Σε μία εποχή έξαρσης εχθροπραξιών και εθνικών αντιπαραθέσεων, η Ιωάννα Κουτσουράδη, φιλόσοφος από την Τουρκία, με ελληνικές ρίζες, προτάσσει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην αύξηση των πολεμικών συγκρούσεων, στην οικονομική ανισότητα, στην άνοδο του ρατσισμού και του φονταμενταλισμού, η κ. Κουτσουράδη θέτει ως αντίβαρο τον ανθρωπισμό. Τοποθετεί τις πανανθρώπινες αξίες στο επίκεντρο του πολιτικού χάρτη. Σύμφωνα με αυτές πρέπει να ορίζεται η λειτουργία του κράτους και των διεθνών οργανισμών. «Ο μόνος στόχος που βλέπω ότι μπορεί να μας οδηγήσει σε κάποιες λύσεις, και αυτές ώς έναν βαθμό, είναι να βάλουμε ως κύριο σκοπό της πολιτικής τα ανθρώπινα δικαιώματα. Γιατί υπάρχει το κράτος; Για να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα, λέω εγώ. Αλλοι λένε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι για να προστατεύουν τον πολίτη έναντι του κράτους. Οχι. Το κράτος υπάρχει για να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα ή για να προλαμβάνει την παραβίαση των δικαιωμάτων από πολίτη σε πολίτη».
Αναγνώριση
Από την Κωνσταντινούπολη, όπου και διδάσκει Φιλοσοφία «σαράντα χρόνια», τώρα στο Πανεπιστήμιο του Μαλτέπε και πριν στο Πανεπιστήμιο του Χατζέτεπε στην Αγκυρα, η κ. Κουτσουράδη μίλησε στην «Κ». Η προσήλωσή της, πιθανώς, να αποτέλεσε τον λόγο για να αναγνωριστεί το έργο της σε διεθνές επίπεδο στον τομέα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ακόμη και από την UNESCO. Η οπτική της έχει ιδιαίτερη σημασία όταν εξετάζει το κυρίαρχο ζήτημα των τελευταίων ετών στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αυτό της οικονομικής κρίσης. «Πρέπει να μάθουμε κάτι από αυτή την κρίση, όμως δεν το μαθαίνουμε. Αυτό είναι η σημασία της διεθνοποίησης της ελεύθερης αγοράς. Είναι στην πηγή πολλών προβλημάτων. Αλλά κανείς δεν στέκεται πάνω σ’ αυτό το θέμα, το παίρνουν ως γεγονός. Η αγορά δεν θα λύσει τα προβλήματά της αυτόματα, όπως λένε. Ως τώρα τα κράτη, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαν ως κεντρικό άξονα της εθνικής πολιτικής την ανάπτυξη, την εξέλιξη. Πρέπει να αλλάξουμε τους στόχους μας στην πολιτική και να μετρούμε την εξέλιξη ενός κράτους με το πόσο προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εχει γίνει μόδα να συνδέουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και την ελεύθερη αγορά. Το βρίσκω πολύ προβληματικό. Στο Human Resources Report του 2006, στην εισαγωγή, έχει μία πολύ ενδιαφέρουσα φράση: ο κόσμος μας δεν ήταν ποτέ τόσο ελεύθερος και τόσο άδικος. Είναι πολύ σημαντική φράση. Τι είναι η ελευθερία; Νομίζω ότι χρειάζεται πολύ να σκεφτούμε για νέους στόχους της πολιτικής».
Με τον όρο «κουλτουρολογίες», η Ιωάννα Κουτσουράδη επιχειρεί να διαγράψει ιδεολογίες, όπως αυτήν της πολυπολιτισμικότητας. Ετσι προσεγγίζει και το ερώτημα πού ανήκει η Ελλάδα, στη Δύση ή στην Ανατολή; «Ο κόσμος μας είναι ένας. Υπάρχουν διάφορες κουλτούρες που έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά με θετικά και αρνητικά στοιχεία. Η γνώση είναι παντού η ίδια. Και οι αξίες δεν έχουν διαφορά. Εχω ένα παράδειγμα που το αγαπώ πολύ και το παρουσιάζω στους φοιτητές μου. Τρία χρόνια πριν, πήγαμε στη Βομβάη και εκεί κοντά έχει ένα νησάκι που λέγεται Elephant Island. Δεν έχει νερό, το κουβαλούν με τους κουβάδες. Οταν βρεθήκαμε στο λιμάνι, ήταν κάτι πωλητές τουριστικών αντικειμένων και μεταξύ αυτών ήταν κάτι ελέφαντες δουλεμένοι σε πέτρα. Ηθελα να αγοράσω έναν-δύο και λέω σε αυτόν που τους πουλούσε: “Θα πάρω στην επιστροφή”. Πήγαμε, γυρίσαμε, και αγόρασα από αυτόν δυο-τρεις ελέφαντες, όπως του είχα πει. Ετρεξε από πίσω μου και μου έδωσε έναν μικρούτσικο ελέφαντα και μου είπε: “Αυτό είναι δώρο σ’ εσάς γιατί κρατήσατε τον λόγο σας”. Τόσο με συγκίνησε, που έχω το ελεφαντάκι μαζί μου συνέχεια και το χρησιμοποιώ στα μαθήματά μου. Από ένα νησάκι στη Βομβάη αντίκρυ, που δεν έχει τρεχούμενο νερό».
Μεταναστευτικό
Στη θάλασσα του Αιγαίου, μέσα από λαθραίες οδούς, στριμωγμένοι σε βάρκες συμφοράς, ταξιδεύουν μετανάστες. Πολλοί πνίγηκαν – μαζί με τα όνειρα για μία καλύτερη ζωή από εκείνην που είχαν στις πατρίδες τους. Αλλοι, έχοντας δώσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για το πέρασμά τους στο «ευρωπαϊκό όνειρο», καταλήγουν σε περιφραγμένα κοντέινερ και κέντρα φιλοξενίας. Το πρόβλημα παραμένει δυσεπίλυτο. Εύκολες απαντήσεις, προφανώς, δεν υπάρχουν, ούτε και στο πεδίο της φιλοσοφικής σκέψης. «Νομίζω ότι χρειάζεται καινούργια νομοθεσία. Οι άνθρωποι έρχονται με μία ελπίδα για κάτι καλύτερο. Πρώτα πρέπει να δούμε τι χρειάζεται να κάνουν τα κράτη. Να μην υποχρεώνονται οι άνθρωποι να φεύγουν από την πατρίδα τους. Αυτό είναι ένα διεθνές πρόβλημα και πρέπει τα Ηνωμένα Εθνη να σταθούν με πολλή προσοχή πάνω του. Δεν φτάνει μόνο να προστατεύεις τους μετανάστες, αλλά να βοηθάς και τα κράτη να εξελιχθούν. Υπάρχει και το κύκλωμα που αναλαμβάνει να τους περάσει απέναντι. Οπως γνωρίζετε, με τα χρήματα τα πάντα γίνονται. Είναι ένα από τα κύρια προβλήματα της εποχής μας αυτήν τη στιγμή, και η Τουρκία αποτελεί γέφυρα. Αλλοι φεύγουν και άλλοι μένουν. Εχουμε χιλιάδες που μένουν κρυφά και, αν τους βρουν, τους βγάζουν έξω από τα σύνορα. Πρέπει να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ριζικά και χρειάζεται συνεργασία όλων των κρατών».
Για την κυρία Κουτσουράδη, η γνώση της φιλοσοφίας και η εκπαίδευση σε αυτήν αποτελούν ένα πολύ σημαντικό «όπλο» όχι μόνο κατά της βίας, αλλά και κατά της προπαγάνδας και της δημαγωγίας. Οπως λέει και η ίδια, «έχω δει τα θετικά αποτελέσματα, αλλά σε πόσους μπορείς να φτάσεις; Πρέπει να είσαι εκπαιδευμένος στο να μπορείς να κάνεις ορθή αξιολόγηση, ώστε να μπορείς να αποφασίσεις με ποιον τρόπο να δράσεις, τι πρέπει ή μπορείς να κάνεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οσο πιο νωρίς εκπαιδεύουμε τα παιδιά με αυτόν τον τρόπο τόσο το καλύτερο».