Του Χρήστου Σύλλα
Στις 18-20 Νοεμβρίου η σουηδική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
διοργανώνει στην πόλη Malmö την
5η Σύνοδο Υπουργών για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
. Πρόκειται για μια Σύνοδο που αποσκοπεί στην προώθηση
καινοτόμων ψηφιακών εφαρμογών στην «Κοινωνία της Πληροφορίας» και
στην ιχνηλάτηση των ερευνητικών προκλήσεων της ψηφιακής
τεχνολογίας.
Βασίλης Γουλανδρής, υπεύθυνος για τον μεθοδολογικό σχεδιασμό
του eDialogos
Μια τέτοια συνεύρεση πολιτικών, κυβερνητικών φορέων, πολιτικών
επιστημόνων, μηχανικών πληροφορικής και επαγγελματιών από όλους
τους κλάδους, έχει στόχο τη βέλτιστη προσαρμογή της ευρωπαϊκής
κοινότητας στην εποχή του Διαδικτύου. Για το λόγο αυτό η Ε.Ε. έχει
θεσπίσει -ανά δύο χρόνια- τον διαγωνισμό
βραβείων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης
, δίνοντας ένα ακόμη κίνητρο σε όσους ασπάζονται τις ψηφιακές
προκλήσεις της εποχής και σε όσους προσπαθούν να τις εντάξουν στο
κοινωνικό γίγνεσθαι.
Εν έτει 2009 -μακριά από τις υποδείξεις της «Ένωσης» για άμεση
δημοσιονομική εξυγίανση και τις παραπομπές για περιβαλλοντικά
ολισθήματα- δύο ελληνικές υποψηφιότητες θα βρίσκονται στις 52
πλατφόρμες-φιναλίστ για τα 4α ευρωπαϊκά βραβεία e-government. Η
πρώτη είναι η Εθνική Πύλη Δημόσιας Διοίκησης
ermis.gov.gr και η δεύτερη είναι η πλατφόρμα ηλεκτρονικής
διαβούλευσης
eDialogos που σχεδιάστηκε για την πιο τεχνολογικά προηγμένη
πόλη της χώρας, τα Τρίκαλα.
Τα διδάγματα του eDialogos
Το kathimerini.gr μίλησε με τον Bασίλη Γουλανδρή, υπεύθυνο για
τον μεθοδολογικό σχεδιασμό της πλατφόρμας που ξεκίνησε να
εφαρμόζεται στον Δήμο Τρικάλων τον Μάιο του 2007 και προκρίθηκε δύο
χρόνια μετά ως ένα από τα 18 έργα στην κατηγορία «eGovernment
empowering citizens» των ευρωπαϊκών βραβείων «e-gov». Η καινοτομία
του έργου έγκειται τόσο στη συνθετότητά του δηλαδή στο συνδυασμό
των ήδη υπαρχόντων εφαρμογών της ηλεκτρονικής δημοκρατίας
(e-polling, e-forum, e-survey) και στη «σειριακή» τοποθέτησή
τους.
«Εμείς είχαμε γνώση των μοντέλων διαβούλευσης που υπήρχαν στο
εξωτερικό και προσπαθήσαμε να σκεφτούμε κάτι πιο πρωτότυπο», λέει
χαρακτηριστικά ο κ. Γουλανδρής και εξηγεί τη σημασία που είχε για
την πλατφόρμα η διάθεση που έδειξε η δημοτική αρχή.
«Ο δήμος Τρικάλων επειδή ήταν ευαισθητοποιημένος αντιλαμβανόταν
τη σημασία του εγχειρήματος, χωρίς, ωστόσο, να ξέρει τι ακριβώς
ήταν η ηλεκτρονική διαβούλευση. Ωστόσο, ήθελε πάρα πολύ να
πειραματιστεί», σχολιάζει χαρακτηριστικά και διευκρινίζει:
«Πρέπει να έχεις ένα δημόσιο φορέα που θέλει να κάνει κάτι
καινούριο, ακόμα και ας αποτύχει. Έτσι γίνεται σ’ όλη την Ευρώπη με
τα έργα ηλεκτρονικής συμμετοχής και ηλεκτρονικής δημοκρατίας».
Όταν το έργο δόθηκε σ’ εφαρμογή το 2007, τα social media δεν
ήταν τόσο διαδεδομένα στην Ελλάδα. Δύο χρόνια μετά, η κοινωνική
κινητικότητα που εντοπίζεται σ’ αυτά «επιβάλλει» την ερώτηση για
τις προκλήσεις που έφεραν σε κάθε απόπειρα ηλεκτρονικής συμμετοχής
στα κοινά. «Η πρόκληση σήμερα είναι η σύνδεση των κοινωνικών
δικτύων με αυτού του είδους τις πλατφόρμες», απαντά ο κ. Γουλανδρής
και εξηγεί: «Ωστόσο, δεν είναι και τόσο εύκολο διότι η συζήτηση σε
μια πλατφόρμα διαβούλευσης έχει μια συγκεκριμένη δομή
(συγκεντρωμένα σχόλια κλπ). Διάλογος είναι μια ελεύθερη ανταλλαγή
απόψεων που ενδεχομένως δεν καταλήγει κάπου, ενώ διαβούλευση είναι
μια διαδικασία πιο δομημένη που πρέπει να έχει αποτέλεσμα».
Πέρα από τη σύμπραξη των διοικούντων και τη σύγκλιση επιστημόνων
για τη δημιουργία αυτής της πρωτοπόρας εφαρμογής, το μεγαλύτερο
δίδαγμα που αποκομίστηκε από το όλο project -και έρχεται να
επιβεβαιώσει
ευρήματα του ΟΟΣΑ
για τον εναγκαλισμό της online συμμετοχής στα κοινά-
σχετίζεται με την εκπαίδευση των πολιτών και την ενημέρωσή
τους.
«Ένα από τα πράγματα που μάθαμε είναι η αξία της επικοινωνίας, η
ενημέρωση και η εκπαίδευση των πολιτών. Παρόμοια έργα –έργα
πληροφορικής- δεν προδιαγράφουν με τον κατάλληλο τρόπο αυτό το
κομμάτι», παραδέχεται ο Βασίλης Γουλανδρής. Στο ίδιο μήκος κύματος,
ο ΟΟΣΑ διατυπώνει σε έκθεσή του: «Η τεχνολογία είναι ένας ‘
ενεργοποιητής’, όχι η λύση. Η ενσωμάτωση με τα παραδοσιακά ‘οffline’
εργαλεία για πρόσβαση στην πληροφορία, τη διαβούλευση και τη
συμμετοχή στα κοινά είναι απαραίτητη για τη δημιουργία των
περισσότερων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας».
Αναλυτικά η συνέντευξη:
– Πως γεννήθηκε αυτό το project;
«Μία από τις ευτυχείς συγκυρίες του έργου ήταν το πώς ξεκίνησε.
Όταν ξεκινήσαμε την υλοποίησή του ήταν ενεργή μια μη κερδοσκοπική
εταιρεία που λεγόταν «Αccess to Democracy» με αντικείμενο την
ηλεκτρονική δημοκρατία. Ταυτόχρονα, ήρθαμε σε επαφή με μια εταιρεία
πληροφορικής, την IMC Technologies –μια νέα σχετικά εταιρεία, με
νέα παιδιά– η οποία ασχολείτο με πλατφόρμες διαχείρισης γνώσης
(knowledge management) και η οποία ενδιαφερόταν για παρόμοια
θέματα. Ο τρίτος πόλος στο όλο εγχείρημα ήταν ο δήμος Τρικάλων ο
οποίος προσφέρει εξελιγμένες τεχνολογικές υπηρεσίες, έχοντας
-μεταξύ άλλων- τοποθετήσει σημεία wi-fi σε πολλά σημεία της
πόλης.
Ο δήμος Τρικάλων επειδή ήταν ευαισθητοποιημένος, αντιλαμβανόταν
τη σημασία του εγχειρήματος, χωρίς, ωστόσο, να ξέρει τι ακριβώς
ήταν η ηλεκτρονική διαβούλευση. Ωστόσο, ήθελε πάρα πολύ να
πειραματιστεί. Είναι απαραίτητο να έχεις ένα δημόσιο φορέα που
θέλει να κάνει κάτι καινούριο, ακόμα και ας αποτύχει. Έτσι γίνεται
σ’ όλη την Ευρώπη με τα έργα ηλεκτρονικής συμμετοχής και
ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Ακόμα δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αρχές
για τέτοιες διαδικασίες. Ούτως ή άλλως, αυτό δεν πρόκειται ν’
αλλάξει διότι πάντα η δημόσια διαβούλευση, ενώ έχει μεγάλο
θεωρητικό υπόβαθρο, δεν έχει αποκτήσει μια ενιαία πρακτική».
-Πως διαμορφώθηκε η φιλοσοφία της εφαρμογής;
«Εμείς είχαμε ήδη γνώση των μοντέλων διαβούλευσης που υπήρχαν
στο εξωτερικό, ωστόσο, προσπαθήσαμε να σκεφτούμε κάτι πιο
πρωτότυπο. Για παράδειγμα σε πολλές χώρες πολλοί δήμοι κάνουν ένα
απλό forum ή ένα e-survey. Από τη μεριά μας είπαμε ότι θέλαμε να
φτιάξουμε κάτι πιο ολοκληρωμένο, ένα μοντέλο που να ξεκινάει από το
δήμο και να καταλήγει στο δήμο.
Επιπλέον, το δεύτερο στοιχείο είναι ότι το έργο αρχίσαμε να το
σχεδιάζουμε το 2006 και ολοκληρώθηκε το 2007. Αυτό σημαίνει ότι
έγινε σε μια εποχή που στην Ελλάδα για παράδειγμα δεν είχε έρθει το
Facebook ή το Twitter, άρα μιλάμε για ένα έργο στο όριο της εποχής
του web 1. Τα εργαλεία που υπήρχαν και χρησιμοποιούνταν τότε ήταν
τo forum, το ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο καθώς και η ηλεκτρονική
δημοσκόπηση (e-poll). Μέχρι εκείνη τη στιγμή, αυτά τα εργαλεία
χρησιμοποιούνταν από αρκετούς, ξεχωριστά και ανεξάρτητα όμως το ένα
από το άλλο.
Εμείς τοποθετήσαμε όλα τα παραπάνω κάτω από μια συγκεκριμένη
μεθοδολογία, σειριακή και 100% πρωτότυπη. Η διαβούλευση ξεκινάει
από το δήμο ο οποίος θέτει υπό συζήτηση κάποια θέματα στρατηγικής
σημασίας. Οι πολίτες διαλέγουν ορισμένα εξ’ αυτών –αυτά που τον
ενδιαφέρουν περισσότερο–. Στο επόμενο βήμα προχωράμε σ’ ένα
ηλεκτρονικό φόρουμ με συντονιστή (moderator) o οποίος έχει τη
δυνατότητα να βάζει και υποθέματα.
Έπειτα από κάποιο συγκεκριμένο διάστημα ο moderator δημοσιοποιεί
μια έκθεση για το τι έχει ειπωθεί. Αφού λοιπόν έχουμε στα χέρια μας
την ποιοτική διάσταση του διαλόγου, προχωράμε στο επόμενο σκέλος
που είναι η δημιουργία του ερωτηματολογίου που αποτυπώνει την
ποσοτική καταγραφή του τι προτιμάνε οι πολίτες.
Σημειώνω ότι ακόμα και οι πολίτες που δεν έχουν συμμετάσχει,
είτε γιατί δεν ήθελαν είτε γιατί δεν είχαν κάτι καινούριο να
καταθέσουν, μπορούν σ’ αυτό το βήμα να διαλέξουν μέσα από 5-10
προτάσεις που έχουν κατατεθεί. Το αποτέλεσμα μετά φτάνει στο
δημοτικό συμβούλιο όπου γίνεται συζήτηση. Ιδανικά, όπως είχαμε
προτείνει θα ήταν καλό το δημοτικό συμβούλιο να γίνεται webcasted
και οι πολίτες να συμμετέχουν μέσα από chat, e-mail κτλ.
Με λίγα λόγια, η Ευρωπαϊκή Ένωση μας επέλεξε διότι η καινοτομία
αυτού του μοντέλου (funnel model=από κάτι γενικό στο συγκεκριμένο)
έγκειται κυρίως στη φιλοσοφία του, στον τρόπο που λειτουργεί και
λιγότερο στις τεχνολογίες που χρησιμοποιεί. Ωστόσο, το μοντάρισμα,
το πάντρεμα του software και της μεθοδολογίας είναι μοναδικό διότι
οι τεχνολογίες έπρεπε να λειτουργήσουν κάτω από τη λογική της
συγκεκριμένης μεθοδολογίας.
– Γιατί η διαδικασία εκκινεί από τη διοικούσα αρχή και όχι από
τους πολίτες;
«Όταν λέμε διαβούλευση σημαίνει ότι θέλουμε συγκεκριμένο
αποτέλεσμα για συγκεκριμένες πολιτικές και επιπλέον, τότε, δεν ήταν
αυτό το κομμάτι της πλατφόρμας που μας αφορούσε. Υπήρχε, ωστόσο,
ένα κομμάτι το οποίο δεν αφορούσε τον κύκλο της διαβούλευσης που
περιγράψαμε αλλά ξεκίναγε από τους πολίτες, αυτό που λέμε
e-petition, δηλαδή το ηλεκτρονικό αντίστοιχο της συλλογής υπογραφών
για κάποιο αίτημα. Όταν υπάρχει κάποιο αίτημα από τους πολίτες
υπάρχει δυνατότητα συλλογής υπογραφών και προώθησή του για να
συζητηθεί από το δημοτικό συμβούλιο».
-Πόσο διήρκεσε η υλοποίηση του project και σε ποια φάση
βρίσκεται τώρα;
«Εμείς είχαμε εικόνα για το τι γίνεται στο εξωτερικό και είχαμε
μελετήσει ακαδημαϊκά τα μοντέλα που υπήρχαν. Συνολικά όμως μας πήρε
περίπου ένα χρόνο. Όσον αφορά στη φάση που βρίσκεται το έργο,
πρέπει να πούμε ότι εξαρχής είχε προδιαγραφεί ως πιλοτικό, αφού
συνήθως τέτοιου είδους έργα έχουν αυτόν τον χαρακτήρα.
Αυτήν τη στιγμή η πλατφόρμα είναι ενεργή, λειτουργεί αλλά όχι
πάντα με τον τρόπο που είχαμε προδιαγράψει. Ο δήμος ‘τρέχει’
κάποιες επιμέρους συζητήσεις, ανεξαρτήτως του κύκλου διαβούλευσης.
Ωστόσο, εμείς είχαμε προδιαγράψει όλες τις παραμέτρους που θα
βοηθούσαν στην καλύτερη λειτουργία του εγχειρήματος.
Το μάθημα που πήραμε από αυτήν την δράση είναι ότι οι προκλήσεις
δεν ήταν τόσο τεχνολογικές όσο οργανωσιακές. Η κάθε αρχή χρειάζεται
να έχει τους πόρους για να υλοποιήσει ένα τέτοιο project, να
διαθέτει moderator αλλά πρωτίστως να έχει ενημερώσει και
εκπαιδεύσει τους πολίτες της. Πιθανώς, ένα από τα ‘προβλήματα’ της
πλατφόρμας είναι η συνθετότητά της, στοιχείο για το οποίο
χρειάζεται και η ανάλογη εκπαίδευση».
-Ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το έργο με την έλευση
των social media;
«Η πρόκληση σήμερα είναι η σύνδεση των κοινωνικών δικτύων με
αυτήν την πλατφόρμα. Υπάρχουν κάποιες σκέψεις από την IMC
Technologies για κάτι περαιτέρω. Ωστόσο, δεν είναι και τόσο εύκολο
διότι η συζήτηση σε μια πλατφόρμα διαβούλευσης έχει συγκεκριμένη
δομή (συγκεντρωμένα σχόλια κλπ). Διάλογος είναι μια ελεύθερη
ανταλλαγή απόψεων που ενδεχομένως δεν καταλήγει κάπου, ενώ
διαβούλευση είναι μια διαδικασία πιο δομημένη που πρέπει να έχει
αποτέλεσμα».
– Ποια τα πιο σημαντικά διδάγματα από τον eDialogos;
«Ένα από τα πράγματα που μάθαμε είναι η αξία της επικοινωνίας, η
ενημέρωση και η εκπαίδευση των πολιτών αλλά και των ίδιων των
υπευθύνων των φορέων που τα «τρέχουν». Παρόμοια έργα –έργα
πληροφορικής- δεν προδιαγράφουν με τον κατάλληλο τρόπο αυτό το
κομμάτι. Επιπλέον, διδαχτήκαμε ότι τέτοια έργα δεν είναι μόνο
τεχνολογικά αλλά το σκεπτικό και η μεθοδολογία τους είναι τα
στοιχεία που τα καθιστούν ξεχωριστά.
Θεωρώ ότι είναι απαραίτητη η ύπαρξή μιας διεπιστημονικής ομάδας
με πολιτικούς επιστήμονες, επικοινωνιολόγους, ανθρώπους που
γνωρίζουν τον κλάδο της έρευνας και η από κοινού συνδρομή στη
δημιουργία του έργου. Νομίζω ότι από την αρχή χρειάζεται οι
ανάλογες θέσεις να υπάρχουν στις ζητούμενες προδιαγραφές.
Θα ήθελα, τέλος, να διηγηθώ τι συνέβη σε μία από τις
παρουσιάσεις του έργου στο εξωτερικό. Όταν ανέφερα ότι δεν είμαι
σίγουρος αν πέτυχε το project λόγω του αριθμού των συμμετοχών,
άκουσα ένα ενδιαφέρον σχόλιο από ένα Γερμανό συνάδελφο. Εκείνος
θεώρησε ότι είμαστε πάρα πολύ μετριόφρονες και ότι κακώς έχουμε τη
συγκεκριμένη προσέγγιση για την πορεία του έργου. Αντίστοιχα έργα,
ακριβώς επειδή έχουν υψηλό βαθμό πρωτοτυπίας δεν έχουν την ανάλογη
ανταπόκριση, ακόμη και στο εξωτερικό. Μάλιστα, αντίστοιχα έργα στη
Γερμανία (και αλλού) εμφανίζουν λιγότερες συμμετοχές, ωστόσο
θεωρούνται επιτυχημένα».
www.kathimerini.gr