Ο μόνος λόγος που αναδημοσιεύουμε την είδηση των New York Times είναι για την πρωτοτυπία της: η American Dialect Society (Αμερικανή Εταιρεία Διαλέκτων) επέλεξε το «because» (διότι, επειδή) ως «λέξη της χρονιάς». Παρότι, σημειώνει το κείμενο, κυριάρχησαν νεολογισμοί όπως selfie (αυτοφωτογράφιση με κινητό) ή bitcoin (εικονικό νόμισμα). Στην ετήσια συνάντηση των μελών στη Μινεάπολη το «because» απέσπασε 127 σε σύνολο 175 ψήφων. Γιατί αλλάζει η χρήση του, αγνοώντας γραμματικούς κανόνες, υπακούοντας στην ανάγκη των νέων, διαδικτυακών, μέσων. Το δημοσίευμα περιλαμβάνει την τεκμηρίωση της απόφασης και άλλα στοιχεία στενά συνδεδεμένα με τη γλώσσα και τη νοοτροπία της χώρας.
Εμείς, όμως, ας λοξοδρομήσουμε στον κόσμο των φανταστικών υποθέσεων: αν γινόταν και στη χώρα μας μια παρόμοια διαδικασία, ποια λέξη θα αναδεικνυόταν ως πιο καθοριστική τη χρονιά που μας πέρασε; Ποια ακούσαμε περισσότερες φορές, ποια χρησιμοποίησαν στις δηλώσεις τους οι πολιτικοί, ποια εμείς στην καθημερινότητά της, ποια επαναλαμβανόταν σταθερά στα δελτία ειδήσεων ή στα δημοσιογραφικά κείμενα; Ενα πρόχειρο γκάλοπ στο περιβάλλον δεν ανέδειξε καμία νικήτρια. Ασφαλώς η κρίση, η τρόικα, η διαφθορά, η μίζα, η διαπλοκή, τα ελλείμματα, η κινητικότητα, οι μεταρρυθμίσεις, η ανάπτυξη, η ανάκαμψη, είναι ανάμεσα στις προπορευόμενες. Ο καθένας μας μπορεί να προσθέσει ή να αφαιρέσει από τη λίστα, να έχει τις δικές του προτάσεις. Ενδεχομένως, πάντως, η έκφραση που προκάλεσε τη μεγαλύτερη αίσθηση είναι «οι κόκκινες γραμμές». Αυτές που δήλωναν το ανυποχώρητο και θεσπίστηκαν για να παραβιάζονται, έχοντας όμως πρώτα δώσει τη δυνατότητα στον χρήστη να εμφανιστεί αμετακίνητος βράχος αρχών και αντιλήψεων.
Μια κοινωνία σε κρίση, λεξιλόγιο σε κρίση. Λέξεις γνωστές ή επινοημένες, επικαιροποιημένες, άλλες ενεργοποιούν το θυμικό, άλλες προσπαθούν να δημιουργήσουν αίσθημα ασφάλειας, αισιοδοξίας.
Μέσα όμως σε αυτόν τον γλωσσικό αναβρασμό, η επικοινωνία εμφανίζεται διαρκώς ως αιτούμενο. Οσο η πραγματικότητα στενεύει τόσο η διαφυγή μέσω των επαναλήψεων και στερεοτύπων προκαλεί λεκτική ασφυξία (μήπως και ακαμψία;). Ο συντηρητισμός, η κόπωση, το «δεν υπάρχει κάτι καινούργιο να προτείνουμε», επιφέρει αλλαγές στη γλώσσα ή και αντίστροφα. Πόσο συνδέονται γλώσσα και κοινωνία; Από τη δεκαετία του ’70 (διαβάζουμε) αποτελεί επιστημονικά αποδεδειγμένη γνώση η στενή και άρρηκτη σχέση της γλώσσας με την κοινωνία. Πόσο εγκλωβιζόμαστε σε αδιέξοδα σχήματα; Πόσο η έλλειψη φαντασίας και παιδείας αδρανοποιεί τις εκφραστικές μας δυνατότητες, επανεισάγοντας παρωχημένα σχήματα που όχι μόνο δεν ανταποκρίνονται στις αυξημένες απαιτήσεις των καιρών αλλά καθηλώνουν στα ίδια, στενεύοντας όρια και ορίζοντες;
Αν υιοθετήσουμε τη ρήση του Βιτγκενστάιν ότι «τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου» θα πρέπει να δεχτούμε και το επόμενο βήμα: «δεν μπορούμε να πούμε αυτό που δεν μπορούμε να σκεφτούμε». Δηλαδή; Ποιος θα ήταν ο ελληνικός σύνδεσμος που θα μπορούσε να αναδειχθεί «λέξη της χρονιάς»; Σε ποια κατηγορία ανήκει; Γιατί με την υπερχρήση των τελικών («για να») εξορίσαμε τους αποτελεσματικούς («ώστε»). Και απομείναμε με τους χρονικούς. Οταν και όποτε…