Καλύπτει τη μακρά περίοδο εβδομήντα ετών (απ’ τους διωγμούς της Κατοχής και τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση μέχρι τις πρόσφατες πυρκαγιές του 2007) και εκτυλίσσεται σε διαφορετικούς χώρους (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βερολίνο, αρχαία Ολυμπία, στρατόπεδα συγκέντρωσης, κρατητήρια της οδού Μπουμπουλίνας). Την αφηγηματική τεχνική υποβοηθά η προσφυγή στην περιγραφή των διάσημων πινάκων του Ρέμπραντ «Η Σουζάνα στο λουτρό» και «Η Εβραία Νύφη». Η παρακολούθηση ποικίλων προσωπικών και οικογενειακών ιστοριών δημιουργεί μια μυθιστορηματική άρθρωση αρκετά αποσπασματική, μια αίσθηση φυγόκεντρη, ένα αίσθημα χαλαρού δεσμού που άλλοτε θεωρείς πως λειτουργεί ως στοιχείο ύφους και άλλοτε ως ανεπαίσθητο ελάττωμα που δεν επιτρέπει να προκύψει κάποιος οργανικά κρίσιμος δεσμός ανάμεσα στις δύο κεντρικές ιστορίες του αφηγητή και της Νίκης. Σε κάθε περίπτωση όμως οι φιγούρες του δωσίλογου συνεργάτη των κατακτητών και της προβληματικής του κόρης προκύπτουν με εξαιρετική ενάργεια και το μυθιστόρημα διαβάζεται με αδιάπτωτο ενδιαφέρον.