ΟΞΦΟΡΔΗ. Στην τότε Λέοπολντβιλ του Βελγικού Κονγκό, σημερινή Κινσάσα, σημειώθηκε η πρώτη πανδημία του ιού HIV, του έιτζ, σύμφωνα με μελέτη διεθνούς ομάδας επιστημόνων.
Η κατασκευή πολυσύχναστων μεταφορικών δικτύων από τους Βέλγους, πρωτίστως για τη διακίνηση του καουτσούκ, καθώς και η ενίσχυση της διακίνησης γυναικών με σκοπό την πορνεία, δημιούργησαν τις αναγκαίες υγειονομικές συνθήκες για να ξεσπάσει η πρώτη πανδημία HIV, υπεύθυνη σήμερα για τη μόλυνση 75 εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
Χάρη σε ανάλυση της γενετικής ιστορίας του ιού HIV, που προκαλεί το έιτζ, οι επιστήμονες αποφάνθηκαν με σιγουριά ότι η πανδημία άρχισε να εξαπλώνεται παγκόσμια τη δεκαετία του 1920 στη Λέοπολντβιλ – Κινσάσα της σημερινής Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό.
Στο συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο, ο συνδυασμός του τροπικού κλίματος, της επιβεβλημένης αστυφιλίας, του πυκνού σιδηροδρομικού δικτύου και των αλλαγών στις σεξουαλικές συμπεριφορές, ευνόησε την εμφάνιση και εξάπλωση του HIV.
«Η μελέτη μας αξιοποίησε τις τελευταίες φυλο-γεωγραφικές τεχνικές που επιτρέπουν τον στατιστικό υπολογισμό της γεωγραφικής προέλευσης ενός ιού. Εξετάζοντας συγκεκριμένα γονιδιώματα του HIV σε συγκεκριμένες γεωγραφικές ζώνες, μπορούμε να αντλήσουμε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα», λέει ο καθηγητής Ζωολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ένας εκ των επικεφαλής της έρευνας, Ολιβερ Πάιμπους.
Φορείς 35.000.000
Τα στοιχεία της υπηρεσίας UNAIDS του ΟΗΕ δείχνουν ότι περισσότεροι από 35 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο είναι σήμερα φορείς του ιού HIV, ενώ 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν το 2013 από παθήσεις σχετιζόμενες με το έιτζ.
Η επιδημία του HIV/AIDS έχει σκοτώσει μέχρι στιγμής σχεδόν 40 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη. Η ασθένεια μεταδίδεται μέσω του αίματος, του μητρικού γάλακτος και του σπέρματος, ενώ δεν υπάρχει θεραπεία. Οι πάσχοντες από HIV μπορούν, όμως, να προστατευθούν από το έιτζ χάρη σε κοκτέιλ αντιιικών φαρμάκων. Τουλάχιστον 13 κρούσματα έχουν καταγραφεί, όπου στελέχη του HIV έχουν μεταδοθεί από πρωτεύοντα και πιθήκους στον άνθρωπο. Μόνο ένα από τα κρούσματα αυτά όμως, στελέχους με την επωνυμία HIV-1 Group M, οδήγησε στη σημερινή ανθρώπινη πανδημία.
«Το κεντρικό ερώτημα αφορά το γιατί τα περισσότερα στελέχη του HIV πέθαναν, γιατί κάποια από αυτά, όπως ο HIV-2, συνεχίζουν να προκαλούν επιδημίες στην Αφρική και γιατί μόνο ο HIV-1 οδήγησε σε ανθρώπινη πανδημία;» λέει ο δρ Πάιμπους. Η μελέτη της ομάδας εστιάσθηκε έτσι σε αλληλουχίες HIV-1 Group M, από μεγάλη βάση δεδομένων γονιδιωμάτων HIV. Η γενετική ανάλυση επέτρεψε να καθορισθεί με μεγάλη ακρίβεια ο τόπος και ο χρόνος του ξεσπάσματος της πανδημίας.
Η ανάλυση έδειξε ότι το σιδηροδρομικό δίκτυο του Βελγικού Κονγκό κατέστησε την πρωτεύουσα Λέοπολντβιλ την αφρικανική πόλη με τις καλύτερες συγκοινωνίες. «Τα στοιχεία των αποικιακών αρχείων δείχνουν ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1940, πάνω από ένα εκατομμύριο επιβάτες περνούσαν κάθε χρόνο από τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης», αναφέρει η μελέτη.
Ο HIV ταξίδεψε ταχύτατα σε όλο το Κονγκό (που έχει το μέγεθος της Δυτικής Ευρώπης), ενώ ευνοήθηκε και από τα νέα υγειονομικά μέτρα που στόχευαν στην αντιμετώπιση τροπικών ασθενειών, με μαζικούς εμβολιασμούς με κοινόχρηστες βελόνες, ένας από τους πιο σίγουρους τρόπους μετάδοσης του HIV, όπως καλά γνωρίζουμε σήμερα.
Βοήθησε τo βελγικό αποικιακό μοντέλο
Την ταχεία εξάπλωση του HIV σε κάθε επαρχία του αχανούς αποικιακού Κονγκό ευνόησαν οι ιδιαιτερότητες του βελγικού αποικιακού εγχειρήματος.
Το Κονγκό ήταν αποικία – εταιρεία με κύριο μέτοχο τον βασιλιά Λεοπόλδο Β΄ του Βελγίου, πριν από τη μεταβίβασή του με βασιλικό διάταγμα ως δώρο στο βελγικό κράτος το 1908.
Την απόφαση αυτή πήρε ο Λεοπόλδος έχοντας πέσει θύμα της πρώτης παγκόσμιας εκστρατείας δυτικών ΜΜΕ, που από τα τέλη της δεκαετίας του 1890 είχαν καταγράψει και καταγγείλει τις αποτρόπαιες μεθόδους εργασίας στις φυτείες καουτσούκ των εταιρειών του Λεοπόλδου. Η ωμότητα της αποικιακής διοίκησης ενέπνευσε μάλιστα το διάσημο μυθιστόρημα «Στην καρδιά του σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ.
Οι βίαιοι εκτοπισμοί ολόκληρων χωριών προς τις καλλιέργειες καουτσούκ μετέβαλαν οριστικά την εθνική σύνθεση των επαρχιών του Κεντρικού Κονγκό, ευνόησαν την πορνεία και δημιούργησαν ζώνες συνωστισμού εργατών-σκλάβων, ιδανικές δεξαμενές ανάπτυξης ιογενών παραγόντων.
Παρά την εγκατάλειψη των σαδιστικών μεθόδων πειθαναγκασμού στις φυτείες (ακρωτηριασμός και των δύο χεριών σε όσους δεν παρήγαγαν αρκετά) μετά το 1908, το οικονομικό μοντέλο της βελγικής πλέον –και όχι βασιλικής– αποικίας παρέμεινε αμετάβλητο, επιτρέποντας την εξάπλωση του ιού HIV.
