Το 2005, ο Μπινγιαβάνγκα Γουαϊνάινα δημοσίευσε ένα έξοχο, σαρκαστικό δοκίμιο υπό τον τίτλο «Πώς να γράφετε για την Αφρική». Ο Κενυάτης συγγραφέας δίνει οδηγίες πώς να εμφανιζόμαστε στοχαστικοί και φιλεύσπλαχνοι όταν γράφουμε ένα βιβλίο για τη Μαύρη Ηπειρο.
«Να χρησιμοποιείτε πάντα στον τίτλο σας λέξεις όπως “Αφρική”, “Σκότος” ή “Σαφάρι”. Μη βάζετε φωτογραφίες Αφρικανών που έχουν μια κάποια κοινωνική θέση στο εξώφυλλο, εκτός αν πρόκειται για κάποιον νομπελίστα. Ενα καλάσνικοφ, πλευρά που προεξέχουν, γυμνά στήθη θα κάνουν τη δουλειά τους. Αν πρέπει οπωσδήποτε να απεικονίσετε κάποιον Αφρικανό, φροντίστε να φοράει ενδυμασίες των Ζουλού ή των Μασάι».
Ακολουθούν και άλλες συμβουλές στο ίδιο μοτίβο: Οι χαρακτήρες του βιβλίου πρέπει να είναι πεινασμένοι, να υποφέρουν ή να έχουν πεθάνει. Τα παιδιά πρέπει να έχουν εξογκωμένες κοιλιές και μύγες στο πρόσωπο. Αντίθετα, τα ζώα πρέπει να εμφανίζονται σοφά και προικισμένα με οικογενειακές αρετές. Οι ελέφαντες είναι τρυφεροί και φεμινιστές. Το ίδιο και οι γορίλλες. Φροντίστε να δείξετε πόσο βαθιά έχετε συγκινηθεί από την ήπειρο και τις πληγές της και πόσο έχουν όλα αυτά διαπεράσει την ψυχή σας. Τελειώστε το βιβλίο με μια αποστροφή του Νέλσον Μαντέλα περί ουράνιου τόξου. Γιατί εσείς, νοιάζεστε!
Υπάρχει κάτι από όλα αυτά στις αντιδράσεις ορισμένων μέσων κοινωνικής δικτύωσης απέναντι στις θηριωδίες της νιγηριανής οργάνωσης Μπόκο Χαράμ. Είναι καλό, βέβαια, ότι οι απαγωγές και οι σφαγές προκάλεσαν, επιτέλους, διεθνή αποτροπιασμό. Ωστόσο, τα γνωστά στερεότυπα δεν έλειψαν: η Αφρική είναι ένας σκοτεινός τόπος ανομίας, όπου η φρίκη είναι ενδημική. Αυτοί οι καημένοι χρειάζονται τη βοήθειά μας.
Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Η Μπόκο Χαράμ δεν είναι η αντιπροσωπευτική ιστορία της Αφρικής ή ακόμη και της Νιγηρίας. Είναι μια μικρή αντίδραση οπισθοφυλακών στην κυρίαρχη γραμμή της εξέλιξης. Η αντιπροσωπευτική εικόνα για την Αφρική είναι εκείνη της εντυπωσιακής ανάπτυξης, της αστικοποίησης και του εκσυγχρονισμού – εξελίξεις που σπέρνουν τον πανικό σε όσους τις απεχθάνονται.
Η οικονομία της Νιγηρίας αυξήθηκε κατά 6,7% το 2012, της Μοζαμβίκης κατά 7,4% και της Γκάνας κατά 7,9%. Συνολικά, στην υποσαχάρια Αφρική το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 5,2%. Επενδυτικά ταμεία ξεφυτρώνουν κατά δεκάδες, βρίσκοντας ντόπιους επενδυτές. Το 2015, 100 εκατομμύρια νοικοκυριά κέρδιζαν τουλάχιστον 3.000 δολάρια τον χρόνο, ενώ το 2011 ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 60 εκατομμύρια. Το εμπόριο ανάμεσα στην Αφρική και στον υπόλοιπο κόσμο διπλασιάστηκε από το 2000. Από το 1996, το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν στη φτώχεια μειώνεται κατά 1% τον χρόνο. Τα προσδόκιμα επιβίωσης αυξάνονται γοργά.
Το 1980, μόλις το 28% των Αφρικανών ζούσε σε πόλεις, ενώ σήμερα ο αστικός πληθυσμός ανέρχεται στο 40% του συνόλου. Μόνο την τελευταία δεκαετία το ποσοστό των νέων που φοιτούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αυξήθηκε κατά 50%. Τα ανοιχτά μυαλά αναζητούν την ελευθερία. Οι τρομοκράτες της Μπόκο Χαράμ σφαγιάζουν και απάγουν εφήβους, κυρίως κορίτσια, από τα σχολεία τους, προσπαθώντας απεγνωσμένα να τα κρατήσουν υποταγμένα σε ένα μυθοποιημένο παρελθόν.
Η εικόνα που έχουμε για την Αφρική διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από φυσιολατρικά ντοκιμαντέρ και ανθρωπιστικές εκστρατείες. Στην πραγματικότητα, η Αφρική αντιμετωπίζει σε οξύτερη μορφή τα ίδια προβλήματα με εκείνα που αφορούν όλες, λίγο-πολύ, τις περιοχές του κόσμου στις μέρες μας. Το κυριότερο: η ατομική και η κοινωνική δημιουργικότητα κοιτάνε προς το μέλλον. Ωστόσο, οι υπάρχοντες κρατικοί θεσμοί αδυνατούν να ανταποκριθούν στα στοιχειώδη καθήκοντά τους.