Τώρα που πλέον έληξε επιτυχώς το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Federal Reserve και οι κυβερνήσεις Γαλλίας και Γερμανίας σταμάτησαν να σκιαμαχούν για τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ευρωζώνης, η μακροοικονομική πολιτική γνωρίζει μια περίοδο ασυνήθους σταθερότητας και προβλεψιμότητας σε όλον τον κόσμο. Καλώς ή κακώς, οι κυριότερες προηγμένες οικονομίες έχουν καταλήξει σε μια παγιωμένη θεώρηση των επιλογών οικονομικής πολιτικής και μάλλον δεν θα την αλλάξουν στο εγγύς μέλλον, ανεξάρτητα του αποτελέσματός της. Ας δούμε λοιπόν τι μπορούμε να διδαχθούμε από όλα αυτά τα πειράματα πολιτικής που εφαρμόζονται ανά τον κόσμο από την κρίση του 2008.
Το κυριότερο δίδαγμα είναι πως οι αποφάσεις των κυβερνήσεων για τους φόρους και τις δημόσιες δαπάνες είναι πιο καθοριστικές ως μοχλοί της οικονομικής δραστηριότητας από τα πειράματα νομισματικής πολιτικής με τα μηδενικά επιτόκια και την ποσοτική χαλάρωση που έχουν κυριαρχήσει στα ΜΜΕ και έχουν προσελκύσει την προσοχή των αγορών. Οι αποφάσεις για τα δημοσιονομικά ελλείμματα, τους φόρους και τις δημόσιες δαπάνες έχουν συζητηθεί ως επί το πλείστον ως πολιτικές επιλογές με πολύ μικρότερη επιρροή από αυτήν που ασκεί η νομισματική πολιτική επί μακροοικονομικών μεγεθών όπως ο πληθωρισμός, η ανάπτυξη και η απασχόληση. Και όμως ισχύει το αντίθετο. Ενώ όλες οι μεγάλες οικονομίες έχουν ακολουθήσει ουσιαστικά την ίδια νομισματική πολιτική μετά το 2008, οι δημοσιονομικές τους πολιτικές ήταν πολύ διαφορετικές και οι αποκλίσεις ανάμεσα στα αποτελέσματα, ιδιαιτέρως όταν συγκρίνουμε τις ΗΠΑ με την Ευρώπη, ήταν αντίθετα από αυτά που υπονοούσε η ρητορική των περισσότερων πολιτικών και των κεντρικών τραπεζών.
Οσες χώρες έλαβαν μέτρα έκτακτης ανάγκης για να μειώσουν τον δανεισμό τους πάσχουν από αναιμική ανάπτυξη όπως η Βρετανία από το 2010 μέχρι το 2012, η Ιαπωνία φέτος και οι ΗΠΑ μετά το 2013 και τον «δημοσιονομικό γκρεμό». Σε πιο ακραίες περιπτώσεις, όπως της Ιταλίας και της Ισπανίας, η δημοσιονομική πειθαρχία τις βύθισε σε νέα βαθύτατη ύφεση και όξυνε την οικονομική κρίση. Στο μεταξύ, όσες χώρες αγνόησαν τα ελλείμματά τους, όπως οι ΗΠΑ, ή εκείνες των οποίων οι κυβερνήσεις αποφάσισαν να υποβαθμίσουν τα προγράμματα δημοσιονομικής πειθαρχίας, όπως φέτος η Βρετανία και η Ιαπωνία το 2013, τα έχουν πάει γενικώς καλά τόσο σε όρους οικονομικών μεγεθών όσο και στη χρηματοδότηση. Σημαντική εξαίρεση υπήρξε η Γερμανία, όπου η δημοσιονομική προσαρμογή έχει κατορθώσει να συνυπάρξει με μια ήπια ανάπτυξη κυρίως εξαιτίας της αύξησης των εξαγωγών μηχανολογικού εξοπλισμού σε Ρωσία και Κίνα. Τώρα, όμως, αυτό δεν ισχύει πλέον, με αποτέλεσμα να διολισθαίνει η Γερμανία εκ νέου σε ύφεση.
Ετσι τα έξι χρόνια που παρήλθαν από το 2008 έχουμε πολλά στοιχεία που επικυρώνουν την, υποτίθεται παρωχημένη, θεώρηση του Κέινς πως ο δανεισμός της κυβέρνησης είναι πιο ισχυρός από τη νομισματική πολιτική σε ό,τι αφορά την τόνωση οικονομιών σε βαθιά ύφεση και την έξοδό τους από αυτήν. Υπό μία έννοια, είναι παράξενο που εκπλήσσει η ισχύς της δημοσιονομικής πολιτικής ή ότι εξακολουθεί να την αρνείται η γερμανική κυβέρνηση όπως και το «Πάρτι Τσαγιού» στις ΗΠΑ. Ο βαθύτερος λόγος για τον οποίο είναι τόσο σημαντική η δημοσιονομική πολιτική σε περιόδους ύφεσης και έχει τελικά κυριαρχήσει επί της νομισματικής πολιτικής είναι θέμα απλής αριθμητικής και δεν θα έπρεπε να αμφισβητείται. Οι περίοδοι ύφεσης γενικώς παρουσιάζονται όταν ο ιδιωτικός τομέας και τα νοικοκυριά αποφασίζουν να μειώσουν τις δαπάνες ώστε να μειώσουν το χρέος τους ή να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους.
Η επιστροφή της δημοσιονομικής πολιτικής
Σε εποχές υψηλού πληθωρισμού, η ιδέα πως τα επιτόκια μπορούν να μειωθούν για να αναθερμάνουν την οικονομική δραστηριότητα ήταν αρκετά λογική.
Αλλά δεν ισχύει το ίδιο όταν ο πληθωρισμός υποχωρεί σε αμελητέα επίπεδα ή εξαφανίζεται όπως συμβαίνει στην Ευρωζώνη και την Ιαπωνία. Τώρα φαίνεται πως έληξε η κυριαρχία της νομισματικής πολιτικής.
Η κεϊνσιανή συλλογιστική έχει θριαμβεύσει και οι υπουργοί Οικονομικών γίνονται και πάλι πιο σημαντικοί από τους κεντρικούς τραπεζίτες, ακόμη κι αν οι περισσότεροι από αυτούς δεν το έχουν παρατηρήσει.
Από τη στιγμή που τα επιτόκια μειώθηκαν σε μηδενικά επίπεδα, η παραδοσιακή διαχείριση της νομισματικής πολιτικής έχασε τη δυνατότητα να παρέχει στήριξη στην οικονομία. Αυτομάτως η δημοσιονομική πολιτική αναβαθμίζεται.
Εν ολίγοις ο κόσμος επιστρέφει στην περίοδο που κυριαρχούσε η δημοσιονομική πολιτική όπως τη δεκαετία του 1950 και του 1960.
Το εργαλείο των επιτοκίων, πλέον δεν λειτουργεί
Ο δημόσιος τομέας είναι πιθανώς ο μοναδικός υποψήφιος για να αναλάβει εξισορροπητικό ρόλο. Αποτελεί, λοιπόν, μαθηματική βεβαιότητα ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να αυξήσουν τον δανεισμό τους όταν επιχειρήσεις και νοικοκυριά αποφασίζουν να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους. Παρά την αδιαμφισβήτητη αυτή απλή αριθμητική, εκπλήττει το πόσο λίγο ενδιαφέρον έχει εκδηλωθεί για τον μακροοικονομικό αντίκτυπο των δημοσιονομικών πολιτικών σε αντίθεση με τις ατελείωτες συζητήσεις για κάθε λεπτομέρεια της νομισματικής πολιτικής. Την εξήγηση δίνουν οι θεωρίες περί νομισματικής πολιτικής που κυριάρχησαν στα οικονομικά μοντέλα στην προ της κρίσης περίοδο και οι σχετικές θεσμικές αλλαγές που έθεσαν τους κεντρικούς τραπεζίτες πάνω από τους υπουργούς Οικονομικών.
Η πίστη στη νομισματική πολιτική ανέτρεψε τη συναίνεση που επικράτησε από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τη δεκαετία του 1970 σχετικά με την κεϊνσιανή δημοσιονομική πολιτική. Εκτοπίσθηκε η πίστη στην κεϊνσιανή πολιτική της τόνωσης μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής επειδή επικράτησε η ιδέα ότι τα επιτόκια μπορούν πάντα να μειωθούν αρκετά ώστε να δώσουν ώθηση στις ιδιωτικές επενδύσεις, να αποθαρρύνουν την ιδιωτική αποταμίευση και να αποκαταστήσουν την ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, ο ιδιωτικός τομέας στο σύνολό του δεν θα έπρεπε να πληγεί ποτέ επί μακρόν εξαιτίας μιας μείωσης των δαπανών. Ετσι δεν θα χρειαζόταν ποτέ κρατικός δανεισμός για να εξισορροπήσει την ανεπάρκεια ιδιωτικής ζήτησης. Ως συνέπεια αυτών των υποθέσεων, οι αποφάσεις των κεντρικών τραπεζών για τη νομισματική πολιτική θεωρήθηκαν το μοναδικό αποτελεσματικό εργαλείο μακροοικονομικής διαχείρισης.
