Η Εθνική Λυρική Σκηνή ποτέ δεν είχε μεγαλύτερη επαφή με την κοινωνία. Η διαπίστωση αυτή πηγάζει από όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια, στη διάρκεια των οποίων αλλάζει δραματικά όχι μόνο η σχέση του κράτους με τους πολιτιστικούς οργανισμούς που συντηρεί, αλλά και η δική μας αντίληψη για το τι περιμένουμε από όσους «πληρώνουμε» για να παράγουν έργο. Υπάρχει μία αντίφαση, που καταδεικνύει ότι η δραματική μείωση της κρατικής επιχορήγησης σε ποσοστά 40-70% στη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας έχει επιδράσει στα αντανακλαστικά γηρασμένων οργανισμών και έχει πυροδοτήσει σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων προς και από την κοινωνία, εξυφαίνοντας σταδιακά ένα δίκτυο συνεργειών και αλληλεξάρτησης.
Στην Ελλάδα, με τους θεσμοθετημένους κρατικούς οργανισμούς (Εθνικό Θέατρο, Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονίκης, Λυρική Σκηνή, Φεστιβάλ Αθηνών, ΚΘΒΕ κ.ά.) να αποτελούν επί δεκαετίες μια «αυτονόητη» συνθήκη, η εξασθένηση της σχέσης με το κράτος ανατρέπει μια παγιωμένη πρακτική. Η τάση είναι διεθνής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο σταδιακός, μερικός απογαλακτισμός δεν αφήνει κενά, μαύρες τρύπες και αμηχανία. Σε μια πρώτη ανάγνωση είναι επί της ουσίας πλήγμα. Σε μια δεύτερη ανάγνωση είναι απλώς πικρή διαπίστωση το ότι η μερική απόσυρση του κράτους (με παραίτηση της βασικής υποχρέωσής του να συντηρεί τους οργανισμούς αυτούς ώστε να παράγουν έργο σύμφωνα με τις δικές τους προγραμματικές υποχρεώσεις) συμβαίνει σε μια εποχή που δεν μπορεί να προτείνει εναλλακτική λύση και σε μια κοινωνία που έχει εκπαιδευτεί να είναι επιφυλακτική σε όλα.
Ωστόσο η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Καλώς ή κακώς, το ελληνικό κράτος, που ανέκαθεν ούτως ή άλλως διατηρούσε υποκριτική σχέση με τον πολιτισμό, απλώς αδυνατεί λόγω χρεοκοπίας. Αλλά όχι μόνο. Αδυνατεί επίσης γιατί δεν δείχνει να έχει κριτήριο ώστε να κάνει ιεραρχήσεις που να πείθουν, ούτε ικανή τόλμη ώστε να αναπληρώσει εν μέρει τη μείωση της επιχορήγησης απελευθερώνοντας το πεδίο δράσης των διευθυντών και τον τρόπο άντλησης εσόδων. Παρ’ όλα αυτά, ή εξαιτίας αυτών των λόγων, οι περισσότεροι κρατικοί οργανισμοί αντέδρασαν και επέδειξαν ευελιξία αναπτύσσοντας κοινωνική εξωστρέφεια, που ποτέ πριν δεν είχαμε δει. Μεγάλο μέρος του κοινού έχει πλέον εκπαιδευτεί στη διάχυση της καλλιτεχνικής πράξης στον δημόσιο χώρο, μια πρακτική που όλοι σχεδόν οι οργανισμοί έχουν ακολουθήσει (με ηγέτιδα πάντα τη Λυρική Σκηνή υπό τη διεύθυνση του Μύρωνα Μιχαηλίδη). Υπάρχουν, φυσικά, διαφορές και διαβαθμίσεις. Κάποιοι οργανισμοί είναι περισσότερο προσωποπαγείς. Το Φεστιβάλ Αθηνών, π.χ., είναι το φεστιβάλ «του Λούκου» για το ευρύ κοινό, ενώ το ΚΘΒΕ δεν είναι το θέατρο κανενός διευθυντή, όσο ικανός και αν είναι αυτός. Η κοινωνική αποδοχή είναι πάντα ένα κριτήριο, αλλά δεν μοιάζει να είναι αρκετό.
Νησίδες επιτυχίας
Καθώς η ελληνική αγορά είναι μικρή και το κοινό περιορισμένο (με αποδεδειγμένη τη δυνατότητα διαρκούς διεύρυνσής του), το τοπίο μοιάζει πιο δύσβατο λόγω των τοπικών «ιδιαιτεροτήτων»: τη μικρή διείσδυση των χορηγών στον πολιτισμό, τη μικρή κλίμακα του κύκλου παραγωγής-υποδοχής έργου, τον παγιωμένο κρατισμό, τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς και την έλλειψη φαντασίας και τόλμης. Σταδιακά, όμως, νησίδες επιτυχίας λειτουργούν επιδραστικά, συγκολλητικά, μιμητικά και διαδραστικά. Η έξοδος της Λυρικής στην κοινωνία, και όχι μόνο στην Αθήνα, σε μικρότερο βαθμό του Εθνικού Θεάτρου (που είναι πιο παλιομοδίτικο), το άνοιγμα των Κρατικών Ορχηστρών (που πρέπει όμως να επιμείνουν με τα ελάχιστα χρήματα που διαθέτουν να φέρουν κι άλλο κοινό στις αίθουσες), δημιουργούν ένα παράδειγμα. Γεννιέται μια παράδοση εξωστρέφειας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Καμεράτας-Ορχήστρας Φίλων της Μουσικής, που έχει την «τιμητική» επιχορήγηση των 130.000 ευρώ. Υπό τον Γιώργο Πέτρου έχει εξελιχθεί στο πιο εξαγώγιμο σχήμα κλασικής μουσικής που είχε ποτέ η Ελλάδα, κερδίζοντας διεθνή σεβασμό και αδιαφορία στην πατρίδα.
Ζητούμενο είναι ο ρεαλισμός. Το ελληνικό κράτος δεν μπορεί να δίνει πλέον πολλά χρήματα. Αλλά οι εθνικοί οργανισμοί πρέπει να προάγουν τον πολιτισμό. Το κοινωνικό, νομικό, ηθικό και αισθητικό πλαίσιο πρέπει να είναι τέτοιο που να παρέχει ελευθερίες, κινητικότητα, συνέργειες και ιεράρχηση. Κοινώς, αξιολόγηση επί έργου.
