Για μια χώρα που θέλει να στηρίζει τις ελπίδες ανάπτυξης στον τουρισμό της, η Ελλάδα έχει προβληματικό πλαίσιο. Το χρόνιο πρόβλημα της πολυνομίας, η ύπαρξη αντιφατικών ερμηνειών, αλλά και η σωρεία διαταγμάτων και εγκυκλίων επιτείνονται από τη δυσλειτουργία των δημοσίων οργανισμών και των φορέων που πρέπει να παράσχουν κάποιας μορφής έγκριση πριν ξεκινήσει το παραμικρό. Στο πλαίσιο της προσπάθειας για την επανεκκίνηση της οικονομίας, είναι λογικό να θέλει η κυβέρνηση να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό, όπως άλλωστε προβλέπει το Μνημόνιο. Αρα ορθώς προτείνει ο υπουργός Οικονομικών ένα συνολικό πλαίσιο, το οποίο αποσαφηνίζει την οριοθέτηση του αιγιαλού, απλουστεύει τις διαδικασίες αξιοποίησης και εκλογικεύει τη διαδικασία έκδοσης των αδειών παραχώρησης της χρήσης για την οικονομική αξιοποίηση των παραλιών και των όποιων έργων μπορούν να γίνουν σε παραλίες από ξενοδοχειακές μονάδες.
Ομως, το νομοσχέδιο που δόθηκε σε δημόσια διαβούλευση μέχρι την Τρίτη, δεν εστιάζει αποκλειστικά στον απαραίτητο εξορθολογισμό των διαδικασιών. Προτείνει αλλαγές που μπορεί να αλλάξουν τη φυσιογνωμία των ελληνικών παραλιών και να επηρεάσουν τόσο το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης που θα ακολουθήσουμε, όσο και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της χώρας και την εμπειρία των τουριστών. Συγκεκριμένα, αφαιρούνται όλοι οι περιορισμοί στην έκταση που μπορεί να παραχωρηθεί σε απλή χρήση (συμπεριλαμβανόμενων της δημιουργίας ελευθέρων ζωνών 100 μέτρων και της μέγιστης έκτασης αναψυκτηρίων/ξαπλωστρών 500 τ.μ.), όλες οι αναφορές στην υποχρέωση ελεύθερης και απρόσκοπτης πρόσβασης στον αιγιαλό, και επιτρέπεται πλέον η αποκλειστική παραχώρηση χρήσης αιγιαλού και παραλίας.
Ως «ασφαλιστική δικλίδα» τίθεται η πρόταση ότι πρέπει «να περιλαμβάνονται όροι χρήσης που να διασφαλίζουν την πρόσβαση του κοινού, ύστερα από αιτιολογημένη στάθμιση των συμφερόντων που εξυπηρετούνται ή βλάπτονται» – με άλλα λόγια, δεν υπάρχει κανένας ουσιαστικός περιορισμός. Επίσης, δίνεται στον γενικό γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης η αρμοδιότητα να επιτρέπει τη δημιουργία μόνιμων εγκαταστάσεων στην παραλία για επιχειρηματικό σκοπό και προβλέπεται νομιμοποίηση αυθαίρετων κτισμάτων στον αιγιαλό.
Οι αλλαγές αυτές, εάν γίνουν δεκτές ως έχουν, θα έχουν καταστρεπτικό αποτέλεσμα στη φυσιογνωμία των ελληνικών παραλιών. Με δεδομένη την έλλειψη ενός ουσιαστικού μηχανισμού ελέγχου και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, οι πιέσεις για την επίτευξη κέρδους από επιχειρηματίες που προφανώς θα θελήσουν να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες, θα οδηγήσουν την Ελλάδα στο ατυχές μοντέλο της ισπανικής Κόστα Μπράβα. Αυτό θα ήταν όχι μόνο ανεύθυνο από πλευράς περιβαλλοντικής, αλλά ακόμη και από πλευράς επιχειρηματικής – τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα. Αντί να εκμεταλλευτούμε το γεγονός ότι οι παραλίες μας διατηρούν σε ικανό βαθμό το φυσικό τους κάλλος, αντί να δούμε με ποιον τρόπο θα βελτιώσουμε τις συχνά θλιβερές συνθήκες καθαριότητάς τους, αντί να κεφαλαιοποιήσουμε το τουριστικό ενδιαφέρον για ηπιότερη ανάπτυξη, ολισθαίνουμε προς ένα μοντέλο αναμφίβολα μικρής διάρκειας και διαπιστωμένης περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Σε μια περίοδο αύξησης κοινωνικών προβλημάτων, εντείνουμε την αίσθηση κοινωνικού αποκλεισμού από τις παραλίες, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των Ελλήνων. Δεν δημιουργούμε κανέναν μηχανισμό που να διασφαλίζει ότι δεν θα παραδώσουμε στην επόμενη γενιά ένα φυσικό περιβάλλον αισθητά χειρότερο από ό,τι το παραλάβαμε. Χρησιμοποιούμε την κληρονομιά μας χωρίς να σκεφτόμαστε ότι είμαστε μια μονάχα γενιά απ’ όσες πέρασαν και θα περάσουν απ’ αυτόν τον τόπο.
Το νομοσχέδιο που έθεσε σε διαβούλευση ο κ. Στουρνάρας συμπυκνώνει τις παθογένειες, τις ελπίδες και τις αντιφάσεις του 2014. Από τη μια πλευρά, δοκιμάζει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της διοικητικής παράνοιας που εμποδίζει την ανάπτυξη. Από την άλλη, δεν τολμά να αντιμετωπίσει τη ρίζα του κακού – τη λειτουργία των δημοσίων οργανισμών, που αντί να προασπίζονται το δημόσιο συμφέρον (οικονομικά, περιβαλλοντικά, και κοινωνικά), θέτουν γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Αντ’ αυτού, δοκιμάζει να τους προσπεράσει, χωρίς να αντιλαμβάνεται τις τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις των μονομερών διατάξεων, που λύνουν μεν βραχυπρόθεσμα προβλήματα, αλλά εγκυμονούν σοβαρότατους κινδύνους. Δείχνει επίσης και μια ανησυχητική εικόνα είτε άγνοιας είτε έπαρσης. Η τριβή με την εξουσία συχνά οδηγεί ικανούς ανθρώπους να χάσουν την αίσθηση του μέτρου και της ανάγκης να σταθμίζει κανείς παράγοντες. Ο κ. Στουρνάρας δεν θα έπρεπε να θέλει να αφήσει, ως παρακαταθήκη, ένα τέτοιο νομοσχέδιο και να αμαυρώσει το σημαντικό του έργο για την οικονομική σταθεροποίηση.
Το σχέδιο νόμου που προτάθηκε έχει ήδη αποτύχει: αντί να δείξει ότι μπορούμε να συνδυάσουμε μια βιώσιμη και κοινωνικά ευαίσθητη ανάπτυξη με την επίτευξη επενδύσεων, πόλωσε την κοινή γνώμη, οδηγώντας όσους δικαίως αντιδρούν, αρνούμενοι να πιστέψουν ότι οι επενδύσεις και το περιβάλλον, η ανάπτυξη και η προσέλκυση επενδύσεων είναι δύο διακριτές εναλλακτικές. Εδωσε ουσιαστικές λαβές σε όσους επιχειρηματολογούν για το «ξεπούλημα» της χώρας, αντί να δείξει με ποιον τρόπο μπορούμε να σταθμίσουμε τις ανάγκες, απλουστεύοντας τις διαδικασίες και χτίζοντας ένα διαφανές, δίκαιο και βιώσιμο μοντέλο. Αγνόησε επίσης ήπιες μορφές τουρισμού, φιλικότερες προς το περιβάλλον και σημαντικότερες για την ανάπτυξη. Εστω και τώρα, και υπό την κοινωνική πίεση που δικαίως δημιουργείται, πρέπει ο κ. Στουρνάρας και ο κ. Σαμαράς να αλλάξουν άρδην το νομοσχέδιο, δημιουργώντας πολύ αυστηρότερες προϋποθέσεις και χτίζοντας μηχανισμούς που θα μπορούν να προασπίζουν το περιβάλλον. Ας ελπίσουμε ότι θα αξιοποιηθεί η διαβούλευση, ότι θα χρησιμοποιηθεί η διεθνής εμπειρία και ότι θα υπάρξει ουσιαστικός διάλογος με τους περιβαλλοντικούς φορείς. Και ότι η κυβέρνηση θα εκμεταλλευτεί την αυξανόμενη κοινωνική αντίδραση, μετατρέποντας την ψηφοθηρική της ανάγκη σε φιλοτιμία – για το καλό το δικό μας, αλλά και της επόμενης γενιάς.
* Ο κ. Μιχ. Γ. Ιακωβίδης κατέχει την Εδρα Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας Sir Donald Gordon στο London Business School.