Τζούλιαν Μπαρνς «Ενα κάποιο τέλος» (Μεταίχμιο, σ. 210). Αυτόματη υπενθύμιση του περιβόητου δοκιμίου του Φρανκ Κερμόντ «Τhe sense of an ending» (1967) για την ανάγκη μυθοπλαστικής αποκάλυψης που νοηματοδοτεί το μακρύ διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στη γέννηση και τον θάνατό μας. Οξυδερκέστατο εγγλέζικο μυθιστόρημα. Λιτότητα και άκρα εκφραστική οξύτητα. Υφος που σπινθηροβολεί (και που ο Θωμάς Σκάσσης κατόρθωσε να μεταφέρει με επιτυχία στη γλώσσα μας). Μan Booker Prize 2011 για έναν Βρετανό που έχει στο ενεργητικό του 18 μυθιστορήματα, που έχει αρκετές φορές περιληφθεί στη βραχεία λίστα της αξιοζήλευτης βρετανικής διάκρισης και που έγινε παγκοσμίως γνωστός με τον «Παπαγάλο του Φλωμπέρ» πριν από 25 χρόνια. Θέματα, η εσωστρέφεια και η επανάπαυση, η αυταρέσκεια και η ικανοποίηση· η ανάμνηση και η λήθη, η απουσία πείρας ζωής και τα όρια της ανθρώπινης ευθύνης.
Τέσσερις συμμαθητές σε κάποιο σχολείο του κεντρικού Λονδίνου σε μια περίοδο που, αν και απέχει μόλις 35 χρόνια, μοιάζει να τη χωρίζει απ’ τις μέρες μας ένας αιώνας: είναι η εποχή που όπως την περιγράφει ο αφηγητής Τόνυ Γουέμπστερ υπήρχαν «λιγότερα λεφτά, καθόλου ηλεκτρονικές συσκευές, ελάχιστη τυραννία της μόδας και καθόλου γκόμενες». Τέσσερις έφηβοι. Το σχολείο μια διασκεδαστική υπόθεση. Ο γερο-Τζο Χαντ ρωτάει τον επιφυλακτικό σκράπα της τάξης: «Για πες μας, εσύ Μάρσαλ, πώς θα περιέγραφες τη βασιλεία του Ερρίκου του Ογδοου;». «Επικρατούσε αναβρασμός, κύριε». «Θα ήθελες να μας το αναπτύξεις λιγάκι;». «Θα έλεγα ότι επικρατούσε μεγάλος αναβρασμός, κύριε». Οταν όμως ο καθένας καλείται να ακολουθήσει τον δρόμο της ενηλικίωσης, ο πολλά υποσχόμενος στοχαστικός Εϊντριαν θα εγκαταλείψει αυτοβούλως τη ζωή. Με την αναπότρεπτη οριστικότητα μιας μαθηματικής εξίσωσης, οι ανθρώπινες σχέσεις επιτάσσουν τη λογική του τέλους. Κατόπιν οι δεκαετίες τρέχουν με ταχύτητα χαράσσοντας μια τροχιά φυσιολογικής ζωής για τον Τόνυ Γουέμπστερ – ευτυχής γάμος, υγιές παιδί, φιλικό διαζύγιο, χαριτωμένα εγγόνια. Ζωή ευθύγραμμη χωρίς αναταράξεις. Μέχρι που φθάνει στα χέρια του μια απροσδόκητη διαθήκη. Απ’ τη μητέρα της παλιάς φιλενάδας του η οποία συνδέθηκε με τον Εϊντριαν λίγο πριν απ’ τον θάνατό του. Του κληροδοτεί ένα μικρό ποσό και το ημερολόγιο του αυτόχειρα. Η ανέμελη χρονική ροή διακόπτεται, ραγίζει, και στο φως έρχεται μια οδυνηρή ανάμνηση με τη μορφή μιας απρεπούς, προσβλητικής επιστολής που είχε ελαφρά τη καρδία αποσταλεί και που έπειτα θάφτηκε στα ανήλιαγα βάθη της μνήμης. Ποιες επιπτώσεις είχε;
Το μεγάλο μυθοπλαστικό χάρισμα του Τζούλιαν Μπαρνς έγκειται στο ότι αναπτύσσει την ιστορία του σαν ένα αίνιγμα. Ο αναγνώστης τοποθετείται στην ίδια θέση με τον αφηγητή. Καλείται να αποκρυπτογραφήσει μαζί του τα ισχνά ίχνη της παλαιάς ιστορίας και δυσκολεύεται εξίσου να κατανοήσει τα κλειδιά που προσφέρουν τη λύση. Πολύ μεγάλο χάρισμα να δημιουργείς τέτοιο σασπένς. Το τέλος; Ισως όχι στο επίπεδο των προσδοκιών που δημιούργησε η ανάπτυξη της πλοκής. Το σημείο της κλιμάκωσης, η αποκάλυψη της επιστολής, αφηγηματικά απροετοίμαστο. Σαν να εισβάλλει κάτι εντελώς παράταιρο, ένας μελοδραματικός τόνος. Συμμερίζομαι έτσι την επιφύλαξη της κριτικού Harriet Duty Dwinell στη Washington Independent Review of Books, ότι η τελική λύση περιέχει πολλές ασάφειες και ότι το αριστοτελικό «δι’ ελέου και φόβου» αδυνατεί να λειτουργήσει. Κλείνοντας το βιβλίο μένουμε έτσι με την απορία που αφήνει η ανάγνωση ορισμένων αστυνομικών μυθιστορημάτων. Σε ποιο σημείο η προσοχή μας ατόνησε με αποτέλεσμα να μας διαφύγουν τα κλειδιά που θα μας επέτρεπαν να κατανοήσουμε τελικά το επίπεδο στο οποίο συντελείται το δράμα;