H Παιώνια, υπέρτατη πρέσβης της σημασίας της ελληνικής φύσης από τον Ομηρο ώς σήμερα, δικαιώνεται με τη νέα έκδοση του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας «Παιώνιες στην Ελλάδα».
Η εκτεταμένη βοτανική εξερεύνηση και η εντατική μελέτη των τελευταίων χρόνων έδωσαν το υλικό για τη νέα, άριστα τεκμηριωμένη και μοναδικά εικονογραφημένη έκδοση για το γένος της Παιώνιας (Paeonia) στην Ελλάδα. Τα κείμενα του συναρπαστικού αυτού τόμου -που περιλαμβάνει τον εικαστικό πλούτο της βοτανικής ζωγραφικής με δώδεκα ζωγραφικά πορτρέτα της Παιώνιας από τη Νίκη Γουλανδρή- έχουν γράψει οι καθηγητές William Stearn, Peter H. Davis και Kit Tan, εξέχουσες φυσιογνωμίες της βοτανικής που έχουν εντρυφήσει, αλλά και διεθνώς επαινεθεί, για το έργο τους για την ελληνική χλωρίδα.
Στόχος της νέας έκδοσης που απευθύνεται τόσο σε επιστήμονες όσο και στο ευρύτερο κοινό, είναι να δώσει στον αναγνώστη του βιβλίου τη δυνατότητα να γνωρίσει την Παιώνια που, για την ομορφιά και τις φαρμακευτικές της ιδιότητες έχει αποκληθεί, από ανώνυμο βουκολικό ποιητή του 3ου μ.Χ. αιώνα «πασάων βοτανέων βασιληίδα»… Πρόσωπο με πρόσωπο, σελίδα τη σελίδα, με τα εκπληκτικά φυτά που το γένος τους εκτιμήθηκε και μελετήθηκε ανά τους αιώνες, είναι η νέα σημαντική προσφορά του Μουσείου Γουλανδρή.
Ας επιστρέψουμε στο θέμα μας, που είναι η Παιώνια. Πρώτος ο Ομηρος αρχίζει τη διαδρομή του φυτού αυτού μέσα στην ιστορία. Στην «Ιλιάδα» (V 401) αναφέρεται ο μύθος του Παιώνα «ος πάντα φάρμακα οίδεν». Ηταν μαθητής του Ασκληπιού και όταν πέθανε μεταβλήθηκε σε φυτό που ονομάστηκε Παιώνια. Αυτή είναι η αφετηρία για να χρησιμοποιηθεί μετέπειτα το φυτό ως φαρμακευτικό σε όλο τον αρχαίο κόσμο στη Ρώμη, στο Βυζάντιο, στην Αναγέννηση και στους νεότερους χρόνους. Από τον Παυσανία μαθαίνουμε ότι οι Αθηναίοι αναγόρευσαν το μαγικό φυτό σε θεά «Αθηνά Παιώνια». O Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.) στο «περί φυτών ιστορίας» έργο του αναφέρεται στην Παιώνια ως αντισπασμωδικό στην επιληψία και σε άλλες νευρολογικές παθήσεις. O Διοσκουρίδης (1ος αιώνας μ.Χ.) στο έργο του «περί ύλης ιατρικής» παραθέτει την πληρέστερη περιγραφή του φυτού μαζί με 18 συνώνυμα, όπως αγλαοφώτιδα, θεοδώρητον, Ιδαίους Δακτύλους κ.ά. Μας δίδει σειρά θεραπευτικών χρήσεων, κυρίως της ρίζας της ως αφέψημα για τους πόνους των νεφρών, της κύστης, ενώ για κρίσεις υστερίας και εφιάλτες υποδεικνύει τους σπόρους λιωμένους σε μέλι ή κρασί. Από ένα νεότερο κώδικα του Διοσκουρίδη (Codex Patavinous) διασώθηκε η μοναδική απεικόνιση της Παιώνιας του αρχαίου κόσμου.
Στη σελίδα 21 του βιβλίου, στο κεφάλαιο «H Παιώνια κατά τον Διοσκουρίδη» διαβάζουμε ότι η αρχαιότερη διασωθείσα περιγραφή παιωνιών βρίσκεται στο έργο του Πηδάνιου Διοσκουρίδη, στο «Περί Υλης Ιατρικής» – De Materia Medica, έργο του, όπου αναφέρονται δύο διαφορετικά είδη παιωνιών με βάση το φύλλωμά τους, «παιωνία άρρην» με φύλλα πλατιά τραχιά σαν της καρυδιάς και «παιωνία θήλεια» τα φύλλα είναι μικρότερα, σε σχήμα σαν κρινάκι.
(Η απεικόνιση της «άρρενος» και της «θήλειας» παιώνιας με τη διαφορετική ρίζα και τα αλλιώτικα φύλλα βρίσκεται στο εσώφυλλο του τόμου σε φυσικό χρωματισμό από τον κώδικα του Διοσκουρίδη).
Το παράδοξο είναι ότι ενώ στην Κίνα, από αρχαιοτάτων χρόνων, η θαμνώδης Παιώνια έγινε γνωστή ως Hua Wang που σημαίνει «Βασιλιάς όλων των λουλουδιών» στην Ελλάδα μέχρι πρόσφατα ήταν ελάχιστα γνωστή. H έρευνα και συστηματική μελέτη της χλωρίδας που άρχισε το Μουσείο Γουλανδρή στις δεκαετίες του ’70 και ’80 με τους κορυφαίους βοτανολόγους W.T. Stearn και P.H. Davis, ανακάλυψε νέα είδη και υποείδη και διεύρυνε τη γεωγραφική εξάπλωση της Παιώνιας στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα.
Η ζωγράφος Νίκη Γουλανδρή
Η Νίκη Γουλανδρή είναι πολύ γνωστή προσωπικότητα στους τομείς της Οικολογίας και του Πολιτισμού. Ως πρόεδρος του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας έχει διεθνή αναγνώριση, έχει βραβευθεί για τα επιτεύγματά της και ανακηρυχθεί επίτιμη διδάκτωρ σε διάφορα πανεπιστήμια. Το 1991 εξελέγη από την Ευρωπαϊκή Ενωση «Γυναίκα της Ευρώπης». Από νεαρή ηλικία ζωγραφίζει τα ελληνικά φυτά και έχει αναγνωρισθεί για τις απεικονίσεις της στα έργα Wild Flowers of Greece (1968, 2009) και «Παιώνιες της Ελλάδας» (1984, έχει εξαντληθεί).
Οι Παιώνιες ήταν πάντοτε ο τομέας του ενδιαφέροντός της στην διά βίου ένταξή της, ως προέδρου του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, η δε ελληνική φύση αποτελεί μόνιμη πηγή της ζωγραφικής της έκφρασης. H βοτανική ζωγραφική μετέχει της τέχνης και της επιστήμης, γιατί η ακριβής απεικόνιση οδηγεί στην αναγνώριση του φυτού. Αναγνωρισμένη βοτανική ζωγράφος διεθνώς, μέλος της Εταιρείας του Λινναίου (Linnean Society) η κ. Νίκη Γουλανδρή στη νέα έκδοση του βιβλίου συμβάλλει εικαστικά και επιστημονικά με 12 ζωγραφικά έργα.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και πρόκειται να εκδοθεί παγκοσμίως από την Academic Press. Ποιος δεν θα ήθελε να προσθέσει στη βιβλιοθήκη του ένα αξιόλογο βιβλίο σε ελληνική και αγγλική γλώσσα που το κοσμούν ζωγραφικά έργα της κ. Νίκης Γουλανδρή. Ας θεωρηθεί η σημερινή μία πρώτη ανάγνωση της σημασίας της νέας αυτής έκδοσης του ΜΓΦΙ, με εικονογράφηση της Παιώνιας που θα τη βρούμε παντού, στη Λευκάδα, στην Ικαρία, στις χαράδρες του Παρνασσού, από τα χρόνια του Ομήρου ώς σήμερα. Και θα την αναγνωρίσουμε.