ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΦΑΚΗΣ
Οικογενειακή πορσελάνη
εκδ. Κέδρος, σελ. 156
Τι πιο βαρετό; Οικογενειακές συμφορές και ξεφύλλισμα άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες. Και όμως, ο πρωτοεμφανιζόμενος Νίκος Κουφάκης έρχεται να επιβεβαιώσει με τα διηγήματά του πως σημασία δεν έχει το θέμα, αλλά το βλέμμα. Στην περίπτωσή του και η γλώσσα, που με τόλμη και επινοητικότητα κάνει το τετριμμένο ενδιαφέρον. Η συλλογή χωρίζεται σε τρεις θεματικές ενότητες και κλείνει με ένα εκτενές διήγημα, που προσιδιάζει σε νουβέλα. Στις τρεις ενότητες διαδραματίζονται οικογενειακά δράματα, βιωμένα με απορία από έναν ανήλικο παρατηρητή, περασμένες ιστορίες, που μισοφαίνονται στο κάδρο ασπρόμαυρων φωτογραφιών και σφοδροί έρωτες, που είναι λιγότερο σοβαροί απ’ ό,τι φαίνονται.
Τα επτά διηγήματα της πρώτης ενότητας, η οποία τιτλοφορείται «Τα τιμαλφή του σπιτιού», ανήκουν στα καλύτερα της συλλογής. Εδώ το παιδικό βλέμμα του αφηγητή εξερευνά τον οικιακό μικρόκοσμο, σκοντάφτοντας αιφνιδιασμένο στη μελαγχολία των ενοίκων. Το παιδί προσέχει, για παράδειγμα, πως το πρόσωπο του πατέρα του γίνεται, όσο εκείνος γερνάει, ολοένα και πιο ευμετάβολο, ικανό να αφομοιώνει φυσιογνωμικές λεπτομέρειες εκλιπόντων συγγενών, οδεύοντας προς το οριστικό σβήσιμο. Αλλού ο πατέρας κυκλοφορεί στο σπίτι σαν φάντασμα, «ερεβώδης και αλλοπρόσαλλος», απλησίαστος μες στον ασίγαστο θυμό του, τον οποίο αναρριπίζει η καχυποψία του για όλους και για όλα. Ο γιος του μόνο στη φαντασία του καταφέρνει να τον αγαπήσει και να τον συγχωρήσει για την ευέξαπτη θλίψη του.
Αμίλητη εμφανίζεται και η μητέρα σε άλλο διήγημα, ενόσω ο γιος της την παρατηρεί «όπως τις άγνωστες λέξεις στο αναγνωστικό». Στις κυριακάτικες βόλτες τους ξήλωνε κρυφά την ερωτική σκηνή του κεντήματός της, τραβώντας κλωστές, που δεν ήταν τελικά τόσο ανθεκτικές όσο διαφημίζονταν. Εξίσου εύθρυπτα αποδείχθηκαν και τα νήματα, που συνείχαν τον συζυγικό δεσμό. Στο ομότιτλο της συλλογής διήγημα, το σπάσιμο ενός πορσελάνινου πιάτου προαναγγέλλει μια ρήξη κρισιμότερη από έναν ξηλωμένο γάμο, καθώς τώρα η οικογενειακή ευταξία απειλείται από τον επερχόμενο θάνατο της μητέρας. Ο γιος τής προσφέρει το πιάτο άτσαλα συγκολλημένο, όταν τίποτα πια δεν μπορούσε να διορθωθεί.
Στο βιβλίο του Κουφάκη τα παρέμβλητα φωτογραφικά στιγμιότυπα έχουν καταλυτική επίδραση στην αφήγηση, καθώς διεγείρουν συγκινησιακά τους χαρακτήρες. Ωστόσο τα τέσσερα διηγήματα, που επικεντρώνονται στην παρατήρηση φωτογραφιών, δεν κατορθώνουν να ξεφύγουν από στερεότυπους συνειρμούς, όπως η έκκληση για μνήμη, που απευθύνουν στους ζώντες τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Εξαίρεση το διήγημα «Φορτηγό», όπου οι εικασίες του αφηγητή για το ιστορικό φόντο τού ενσταντανέ διαψεύδονται από την πιο αντιηρωική πραγματικότητα. Το φορτηγό με τους ενθουσιώδεις νέους δεν διέσχιζε καμία εμπόλεμη ζώνη του παρελθόντος, απλώς κυλούσε σε έναν ασήμαντο, καθημερινό χρόνο, σχίζοντας «το ένα μετά το άλλο τα ιστορικά τοπία σαν ψεύτικα σκηνικά από χαρτόνι».
Από τα ερωτικά διηγήματα ξεχωρίζω «Τα άκρα της», όπου ο αφηγητής παραληρεί για τα κομψά παπούτσια μιας κοπέλας, που αγγίζουν το βρόμικο πάτωμα μιας ταβέρνας. Πρόδηλος ο σαρκασμός στην παραφορά του, όπως στις εξάρσεις και των άλλων ποθοπλανταγμένων της ενότητας, που διαισθάνονται πως τα αντικείμενα του πόθου τους δεν ανταποκρίνονται στην υπερβολή των συναισθημάτων τους. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Κουφάκης τιτλοφορεί την ενότητα «Η αγάπη για τις λέξεις», συνδυάζοντας ευρηματικά τον έρωτα με τη λεκτική του απόδοση, η οποία πάντοτε κατισχύει του πρώτου.
Στο υπέροχο καταληκτικό πεζό συνυφαίνονται τα μοτίβα που δεσπόζουν στα προηγούμενα διηγήματα. Η παιδική ματιά και η απορία της για ενήλικες συνήθειες, όπως ο θάνατος, η ιλαροτραγωδία της μύησης στην ενηλικότητα, ο συναισθηματικός αντίκτυπος μιας φωτογραφίας, η περιπάθεια του πρώτου έρωτα και πρωτίστως η κωμικότητα, που παρεισφρέει απαρέγκλιτα σε όλες τις δυστυχίες. Ο Νίκος Κουφάκης με την ειρωνική οπτική του και τον δεξιοτεχνικό έλεγχο των εκφραστικών του μέσων, επιζητά δικαίως την αναγνωστική προσοχή.