Αρχίζω να στενοχωριέμαι για την ατελείωτη ροή καλών ειδήσεων από τη Γερμανία. Οντως, η χώρα μου έκανε μια αξιοσημείωτη διαδρομή από το σημείο που αποκαλούνταν «η ασθενής της Ευρώπης». Η ανεργία υποχώρησε σχεδόν στο ήμισυ, την τελευταία πενταετία η οικονομία αναπτύχθηκε κατά 8%, δηλαδή με ένα ρυθμό φανταστικό για μια ανεπτυγμένη χώρα, και τον Σεπτέμβριο η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι προσβλέπει σε ισοσκελισμένο προϋπολογισμό το 2015. Και όλα αυτά έχουν επιτευχθεί, ανεξαρτήτως της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της παρ’ ολίγον κατάρρευσης του ευρώ.
Γιατί προβληματίζομαι; Εμείς οι Γερμανοί αυτό που έχουμε κάνει μέχρι σήμερα είναι να διορθώνουμε λάθη του παρελθόντος. Φοβούμαι πως δεν σχεδιάζουμε το μέλλον και δεν μιλώ μόνο για τα οικονομικά. Σε επίπεδο πνευματικό βλέπω τη χώρα μου στην επικίνδυνη κατάσταση της στασιμότητας. Ισως να μας αξίζει να επαναπαυθούμε για λίγο στις δάφνες μας, αφού δεν ήταν εύκολο να φθάσουμε εκεί. Οι περικοπές στο προνοιακό κράτος επί καγκελαρίου Γκέρχαρντ Σρέντερ, στα μέσα της δεκαετίας του 2000, ήταν σκληρές και, λόγω της συγκράτησης των μισθών για τη χαλιναγώγηση του πληθωρισμού, οι περισσότεροι εργαζόμενοι σήμερα αρκούνται σε λιγότερα πραγματικά εισοδήματα από ό,τι πριν από 15 χρόνια. Και έχουμε κάνει τεράστια αποταμίευση: οι περισσότεροι συμπατριώτες μου είναι υπερήφανοι γι’ αυτό ως έκφραση αυτοπειθαρχίας. Κατά μέσον όρο αποταμιεύουμε το 10% των εσόδων μας, δηλαδή ποσοστό υπερδιπλάσιο από εκείνο των Αμερικανών.
Στο πολυσυζητημένο βιβλίο του «Η γερμανική ψευδαίσθηση», ο Μάρσελ Φράτζσερ διατυπώνει ένα κατηγορηματικό αφυπνιστικό κάλεσμα: «Αυτή η χώρα βρίσκεται σε καθοδική πορεία και σήμερα ζει τρεφόμενη από τον εαυτό της». Η εμμονή μας με την αποταμίευση σημαίνει πως δεν ξοδεύουμε εκεί που πρέπει. Τη δεκαετία του 1990 η Γερμανία επένδυε το 23% του ΑΕΠ και σήμερα το 17%, δηλαδή λιγότερα από ό,τι αντίστοιχες χώρες. Ο κ. Φράτζσερ επισημαίνει πως οι υποδομές και η εκπαίδευση είναι πολύ ανησυχητικά παραδείγματα για το χάσμα στις επενδύσεις. Δεν σημαίνει πως αυτήν τη στιγμή οι αυτοκινητόδρομοι και τα σχολεία καταρρέουν. Απλώς κανένας δεν δείχνει πρόθυμος να βελτιώσει όσα έχουμε, και η Αγκελα Μέρκελ φαίνεται μία σώφρων καγκελάριος. Η σωφροσύνη της, όμως, περιλαμβάνει μια μεγάλη υπόσχεση του να μην αλλάξει τίποτε. Εδωσε εντολή, βέβαια, για ένα εθνικό σχέδιο μετάβασης από την πυρηνική ενέργεια στις ανανεώσιμες πηγές, αλλά το αποφάσισε όχι λόγω οράματος αλλά αναγκαστικά μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα.
Φοβάμαι πως μετά την εποχή του νεοφιλελευθερισμού η Γερμανία θα περιπέσει στην εποχή του να αισθάνεται πως το χρέος ισοδυναμεί με αμαρτία. Υπάρχουν καλοί λόγοι να παραμείνει πειθαρχημένη, όταν οι υπερβολικές δαπάνες ήταν μία από τις θεμελιώδεις αιτίες της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη. Επίσης, υπάρχουν οι πολιτισμικοί λόγοι για την αποφυγή ελλειμμάτων: το 1920 και το 1930 είναι πολύ πίσω μας, αλλά όχι και οι φόβοι πως χρέος και πληθωρισμός θα καταστρέψουν τα επιτεύγματά μας. Ακόμα και σε γλωσσολογικό επίπεδο υπάρχει στίγμα: η λέξη «χρέος» (Schulden) και η λέξη «ενοχή» (Schuld) είναι ομόρριζες. Τέλος, υπάρχει ένας ακόμη λόγος για τη στάση της Γερμανίας: σε ιστορικούς όρους η χώρα έχει μπει σε περίοδο ηρεμίας. Καταλήξαμε στο σημείο αυτό, πρώτον, γιατί η χώρα κατέστη αναγκαία στην Ευρώπη και, δεύτερον, γιατί έχει πάρει απόσταση από μια Ιστορία, που απαιτούσε να δείξει μεταμέλεια και να κάνει επανορθώσεις. Πρώτη φορά στη ζωή τους, η σημερινή γενιά των πολιτικών δεν πρέπει να αγωνιστεί για τη διεθνή αποδοχή, αλλά για να μη δεχθεί πολλές έξωθεν ευχές. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση μάλλον ολοκληρώθηκε,προσφέραμε δισεκατομμύρια σε εγγυήσεις δανείων στην Ευρωζώνη και, επιπλέον, πήραμε το Μουντιάλ. Την ίδια ώρα, όμως, η ανάπτυξη είναι σχεδόν μηδενική και οι εξαγωγές συρρικνώνονται. Εδώ δεν χάνουμε χρήματα. Χάνουμε χρόνο.