Oι συνεταιριστικές τράπεζες της Ελλάδας έχουν βεβαρημένο παρελθόν. Το ιστορικό των καταθέσεων κάτω από το τραπέζι, των καταχρηστικών δανείων που βρίσκονται εκτός βιβλίων, των δωροδοκιών και του νεποτισμού δεν είναι απλές φήμες. Σε ό,τι αφορά τη θετική πλευρά των πραγμάτων, αυτές οι τράπεζες έχουν ήδη μια βασική δομή. Αν μπορέσουν να επινοήσουν μια νέα κατάσταση για τη λειτουργία τους, θα μπορέσουν να εξυπηρετήσουν τον ελληνικό λαό, τα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις, που έχουν αποκλειστεί από τον τραπεζικό κόσμο. Με τις σωστές μεταρρυθμίσεις θα είναι η μεγαλύτερη ελπίδα μας για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος και να προωθήσουμε την ανάπτυξη που χρειάζεται για την ανάκαμψη της χώρας.
Ανεξάρτητα από την εικονική υγεία που παρουσιάζουν χάρη στα αποτελέσματα των τεστ κοπώσεως από την ΕΚΤ, στην πραγματικότητα οι μεγαλύτερες εμπορικές τράπεζες εξακολουθούν να έχουν χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια με βουνά από μη εξυπηρετούμενα δάνεια ενδεχομένως ύψους 90 δισ. ευρώ, που είναι περίπου το 50% του συνολικού χρέους του ιδιωτικού τομέα. Τα τελευταία στοιχεία της ΕΚΤ καταδεικνύουν πως ο δανεισμός στις επιχειρήσεις παραμένει μέσα σε ένα σπειροειδές πτώσης και μειώνεται στην Ελλάδα με τον ταχύτερο ρυθμό από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Η οικονομία μας χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά αυτοαπασχολούμενων και απασχολούμενων σε μικρές ή οικογενειακές επιχειρήσεις (τις γνωστές ως μικρομεσαίες επιχειρήσεις). Προκειμένου να βγάλουμε τη χώρα από την κακοδαιμονία της, οι επιχειρήσεις αυτές χρειάζονται πιστώσεις για να επεκταθούν και οι νέες επιχειρήσεις χρειάζονται δάνεια για να ξεκινήσουν.
Τώρα, όμως, η κοινότητα των μικρών επιχειρήσεων υφίσταται πλήγμα από τη συνεχή μείωση του δανεισμού. Ακόμη και οι μικρότερες εμπορικές τράπεζες θεωρούν όσους εργάζονται σε καινούργιες επιχειρήσεις και μικρομεσαίες επιχειρήσεις και δεν έχουν σταθερό μισθό ως τους λιγότερο φερέγγυους και λιγότερο επιθυμητούς πελάτες. Αυτός είναι εν μέρει ο λόγος που, πριν από την ύφεση, το 74% των μελών των συνεταιριστικών τραπεζών ήταν μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούμενοι επαγγελματίες. Οι μεγάλες τράπεζες χειρίζονται μόνο ποσά μεγαλύτερα από αυτά που συνήθως παράγουν οι επιχειρήσεις αυτές. Οι συνεταιριστικές τράπεζες θα μπορούσαν να καλύψουν μια πιεστική ανάγκη αν παρείχαν –όπως κάνουν αλλού– δάνεια που είναι απρόθυμες να παρέχουν όσες τράπεζες είτε είναι μεγάλες είτε έχουν χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια.
Οι συνεταιριστικές τράπεζές μας δυσκολεύονται να προσελκύσουν καταθέτες, εν μέρει επειδή το κοινό τις θεωρεί εξίσου διεφθαρμένες όσο και επισφαλείς. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη μπορούμε να βρούμε πολυάριθμα επιτυχημένα μοντέλα κοινοτικής τραπεζικής που απαγορεύουν την ανειλικρίνεια και έχουν αποδειχθεί σταθερά. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που παρέχουν μικρά δάνεια εξυπηρετούν την ίδια σκοπιμότητα. Καθοριστική προϋπόθεση για μια θετική επίδοση σε όλες αυτές τις περιοχές είναι μια δομή που βασίζεται στην τοπική διακυβέρνηση με μια άμεση και διαφανή σύνδεση ανάμεσα στις καταθέσεις και τα δάνεια. Πολλές τράπεζες λειτουργούν με την παλιά αρχή των «τραπεζικών διασυνδέσεων», με τα στελέχη του τομέα δανείων να γνωρίζουν προσωπικά την πελατεία τους. Αυτό το είδος οργάνωσης σε συνδυασμό με κάποιες αυστηρότερες απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας με τις οποίες λειτουργούν οι συνεταιριστικές αυτές τράπεζες έχει αποδειχθεί πως αποτρέπει τον κίνδυνο πιο επιτυχώς από το σύστημα των εμπορικών τραπεζών.
Από την ιστορική μας εμπειρία έχουμε πολλές ενδείξεις πως σε εποχές οικονομικής κρίσης τα συνεταιριστικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα είναι ασφαλέστερα καταφύγια από τις παραδοσιακές τράπεζες. Πιο προσφάτως οι αμερικανικές ομοσπονδιακές πιστωτικές ενώσεις επέδειξαν μεγαλύτερη αντοχή στην κρίση των επισφαλών στεγαστικών δανείων. Οταν οι εμπορικές τράπεζες κατέρρεαν, οι πιστωτικές ενώσεις προσείλκυαν καταθέσεις και εξακολουθούσαν να δανείζουν με χαμηλότερα ποσοστά πτωχεύσεων από τις περισσότερες εμπορικές τράπεζες. Στην Ευρώπη οι τραπεζικοί συνεταιρισμοί παραμένουν μια μεγάλη δύναμη ακόμη και τώρα που συνεχίζεται η κρίση της Ευρωζώνης. Αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% των καταθέσεων και της χρηματοδότησης και σχεδόν το 30% των δανείων προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην Ευρώπη. Ορισμένοι εξ αυτών είναι ακόμη ισχυρότεροι: στην Ολλανδία, η Rabobank έχει μερίδιο αγοράς στις καταθέσεις περίπου 40% και έχει αξιολογηθεί ως η τρίτη ασφαλέστερη τράπεζα στον κόσμο. Συνολικά οι ευρωπαϊκές συνεταιριστικές τράπεζες διέφυγαν τη χρηματοπιστωτική κρίση σχετικά αλώβητες με εξαίρεση την Ελλάδα.
Πρέπει να ακολουθήσουμε την Ευρώπη σε αυτό το θέμα και μπορούμε να το επιτύχουμε. Υπάρχουν διαφορετικοί δρόμοι που μπορούμε να ακολουθήσουμε. Στο Levy Economics Institute έχουμε αναπτύξει ένα πλαίσιο για την οργάνωση, θεσμοθέτηση και εποπτεία ενός λειτουργικού δικτύου συνεταιριστικών τραπεζών στην Ελλάδα. Προσφάτως, ορισμένοι ελληνικοί συνεταιρισμοί εγκαινίασαν προγράμματα για την αύξηση του μεγέθους τους, την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου τους και τη βελτίωση της ανταγωνιστικής θέσης τους. Εχουν, άλλωστε, αρχίσει διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε συνεταιρισμούς στην Ελλάδα και πολλούς συνεταιρισμούς της Ευρώπης για την απόκτηση τεχνογνωσίας και τη σύναψη σχέσεων συνεργασίας. Ορισμένες ελληνικές συνεταιριστικές τράπεζες συνεργάζονται ήδη με τη γερμανική κεντρική συνεταιριστική, την DZ Bank.
Πρέπει, άλλωστε, να παρέμβει και η κυβέρνηση. Οι δυνάμεις της αγοράς δεν μπορούν από μόνες τους να μας προσφέρουν τις τραπεζικές υπηρεσίες που είναι αναγκαίες και κερδοφόρες. Οι συνεταιριστικές τράπεζες δεν απαιτούν κρατικές επιδοτήσεις και αφαιρουμένου του κόστους των καινούργιων επιχειρήσεων αυτό το είδος τραπεζών είναι κερδοφόρο. Ενα ισχυρό δίκτυο από κοινοτικές τράπεζες μπορεί να διασφαλίσει ότι ακόμη και οι μικρές επιχειρήσεις με χαμηλά έσοδα και τα νοικοκυριά μπορούν να αντεπεξέλθουν στην κρίση και τελικά να συμμετάσχουν στην ανάκαμψη.
* O κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι πρόεδρος του Levy Economics Institute και καθηγητής Οικονομικών στο Bard College της Νέας Υόρκης.