Δύο στους τρεις εργαζόμενους στην Ελλάδα δηλώνουν λιγότερα από το πραγματικό εισόδημά τους ή τίποτα στις φορολογικές αρχές, σύμφωνα με τον Στέφεν Χαλ, ερευνητικό εταίρο της Τράπεζας της Ελλάδος. Υπολογίζεται πως περίπου το 24% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα δεν καταγράφηκε πέρυσι από το κράτος λόγω φοροδιαφυγής και άρνησης στη συμμόρφωση του εκάστοτε ρυθμιστικού πλαισίου. Στην Ευρώπη, αντιστοίχως, ο μέσος όρος περιορίζεται στο 19%.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) επιδιώκει να ανασύρει την παραοικονομία στο φως, ώστε να ενισχυθούν τα έσοδα της κυβέρνησης. Επειτα από μια καταστρεπτική ύφεση, όπου η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 30%, το δημόσιο χρέος κυμαίνεται στο 174% του ΑΕΠ και το δημοσιονομικό έλλειμμα βρίσκεται σχεδόν στο 13% του ΑΕΠ με βάση τα στοιχεία του 2013. Υπήρχε κίνδυνος, στο μεταξύ, να περιπλέξει ακόμη περισσότερο την κατάσταση η υπερβολική επιθετική φορολογική πολιτική της χώρας. Οι Ελληνες, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο λαό του κόσμου, θεωρούν πως οι φόροι που πληρώνουν πάνε χαμένοι. Με βάση έρευνα της δεκαετίας του ’90, η «φορολογική ηθική» των Ελλήνων κατατασσόταν στις τέσσερις χαμηλότερες θέσεις σε λίστα 26 χωρών.
Ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα είναι περισσότερο διεφθαρμένος συγκριτικά με κάθε άλλο κράτος-μέλος στην Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα με τη Διεθνή Διαφάνεια. Η ικανοποίηση των πολιτών από τις υπηρεσίες των δημοσίων υπαλλήλων είναι πολύ χαμηλή. Ετσι εξηγείται η διστακτικότητα των Ελλήνων να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κράτος.
Η Ελλάδα έχει υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολουμένων, γεγονός που διευκολύνει τη φοροδιαφυγή και την εισφοροδιαφυγή. Και τα κίνητρα για τους Ελληνες είναι ισχυρά καθώς οι κρατικές εισφορές αναλογούν στο 43% του συνολικού κόστους εργασίας αντί του 26% που είναι ο μέσος όρος στον πλούσιο κόσμο. Η παραοικονομία, κατά συνέπεια, περιορίζει τη φοροεισπρακτική δυνατότητα της κυβέρνησης. Πριν από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, η χώρα μπορούσε να μειώσει το ύψος του χρέους της μέσω αύξησης του πληθωρισμού. Σήμερα όμως αυτή η επιλογή είναι ανύπαρκτη, καθώς η νομισματική πολιτική όλης της Ευρωζώνης χαράσσεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Η παραοικονομία πλήττει, επίσης, την ανάπτυξη. Η παραγωγικότητα των «γκρίζων» εταιρειών επηρεάζεται, διότι δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε δανεισμό. Και οι μη παραγωγικές εταιρείες πληρώνουν χαμηλούς μισθούς.
Το ΔΝΤ θέλει η Ελλάδα να διδαχθεί από το Περού, μια χώρα που καταπολέμησε τη φοροδιαφυγή με τη δημιουργία μιας μικρής, άρτια εκπαιδευμένης ομάδας εργασίας. Αλλά, ο φορολογούμενος θα πρέπει να αντιμετωπισθεί με προσοχή. Πάνω από το 25% των Ελλήνων είναι άνεργοι. Γι’ αυτούς η παραοικονομία είναι σανίδα σωτηρίας, επισημαίνει ο Φρίντριχ Σνάιντερ του Πανεπιστημίου Γιόχανς Κέπλερ. Τα δύο τρίτα των κερδών από σκιώδεις εταιρείες δαπανώνται σχεδόν άμεσα σε άλλες εταιρείες που πληρώνουν φόρους. Η Ελλάδα θα πρέπει να προσελκύσει τις σκιώδεις εταιρείες προκειμένου να συμμορφωθούν φορολογικά δημιουργώντας κίνητρα. Θα μπορούσε, επίσης, να προσφέρει φοροαπαλλαγές σε μικρές επιχειρήσεις που εκτίθενται σε δανεισμό. Ή να προσφέρει φορολογικές διευκολύνσεις σε όσους απασχολούνται σε δύο δουλειές, πρωί και βράδυ. Η πιο κατάλληλη θεραπεία, ωστόσο, θα ήταν η βιώσιμη ανάπτυξη της οικονομίας. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ελληνική οικονομία θα επεκταθεί φέτος κατά 0,6% και κατά 2,9% το 2015. Το δεύτερο τρίμηνο του 2014, η ανεργία είναι 3,6% χαμηλότερη από πέρυσι. Καθώς, ως εκ τούτου, υποχωρεί η ανεργία και οι μισθοί αυξάνονται, θα εξασθενήσει η τάση της παραοικονομίας. Αυτό συνέβη, εξάλλου, την περίοδο 1993-2003. Η ανάπτυξη κινούνταν, κατά μέσον όρο, στο 2,5% σε ετήσια βάση και η παραοικονομία συρρικνώθηκε κατά το ένα τρίτο.