Κατά το άρθρο 90 παρ. 5 του Συντάγματος, οι προαγωγές στις θέσεις των προέδρων και των αντιπροέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων (Αρειος Πάγος, Συμβούλιο της Επικρατείας, Ελεγκτικό Συνέδριο) ενεργούνται από το υπουργικό συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει κατά την απόλυτη (και ανεξέλεγκτη θα τολμούσα να πω) κρίση του.
Το σύστημα της επιλογής της δικαστικής ηγεσίας από την εκτελεστική εξουσία δεν συνιστά πρωτοτυπία της χώρας μας. Ισχύει με διάφορες παραλλαγές σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στις ΗΠΑ. Δικαιολογείται από την απαίτηση συνδέσεως της λειτουργίας της Δικαιοσύνης με τις άλλες εξουσίες που πηγάζουν από τον λαό.
Ομως το σύστημα αυτό έχει έντονα επικριθεί. Διότι υπήρξαν περιπτώσεις που ούτε η ιεραρχία αλλά ούτε η αξιοκρατία τηρήθηκαν ή και ακόμη έγιναν απαράδεκτες μεθοδεύσεις για να ευνοηθεί ο εκλεκτός της κυβερνήσεως. Με αποτέλεσμα να υπάρχουν υπόνοιες για τη δημιουργία φαινομένων εξάρτησης των ηγεσιών των ανωτάτων δικαστηρίων από την εκτελεστική εξουσία.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο έχουν προταθεί διάφορες άλλες λύσεις. Εχω κατά καιρούς υποστηρίξει μερικές απ’ αυτές. Ομως καμία από αυτές δεν με ικανοποιούσε πλήρως. Τελικά, ύστερα από πολλή σκέψη και μακρές συζητήσεις με διακεκριμένα μέλη της δικαστικής εξουσίας και με έγκριτους νομικούς, κατέληξα στην ακόλουθη πρόταση, την οποία διατύπωσα στην «Καθημερινή» στις 26 Απριλίου 2006.
Σήμερα, που βρισκόμαστε μπροστά σε διαδικασία για μια νέα αναθεώρηση του Συντάγματος, κρίνω σκόπιμο να την επαναλάβω βελτιώνοντάς την σε ορισμένα σημεία.
Προτείνεται μεν να συνεχισθεί η επιλογή από το υπουργικό συμβούλιο, όμως η προαγωγή για τη θέση του αντιπροέδρου των ανωτάτων δικαστηρίων να γίνεται από τους αρχαιότερους δικαστές του οικείου δικαστηρίου, αλλά από αριθμό δικαστών πολλαπλάσιο (π.χ. τριπλάσιο) του αριθμού των κενουμένων θέσεων. Περαιτέρω, ο πρόεδρος θα πρέπει να επιλέγεται μεταξύ των αντιπροέδρων του οικείου δικαστηρίου, που όμως θα έχουν υπηρετήσει ήδη τουλάχιστον ένα έτος στη θέση αυτή. Αλλωστε οι νομοθετημένες θέσεις αντιπροέδρων στα ανώτατα δικαστήρια (10 στον Αρειο Πάγο, 10 στο Συμβούλιο της Επικρατείας και 8 στο Ελεγκτικό Συνέδριο) παρέχουν τη δυνατότητα ευρείας επιλογής.
Το αντίστοιχο να ισχύει και για τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Θα πρέπει επίσης να νομοθετηθεί ότι η ηγεσία του εισαγγελικού κλάδου θα πρέπει να ανήκει στους ίδιους τους εισαγγελικούς λειτουργούς. Αλλωστε οι 14 νομοθετημένες θέσεις αντεισαγγελέων του Αρείου Πάγου παρέχουν στην κυβέρνηση τη δυνατότητα ευρείας επιλογής. Για την προαγωγή στη θέση των αντεισαγγελέων θα εφαρμόζεται κατ’ αναλογίαν ό,τι ισχύει για τις προαγωγές των αντιπροέδρων του Αρείου Πάγου, σημειώνοντας πάντως ότι δεν θα κρίνονται μόνον οι εισαγγελείς Εφετών αλλά και περιορισμένος αριθμός εφετών.
Για την προαγωγή του στη θέση του γενικού επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του γενικού επιτρόπου των διοικητικών δικαστηρίων, θα ισχύουν τα αντίστοιχα. Ερώτημα τίθεται αν θα πρέπει να τεθεί χρονικός περιορισμός στη θητεία των αντιπροέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων, κατ’ αναλογίαν με το άρθρο 90 παρ. 5 του Συντάγματος που ορίζει τετραετία για τους προέδρους κ.λπ. των δικαστηρίων αυτών.
Φρονώ ότι για τους αντιπροέδρους δεν υπάρχει λόγος θεσμοθέτησης παρόμοιας διάταξης, ενώ η θητεία των τεσσάρων ετών για τους προέδρους που ορίζεται από την ισχύουσα συνταγματική διάταξη πρέπει να μειωθεί σε τρία χρόνια. Δεν διεκδικώ το αλάθητο του Πάπα. Δεν ισχυρίζομαι ότι η λύση αυτή είναι αψεγάδιαστη. Κάθε λύση έχει και τις δικές της αδυναμίες. Πιστεύω όμως ότι τα θετικά σημεία της πρότασης αυτής είναι περισσότερα από τα αρνητικά.
* Ο κ. Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης έχει εκλεγεί 13 φορές βουλευτής. Συμμετείχε ανελλιπώς σε όλες τις αναθεωρητικές εργασίες του Συντάγματος από το 1963 μέχρι σήμερα. Ηταν εισηγητής της μειοψηφίας στην αναθεώρηση του Συντάγματος του 2000.