Κύριε διευθυντά
Ποίηση μεταφρασμένη είναι ποίηση προδομένη, λέει μια ιταλική παροιμία και μια ρήση του Ρόμπερτ Φροστ δηλώνει ότι «ποίηση είναι εκείνο που χάνεται στη μετάφραση».
Κανένας Γάλλος, φίλος του θεάτρου, δεν θα χαιρόταν να δει έργο του Μολιέρου ή του Κορνέιγ στη σύγχρονη γαλλική γλώσσα. Κανένας Βρετανός δεν θα δεχόταν να δει παράσταση έργων του Σαίξπηρ στο σημερινό λεκτικό ιδίωμα. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ιεροσυλία.
Εμείς όμως τι κάνουμε με τα κείμενα του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευριπίδη και του Αριστοφάνη; Απλώς αρνούμεθα να τα ακούσουμε στο πρωτότυπο. Προτιμούμε τις διάφορες μεταφράσεις, που προδίδουν τη δραματική ποίηση του πρωτότυπου και αποκαλύπτουν τις ιδεολογικές και αισθητικές προκαταλήψεις του μεταφραστή.
Εδώ και πολλά χρόνια οι μεταφραστές, οι σκηνοθέτες, οι ηθοποιοί, οι ενδυματολόγοι και οι μουσικοσυνθέτες μιλούν στην τηλεόραση με αυταρέσκεια και ηδυπάθεια για το μεγαλείο της ποίησης των αρχαίων δραμάτων, στηριζόμενοι στις μεταφράσεις και στα προσωπικά τους ψυχολογικά συμπλέγματα. Δεν μας δίνουν την αυθεντική και γνήσια ποίηση, αλλά τον μύθο και την υπόθεση του έργου με δικά τους λόγια. Αυτό προφανώς οφείλεται στη ραστώνη και τη νωχέλεια που μας διακρίνει ως μαθητές της αρχαίας γλώσσας – μιας γλώσσας και ενός πολιτισμού που μας έβαλε στον χάρτη των εθνών το 1821. Επομένως ο ελάχιστος φόρος τιμής που μπορούμε να αποτίσουμε στην Αρχαία Ελλάδα είναι να μάθουμε, έστω επαρκώς, τη γλώσσα της.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρώ ότι οι ξένοι θεατές στην Επίδαυρο απογοητεύονται όταν πληροφορούνται ότι η τραγωδία που μόλις είδαν δεν ήταν στο πρωτότυπο αλλά σε μετάφραση. Ντρέπομαι πραγματικά να τους εξηγώ αυτό το φαινόμενο. Αλήθεια, μπορεί κανείς να νιώσει από μετάφραση το έλεος και τον φόβο που διεγείρουν μέσα μας τη λύτρωση της κάθαρσης; Ομως οι πολλές διαπιστώσεις χωρίς να ακολουθούνται από προτάσεις και λύσεις είναι έωλες. Ορίστε λοιπόν μία λύση. Προτείνω τα Πανεπιστήμια των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης να ιδρύσουν ειδικά τμήματα Αρχαίου Ελληνικού Δράματος στο πρωτότυπο. Θα φοιτούν σε αυτά φοιτητές που ενδιαφέρονται να γίνουν κατεξοχήν ηθοποιοί της τραγωδίας και κωμωδίας στα αρχαία ελληνικά. Το αναλυτικό πρόγραμμα θα συνίσταται πρωτίστως στη μελέτη των σωζώμενων έργων των τεσσάρων δραματοποιών και θα περιλαμβάνει μαθήματα υποκριτικής καθώς και μαθήματα σχετικά με τις ιστορικές και πολιτιστικές συνθήκες του 5ου και 4ου αι. π.Χ.
Στην επόμενη φάση, οι πτυχιούχοι θα είναι σχεδόν έτοιμοι να παρουσιάσουν τα αρχαία δράματα στο πρωτότυπο στην Επίδαυρο και στα άλλα αμφιθέατρα της χώρας μας.
Αρχικά, οι ειδικευμένοι αυτοί ηθοποιοί θα μπορούν δειλά δειλά να παίξουν τα αριστουργήματα αυτά χρησιμοποιώντας το τονικό σύστημα, με την ελπίδα ότι το πέρασμα του χρόνου θα τους καταστήσει ικανούς να εξοικειωθούν με την αρχαία μετρική ή προσωδία.
Σ’ αυτό το σημείο εγείρεται το ερώτημα πώς ο απλός θεατής θα μπορέσει να κατανοήσει τη δύσκολη αυτή μορφή της γλώσσας μας. Προτείνω κατ’ αρχάς να στηθούν εντός του θεάτρου μεγάλες οθόνες με υπέρτιτλους στη νεοελληνική. Ετσι οι θεατές θα ακούουν το γνήσιο κείμενο και συνάμα θα διαβάζουν τους υπέρτιτλους. Σιγά σιγά θα απομακρύνονται από τους υπέρτιτλους και θα μαθαίνουν ολόκληρα κομμάτια από το έργο (πολλά τα δεινά, έρως ανίκατε μάχαν, ούτοι συνέχθειν αλλά συμφιλείν έφυν), όπως συμβαίνει με την εκκλησιαστική λειτουργία και τη βυζαντινή υμνογραφία.
Συνεχίζοντας το άρθρο αυτό, θα ήθελα να υπενθυμίσω το παρεμφερές αποκαλυπτικό πείραμα που έλαβε χώρα στην Επίδαυρο πριν από τέσσερα χρόνια, έστω κι αν τούτο το παράδειγμα αφορά την αγγλική γλώσσα του Σαιξπηρ. Το έργο «Ριχάρδος ο Γ΄» παίχτηκε στην Επίδαυρο από αγγλο-αμερικανικό θίασο στο αγγλικό πρωτότυπο με πρωταγωνιστή τον Κέβιν Σπέισι με τη βοήθεια υπέρτιτλων στη νεοελληνική.
Το συγκλονιστικό αποτέλεσμα ήταν ότι το θέατρο της Επιδαύρου γέμισε ασφυκτικά από κόσμο όχι μονο την προγραμματισμένη Παρασκευή και Σάββατο, αλλά και εκτός προγράμματος, την Κυριακή, κατ’ απαίτηση χιλιάδων ανθρώπων από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Μπορούμε λοιπόν κι εμείς να κάνουμε το θαύμα και να απολαύσουμε τα αρχαία κείμενα όπως παραδόθηκαν από τον νου και την ψυχή των πρώτων και αξεπέραστων δραματοποιών της αρχαιότητας. Επιπλέον, το εγχείρημα αυτό δοκιμάστηκε με επιτυχία σε ευάριθμα κολέγια και πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών με εμπνευστή και καθοδηγητή τον Stephen Daitz. Τα πανεπιστήμιά μας θα μπορούσαν κάλλιστα να επικαλεστούν τη βοήθεια του ελληνιστή Juan Coderch από το Πανεπιστήμιο του St. Andrews της Σκωτίας. Ωστόσο, όλα αυτά θέλουν σκληρή δουλειά, ιδρώτα, μεράκι και αφοσίωση. Αλλωστε το είπε και ο Αισχύλος: Η μάθηση προϋποθέτει πόνο και μόχθο (πάθει μάθος).
Καταλήγοντας, θα μπορούσαμε να προσωποποιήσουμε την αρχαία ελληνική γλώσσα και να τη μεταμφιέσουμε σε μια πανέμορφη Ελληνίδα, η οποία θα έλεγε με παράπονο απευθυνόμενη σε όλον το μεταμοντέρνο κόσμο και ιδιαίτερα σ’ εμάς: «Φίλοι μου, θυμηθείτε ότι τα παιδιά μας κάθονται στα θρανία 17 πολύτιμα χρόνια της ζωής τους (νηπιαγωγείο-πανεπιστήμιο). Δεν μπορείτε να μου δώσετε κι εμένα λίγο χρόνο για να μάθετε να με διαβάζετε; Κλέψτε εν ανάγκη μία ώρα από τα αγγλικά, μία ώρα από τα γαλλικά, μία ώρα από τα ισπανικά και μία από τα πάμπολλα άλλα φρου-φρου και αρωματώδη μαθήματα.
Φέρτε με πίσω στη ζωή σας, διαφορετικά δεν θα δείτε άσπρη μέρα, διότι εγώ είμαι η γνήσια πηγή της ζωής, των ιδανικών και των αξιών της».
Το οφείλουμε, αγαπητοί αναγνώστες στην Αρχαία Ελλάδα, αν πραγματικά την εκτιμούμε, την αγαπάμε και είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτήν.
Γιαννης Καρβελας – Φιλόλογος – Αργος
Μικρή ΔΕΗ
Κύριε διευθυντά
Εάν πράγματι η πώληση της Μικρής ΔΕΗ είναι εγκληματική πράξη και καταστροφική για τη χώρα, όπως υποστηρίζουν τα κόμματα της αντιπολίτευσης, τότε η στάση τους είναι περίεργη και ανεξήγητη. Για ένα θέμα εθνικής σημασίας, το οποίο θεωρείται εκποίηση εθνικού πλούτου και για το οποίο υποκινούνται διαδηλώσεις, η μη συμφωνία σε μια κοινή πρόταση για το δημοψήφισμα είναι ακατανόητη. Και η πρόταση 6 διαφορετικών ερωτημάτων προς τον λαό, τα οποία προσπαθούν με σοφιστείες να περάσουν για ένα, ελπίζοντες και σε μια ευνοϊκή στάση του προέδρου της Βουλής, αποδυναμώνει τη σοβαρότητα της υπόθεσης και θέτει σε αμφισβήτηση την ειλικρίνεια της υποστήριξής της με τόσο πάθος και τόση κινητοποίηση. Διότι απλούστατα, αφού ο στόχος υποτίθεται ότι είναι εθνικός και οι αρχηγοί των κομμάτων θέλουν πραγματικά την επιτυχία του, όφειλαν όλοι χωρίς εγωισμούς και καμώματα να συμφωνήσουν σε μία κοινή πρόταση, δεχόμενοι την πρόταση της πλειοψηφίας ή μία πρόταση με κλήρωση ή, πιο απλά, δημοψήφισμα με ένα ναι ή με ένα όχι. Το ότι, όμως, κανένα κόμμα ούτε κάποιος βουλευτής από τους 126 δεν προτείνει μια παρόμοια αποτελεσματική λύση, φανερώνει την έλλειψη πραγματικού ενδιαφέροντος και το μικροκομματικό παιχνίδι που παίζεται προς δημιουργία θορύβου και έντασης διανθισμένο και με ολίγη εθνική καταστροφή.
Μενελαος Μπατρινος – Ομ. καθηγητής Ενδοκρινολογίας
Διαμαρτυρία για υπηρεσίες του ΟΤΕ
Κύριε διευθυντά
Στις 30 Ιουνίου 2014 επισκέφθηκα το κατάστημα της εταιρείας «Γερμανός» στην πλατεία Κυψέλης και ζήτησα να συνδέσω τηλέφωνο και Ιnternet σε εξοχική κατοικία στην Αίγινα μέσω του ΟΤΕ (σαν μία αξιόπιστη επιλογή). Ενώ η αρχική εκτίμηση των υπαλλήλων του «Γερμανού» ήταν πως εντός ολίγων ημερών τόσο το τηλέφωνο όσο και το Ιnternet θα λειτουργούσαν κανονικά, μέχρι και σήμερα, 31 Ιουλίου 2014, δεν έχει καταφέρει ο ΟΤΕ να συνδέσει το Ιnternet ενώ αντιθέτως το τηλέφωνο λειτουργεί από δεκαημέρου. Το τραγελαφικό της υπόθεσης είναι πως σε κάθε προσπάθεια επικοινωνίας με το τμήμα εξυπηρέτησης πελατών του ΟΤΕ λάμβανα και διαφορετική ερμηνεία της καθυστερήσεώς τους. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρω τις καλύτερες δικαιολογίες τους (sic): «Είναι συστημικό το πρόβλημα λόγω αναβάθμισης του λογισμικού μας και δεν φταίτε εσείς», «μήπως δεν ζητήσατε εξαρχής Ιnternet;», «φταίνε οι υπάλληλοι του “Γερμανού” που δεν καταχώρισαν την αίτησή σας», «μήπως δεν έχει η περιοχή της Αίγινας όπου μένετε Ιnternet». Υστερα από πολλά τηλεφωνήματα, ώρες αναμονής και την απαιτούμενη ένταση στη φωνή, οι υπάλληλοι του ΟΤΕ κατόρθωσαν με έναν ολόκληρο μήνα καθυστέρηση να εντοπίσουν την αρχική μας αίτηση και να μας ενημερώσουν περιχαρείς ότι σε «μία έως δώδεκα εργάσιμες ημέρες θα έχουμε Ιnternet». Τα συμπεράσματα ανήκουν σε εσάς και στους αναγνώστες σας. Η γνώμη μου είναι ότι ο ΟΤΕ παρέχει χαμηλότατου επιπέδου υπηρεσίες εξυπηρέτησης πελατών και η ερασιτεχνική αντιμετώπιση των αναγκών των πελατών του είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με τις πομπώδεις διαφημίσεις του. Είναι ντροπή να ισχυρίζεσαι ότι προοδεύεις τεχνολογικά όταν θέλεις λίγο πάνω από μήνα για να ολοκληρώσεις μία σύνδεση Ιnternet και τηλεφώνου. Oλοι δικαιούνται να κάνουν λάθη. Ουδείς όμως δικαιούται να τα χρησιμοποιεί για να καλύψει την προφανή ανικανότητά του.
Ν. Μπομποτης