Η ιδέα για το άρθρο αυτό δημιουργήθηκε όταν ανακοινώθηκαν από την κυβέρνηση τα προσόντα που πρέπει να έχει ο νέος Γ.Γ. Εσόδων. Η σχετική ανακοίνωση έλεγε ότι θα προτιμηθούν όσοι έχουν εμπειρία στον ιδιωτικό τομέα. Η ενασχόλησή μου όμως με το αντικείμενο της μεταπήδησης στελεχών μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα είναι αρκετά παλαιότερη. Φτάνει στον Μάιο του 2009, όταν με την ιδιότητά μου ως πρέσβη της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ, έστειλα ενημερωτικό σημείωμα στην τότε πολιτική ηγεσία για το πώς προστατεύουν από τη μετακίνηση αυτή τα συμφέροντά τους και τα στελέχη τους οι άλλες χώρες.
Ετσι, η μεταπήδηση από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα και το αντίστροφο δεν με βρίσκει αντίθετο. Πρέπει όμως να γίνεται με όρους που να διασφαλίζουν το Δημόσιο και όσους το αποτολμούν. Και φυσικά δεν υπάρχει καμία απολύτως αιχμή ή υπονοούμενο για τη νέα Γ.Γ. Εσόδων στην οποία, για το καλό όλων, εύχομαι καλή δύναμη και επιτυχία στο έργο της. Οσα αναφέρονται αφορούν γενικά τις μεταπηδήσεις υψηλόβαθμων στελεχών από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα και βασίζονται σε εμπειρίες του ΟΟΣΑ.
Οταν πολιτικοί, ανώτερα οικονομικά, διοικητικά, στρατιωτικά ή άλλα στελέχη του Δημοσίου μεταπηδούν, αναγκαστικά ή από επιλογή τους, στον ιδιωτικό τομέα, δημιουργούνται εκ των πραγμάτων ζητήματα σύγκρουσης συμφερόντων και χρήσης εσωτερικών πληροφοριών.
Για παράδειγμα, υπάρχει ο κίνδυνος στελέχη του Δημοσίου των οποίων η θητεία έχει ημερομηνία λήξης (ή πρόκειται σχετικά σύντομα να συνταξιοδοτηθούν), να ενδιαφέρονται για το μέλλον τους και έτσι να λαμβάνουν, όσο ακόμη βρίσκονται στο Δημόσιο, αποφάσεις οι οποίες βελτιώνουν τις προοπτικές μελλοντικής απασχόλησής τους στον ιδιωτικό τομέα (π.χ. ελλιπής εφαρμογή κανόνων, «ελαστικότητα» ερμηνειών, χαλαρούς όρους σε συμβάσεις κ.λπ.). Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί πρώην στελέχη του Δημοσίου, γνωρίζοντας πρόσωπα και πράγματα από τη θητεία τους σ’ αυτό, να έχουν πρόσβαση σε φορείς λήψης αποφάσεων, να διαθέτουν πληροφορίες και γενικά να ασκούν παρασκηνιακές πιέσεις ή/και επιρροή (lobbying) σε κυβερνητικά και ανώτερα διοικητικά όργανα υπέρ των συμφερόντων των νέων τους εργοδοτών. Μια τρίτη περίπτωση είναι η αντιστροφή ρόλων στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων, όπου στελέχη που μέχρι πρότινος εκπροσωπούσαν το Δημόσιο και μεριμνούσαν γι’ αυτό, εκπροσωπούν πλέον την «άλλη πλευρά», κάνοντας χρήση πολύτιμων πληροφοριών που απέκτησαν όσο υπηρετούσαν στο Δημόσιο. Τέλος, ένας άλλος κίνδυνος είναι η χρήση εσωτερικών πληροφοριών, δηλαδή μη διαθέσιμων στο κοινό, όπως είναι οι εμπιστευτικές πληροφορίες, πληροφορίες που αφορούν επιλογές και προθέσεις της κυβέρνησης, πληροφορίες που είναι επιχειρηματικά ευαίσθητες κ.ο.κ.
Για την προστασία του δημοσίου συμφέροντος από αυτούς τους κινδύνους, αλλά και των μετακινούμενων στελεχών του, έχουν υπάρξει σε όλες σχεδόν τις χώρες του ΟΟΣΑ κατάλληλοι θεσμοί. Σε αρκετές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Αυστρία, Βέλγιο, ΗΠΑ κ.λπ.), το θέμα έχει αντιμετωπιστεί με την προσθήκη στη σχετική νομοθεσία ειδικών διατάξεων. Σε άλλες (π.χ. Ιαπωνία, Πορτογαλία), η θέσπιση αντίστοιχων κανόνων και η επιβολή κυρώσεων γίνονται από ειδικές Αρχές που έχουν συσταθεί γι’ αυτό τον σκοπό. Αλλού, η σύγκρουση συμφερόντων αντιμετωπίζεται με την αναγραφή στις αναθέσεις έργου και στις πράξεις διορισμού κατάλληλων ρητρών (π.χ. Νορβηγία, Αυστραλία), με τη σύνταξη σχετικού κώδικα δεοντολογίας (π.χ. Ισπανία, Τουρκία, Ιρλανδία) ή με άλλα μέσα. Τέλος, σε όλες σχεδόν τις χώρες υπάρχουν χρονικοί περιορισμοί για τη δυνατότητα μεταπήδησης από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι ποικίλλουν κατά περίπτωση και φτάνουν μέχρι τα πέντε χρόνια.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν αντίστοιχοι θεσμοί και μερικές φορές σου δημιουργείται η εντύπωση ότι «βάλαμε τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα». Ενα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση ανακοινώθηκε τις ημέρες αυτές (2 Ιουλίου), αλλά και αυτό είναι λειψό. Αφορά μόνο τους υπουργούς. Για όλους τους άλλους, οι οποίοι είναι περισσότεροι (διοικητές οργανισμών, εφοριακοί, λιμενικοί, δασικοί κ.λπ.) και οι οποίοι προετοιμάζουν το έδαφος όσο ακόμη βρίσκονται στο Δημόσιο για να δρέψουν τους καρπούς όταν φύγουν από αυτό, δεν θα υπάρξει κάποιο μέτρο; Θα εξακολουθεί το Δημόσιο να αποτελεί φυτώριο στελεχών για την αποφυγή αυτών που θεσπίζει το ίδιο και να βάλλεται έτσι εκ των ένδον;
* Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.