Η αρχή του έτους βρήκε την Ευρώπη στη ρουτίνα της. Η ισοτιμία του ευρώ δεν ήταν πολύ υψηλή; Η ύφεση μετατράπηκε σε αποπληθωρισμό; Η Ελλάδα φέρνει στο προσκήνιο πάλι κάτι άγνωστο. Οι -προγραμματισμένες για τις 25 Ιανουαρίου- εκλογές θα δώσουν την εξουσία στη ριζοσπαστική αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ, πυροδοτώντας μια έξοδο της χώρας από την Ευρωζώνη; Τελικά, τίποτα το πρωτότυπο. Εδώ και τέσσερα χρόνια, η ίδια ερώτηση επανέρχεται στην ημερήσια διάταξη. Αρχικά ένας άνεμος πανικού φυσά από τις Βρυξέλλες στο Βερολίνο, για να ηρεμήσουν τα πνεύματα, πεπεισμένα ότι η έλευση του χειρότερου δεν είναι ποτέ σίγουρη.
Στις 7 Ιανουαρίου δύο τρομοκράτες εισέβαλαν στη σύσκεψη ενός εβδομαδιαίου σατιρικού περιοδικού στο Παρίσι, σκοτώνοντας 12 άτομα, εκ των οποίων επτά δημοσιογράφους και δύο αστυνομικούς. Το Charlie Hebdo δεν είχε μεγάλο αναγνωστικό κοινό, με πωλήσεις που έφταναν τις 30.000, ενώ η φήμη του περιοριζόταν εντός των γαλλικών συνόρων. Κι όμως, εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους της Γαλλίας και όχι μόνον, για να υπερασπιστούν την ελευθερία του Τύπου, την ελευθερία της έκφρασης και μαζί, την ελευθερία της πρόκλησης, για να αντιταχθούν στον «ισλαμοφασισμό». Ενας συνεργός των δύο τρομοκρατών, δύο ημέρες μετά, σκότωσε τέσσερις Εβραίους ομήρους σε ένα εβραϊκό παντοπωλείο. Οι τρεις τρομοκράτες σκοτώθηκαν από αστυνομικά πυρά.
Βίαιο ξύπνημα
Η Γαλλία ξύπνησε βίαια και κινητοποιήθηκε. Η Ευρώπη -επίσης- βγήκε από τη νάρκη της, σαν να ανακάλυπταν ξαφνικά εκ νέου οι πολίτες της, τις αξίες που τους συνδέουν και για τις οποίες αξίζει να παλέψουν. Ξέχασαν τα κριτήρια του Μάαστριχτ, το σύμφωνο σταθερότητας, τα ποσοστά των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, τη δημοσιονομική χαλάρωση των μεν και τη λιτότητα των δε, την Ευρώπη του Βορρά και την Ευρώπη του Νότου. Αυτό που πρέπει να υπερασπιστεί η Ευρώπη είναι η μορφή ενός πολιτισμού, όχι να αντιτεθεί σε άλλους πολιτισμούς. Δεν είναι η σύγκρουση πολιτισμών, όπως διατυπώθηκε μέσα από το βιβλίο του Σάμιουελ Χάντιγκτον. Είναι η μάχη του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας. Η απαραίτητη επαναδιαβεβαίωση πως υπάρχουν οικουμενικές αξίες, οι οποίες δεν είναι μονάχα εκείνες της Ευρώπης ή της Δύσης αλλά εκείνες που γίνονται σεβαστές από ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα.
Αυτό πρέσβευε η παρουσία δεκάδων ηγετών από ολόκληρο τον κόσμο, στην πορεία που έγινε στο Παρίσι στις 11 Ιανουαρίου. Δεν ήταν όλοι οι παριστάμενοι, υποδείγματα ανοχής και σεβασμού προς τις ατομικές ελευθερίες, στις ίδιες τους τις χώρες. Ολοι τους όμως ήταν πεπεισμένοι πως έπρεπε να είναι εκεί, εκτός και αν ήθελαν να τεθούν εκτός των «πολιτισμένων» εθνών.
Για την Ευρώπη, αυτό που συνέβη ήταν ένα μάθημα, το οποίο πρέπει να ελπίζουμε πως δεν θα ξεχαστεί σε κάποιες ημέρες. Μέσα στη δοκιμασία και την αλληλεγγύη, αναδείχθηκε μια μορφή κοινής γνώμης της ευρωπαϊκής κοινωνίας πολιτών, που θα έπρεπε να είναι το θεμέλιο της δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Το «δημοκρατικό έλλειμμα» το οποίο μας λυπεί συχνά στην Ε.Ε. δεν θα μπορέσει να ξεπεραστεί παρά μόνον από τη δημιουργία αυτής της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, το πυρηνικό στοιχείο του «Ευρωπαϊκού Λαού». Παρά τη θέσπιση της εκλογής αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από το 1979, τα πολιτικά κόμματα στάθηκαν ανίκανα να σχηματίσουν αυτήν την κοινή ευρωπαϊκή γνώμη διότι παρέμειναν και τα ίδια, κόμματα εθνικά.
Μέσα από την αντιμετώπιση που συσπειρώνει κοινές δυνάμεις, την αντιπαράθεση των ίδιων προκλήσεων, μπορούν οι Ευρωπαίοι να δημιουργήσουν το αίσθημα του συνανήκειν. Αν υπάρξουν υπεύθυνες πολιτικές που αναλαμβάνουν την ευθύνη να ξεπεραστούν οι εθνικοί εγωισμοί, τότε οι κοινοί άξονες για την εσωτερική ασφάλεια, για τη μετανάστευση, για τις εξωτερικές παρεμβάσεις, για την πολιτιστική ακτινοβολία θα βρουν την πραγματική τους έννοια. Οι διαμάχες γύρω από τα οικονομικά στοιχεία θα εμφανιστούν εν τέλει ως κάτι γελοίο.
* Ο κ. Ντανιέλ Βερνέ διετέλεσε διευθυντής σύνταξης της εφημερίδας «Le Monde».