Η κάθετη άνοδος του βιοτικού επιπέδου από το ’80 είχε πολλές θετικές συνέπειες, μάλλον αποσιωπημένες στην επικαιρότητα της κρίσης: εξευρωπαϊσμό του κώδικα κοινωνικής συμπεριφοράς, πλουσιοπάροχες σπουδές, εξωστρέφεια στις τέχνες, στη διασκέδαση, στη διατροφή, περισσότερους καλά καταρτισμένους επαγγελματίες. Γιατί τα βήματα αυτά, παραπροϊόντα έστω ανάρμοστου πλούτου, δεν αξιολογούνται; Μήπως επειδή μας κατευόδωσαν άλλοτε με την ευχή: «Να φύγεις απ’ αυτόν τον τόπο και να μη χρειαστεί ποτέ να ξαναγυρίσεις»; Μήπως επειδή σε κάθε σύντομο ταξίδι στην πατρίδα αισθανόταν κανείς καθαρά το κύρος και το γόητρο που αντλούσε από τη βορειοευρωπαϊκή του διεύθυνση; Ή μήπως επειδή, επιστρέφοντας, ένιωσε ένα εξεταστικό, δύσπιστο βλέμμα να ανιχνεύει σημάδια αποτυχίας στο μέτωπό του; Μήπως απλά «δεν της το ’χουμε» της χώρας; Μήπως βαθιά μέσα μας πιστεύουμε ότι ο τόπος είναι ανάξιος να ελκύσει αρίστους;
Αν είστε απ’ αυτούς που παραπονιούνται ότι η Ελλάδα χάνει τους καλύτερους προς το εξωτερικό, μη λέτε τα παράπονά σας σ’ αυτούς που γύρισαν. Είναι πολλοί και βρίσκονται σε στάση αναμονής. Ενα είναι το μεγάλο προσόν τους, σπουδαιότερο ίσως και απ’ την καλή τους κατάρτιση: Εχουν γερά νεύρα. Τα έχουν δοκιμάσει και εξασκήσει στις «πολιτισμένες» χώρες. Και φαίνεται ότι τα γυμνασμένα νεύρα κάνουν τόσο για το νότιο χάος όσο και για τη βόρεια τάξη. Τόσο για την εδώ υπερβολική κοινωνική επιείκεια όσο και για την εκεί απουσία ελέους. Τόσο για τις εδώ σχέσεις χωρίς όρια, όσο και για τον τοίχο όπου συχνά σκοντάφτει το πρώτο βήμα φιλίας στον Βορρά. Τόσο για τον ξεδιάντροπο ελληνικό αυτοσχεδιασμό σε όλους τους τομείς, όσο και για το ασφυκτικό βόρειο by the book. Τόσο για τη σπατάλη πόρων, ενέργειας και αισθημάτων στην πατρίδα, όσο και για το υποδεκάμετρο που μετρά το αίσθημα και τη γενναιοδωρία στα ξένα. Ισως μάλιστα κάποιοι απ’ αυτούς με τα γερά νεύρα να είχαν να προτείνουν ή να ενσαρκώσουν μια μέση οδό ανάμεσα σ’ εμάς και σ’ εκείνους. Και ίσως έτσι να μπορούσε να προκύψει, επιτέλους, ένας πυρήνας για την περιπόθητη και ουδέποτε ευρεθείσα ταυτότητα τής ελληνικής αστικής τάξης
Ναι, η Ευρώπη ανακυκλώνει την περηφάνια της κεκτημένης ελευθερίας της, κραδαίνει τις απεριόριστες δυνατότητες των ενεργειών και της σκέψης της ενάντια στον αραβικό κόσμο και στους απανταχού της Γης τυράννους. Αναλογίζεται με πάθος την εκούσια ευθανασία ως την απώτατη κατάκτηση του πολιτισμού της ελευθερίας. Και η τέχνη της ασθμαίνει συχνά μπροστά στην έλλειψη πρωταρχικών επειγόντων προβλημάτων. Εμείς εσχάτως απωλέσαμε την περηφάνια του αρχοντοχωριάτη απ’ την οποία τίποτε πρωτότυπο δεν μπορούσε να προκύψει. Ας μη μείνουμε όμως μόνο σ’ αυτά που συνήθως το «κέντρο» επιμένει να αγοράζει από την περιφέρεια: Ας μην εξυπηρετούμε μόνο τον αιώνιο ευρωπαϊκό εξωτισμό, διεκτραγωδώντας τα πάθη μας, διασύροντας την ανίατη χώρα μας ή πουλώντας κιτς, οργή και απελπισία για την παρακατιανή μας εθνικότητα. Ή, έστω, αφού δεν είναι ποτέ εύκολο να πείσεις την αγορά της τέχνης να αγοράσει από σένα άλλα προϊόντα απ’ αυτά που θέλει εκείνη να αγοράζει, πλάι σε όλα αυτά ας επιχειρήσουμε να εξαγάγουμε και μείζονα τέχνη. Ισως να μας πετύχει με την ορμή και την όρεξη αυτών που έχουν ακόμη δρόμο να κατακτήσουν, σε σχέση με αυτούς που έχουν ήδη φθάσει από καιρό. Με την ορμή που έχουν οι άνθρωποι στα παραμύθια πριν παντρευτούν τη βασιλοπούλα. Η Ευρώπη ζει την εποχή μετά τους γάμους, και αυτή δεν ιστορείται πουθενά.
* Η κ. Λένια Ζαφειροπούλου είναι λυρική τραγουδίστρια, ποιήτρια και μεταφράστρια. Κυκλοφορεί το βιβλίο της «Paternoster Square» από τις εκδόσεις Πόλις, καθώς επίσης το βιβλίο και ο δίσκος «Οταν ο νους σου βράζει κι η καρδιά, Γκαίτε-Χάινε, ποιήματα και τραγούδια» από τις εκδόσεις Πατάκη.