Η έκθεση θα μπορούσε να έχει τίτλο «Κάνουμε ό,τι θέλουμε και λογαριασμό δεν δίνουμε». Αυτό τουλάχιστον αποκομίζει κάποιος που διαβάζει την πολυσέλιδη έκθεση, την οποία κατέθεσε παραμονή Πρωτοχρονιάς η αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς SEC για τους μεγάλους και μικρούς οίκους αξιολόγησης.
Η έρευνα της SEC, η οποία βρίσκεται στα χέρια της «Κ», διαπιστώνει ότι οι οίκοι αξιολόγησης το 2014 είχαν παραβεί όλο τον κώδικα που διέπει τη λειτουργία τους. Οι παραλείψεις ξεκινούν από περιπτώσεις περιορισμένης πρόσβασης σε βασικές πληροφορίες, ενώ οι παρατυπίες ξεκινούν από ατεκμηρίωτες αξιολογήσεις και φθάνουν μέχρι σε χρήση εξωτερικών συνεργατών για τη βαθμολόγηση κρατών και επιχειρήσεων.
Παρ’ όλα αυτά, η γνώμη τους εξακολουθεί να έχει βαρύτατη σημασία και να προκαλεί άμεση αντίδραση των αγορών. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η υποβάθμιση των προοπτικών της Ελλάδας από τη Fitch, λόγω πολιτικής αβεβαιότητας, αλλά και της προειδοποίησης από τον ίδιο οίκο για τον κίνδυνο της ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών.
Η Fitch στην ανακοίνωσή της στις 19 Ιανουαρίου εκτιμά πως οι ελληνικές τράπεζες μπορεί να έχουν αιτηθεί για Εκτακτο Μηχανισμό Ρευστότητας (ELA) από την Τράπεζα της Ελλάδος (ενώ είχαν ήδη δημοσιευθεί από την Παρασκευή 16 Ιανουαρίου ότι δύο τράπεζες το είχαν πράξει). Επίσης ανέφερε ότι εκτιμά τις εκροές καταθέσεων έως σήμερα στο 2% του συνόλου (περίπου 3,2 δισ. ευρώ), ενώ τόσες ήταν μόνο τον Δεκέμβριο.
Αλλά αυτές οι επισημάνσεις ίσως είναι μικρές λεπτομέρειες και ασήμαντες, σε σχέση με αυτά που διαπιστώνει η αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Στην έκθεση της SEC καταγράφονται περιπτώσεις όπου το ίδιο στέλεχος που κάνει μάρκετινγκ και πουλάει υπηρεσίες αξιολόγησης συμμετέχει ταυτόχρονα στην επιτροπή αξιολογήσεων. Ή κάποιοι να είναι αξιολογητές και επενδυτές της εταιρείας που αξιολογείται. Ακόμη, αναφέρονται λάθη σε αξιολογήσεις που ποτέ δεν διορθώθηκαν ή εφαρμογή μοντέλων αξιολόγησης τα οποία προηγουμένως τα είχε απορρίψει η αρμόδια επιτροπή του οίκου αξιολόγησης. Και ο κατάλογος, σχεδόν, δεν έχει τέλος.
Η αξιοπιστία των οίκων αξιολόγησης τέθηκε εν αμφιβόλω κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2007-2008 στις ΗΠΑ, καθώς έδιναν υψηλές βαθμολογίες σε τιτλοποιημένα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης (subprime). Το δεύτερο χτύπημα ήρθε με τη χρεοκοπία της Ισλανδίας το 2008, με βαθμολογία Α1. Στη συνέχεια ασκήθηκε σκληρή κριτική και στο θέμα της Ελλάδας, καθώς οι οίκοι αξιολόγησης άργησαν σημαντικά να διαγνώσουν την κρίση χρέους, ενώ αρκετοί αναλυτές πιστεύουν ότι οι χαμηλές βαθμολογίες που ακολούθησαν επιδείνωσαν το πρόβλημα οδηγώντας την Ελλάδα εκτός αγορών και εν τέλει στη χρεοκοπία.
Μία αρνητική αξιολόγηση των ΗΠΑ από τη Standard & Poor’s πριν από περίπου δύο χρόνια ήταν η αφορμή που οδήγησε τον Αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα να περάσει με νόμο τη μεταρρύθμιση Dodd-Frank θέτοντας αυστηρούς όρους εποπτείας στους οίκους αξιολόγησης και στις εταιρείες της Wall Street. Από τότε, οι 3 μεγάλοι οίκοι (Moody’s, Standard & Poor’s και Fitch) και άλλοι επτά μικρότεροι (ΑΜ Best, DBRS, Egan Jones, HR Ratings, Japan Credit Rating Agency, Kroll Bond Rating Agency και Morningstars) μπήκαν στο μικροσκόπιο της αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.
Τα πορίσματα της SEC που κατατέθηκαν στο Κογκρέσο είναι καταπέλτης για την αξιοπιστία των οίκων – μικρών και μεγάλων. Στην έκθεση της Επιτροπής αναφέρεται ότι υπήρξαν πολλές περιπτώσεις όπου:
– Ενας μεγάλος οίκος και τέσσερις μικρότεροι δεν εφάρμοσαν πολιτικές και διαδικασίες αξιολόγησης ή δεν έκαναν τις απαιτούμενες γνωστοποιήσεις αναφορικά με τις μεθοδολογίες και τα κριτήριά τους.
– Η δημοσίευση μιας αξιολόγησης δεν εξηγούσε τους βασικούς λόγους για τη συγκεκριμένη βαθμολογία.
– Οίκος χρησιμοποίησε κριτήρια που δεν τα επιτρέπει η πολιτική του ίδιου του οίκου.
Οργιο παρατυπιών και δωράκια στους εκδότες ομολόγων
Οι ιστορίες τρέλας δεν έχουν τέλος. Σύμφωνα με τη SEC:
1. Και οι τρεις μεγάλοι οίκοι κι ένας μικρότερος παρουσιάζουν αδυναμίες ως προς την πρόσβαση που έχει το προσωπικό που αξιολογεί στα οικονομικά μεγέθη του οίκου αξιολόγησης. Θεωρητικά δεν πρέπει να υπάρχει πρόσβαση ώστε ο αξιολογητής να μην κρίνει με βάση τις οικονομικές ανάγκες ή τους στόχους του οίκου αξιολόγησης.
2. Ενα μεγάλος οίκος και έξι μικρότεροι είχαν αδυναμίες όσον αφορά τις πολιτικές, τις διαδικασίες και τους ελέγχους που διέπουν την ιδιοκτησία τίτλων των εργαζομένων τους. Σε έναν μικρό οίκο, αναλυτής συμμετείχε στις αξιολογήσεις δύο εταιρειών και ταυτόχρονα είχε και μετοχές τους. Σε έξι οίκους διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε αξιόπιστο σύστημα/διαδικασία ελέγχου για τις κινητές αξίες που κατέχει το προσωπικό τους.
3. Τέσσερις οίκοι δεν έχουν ξεχωρίσει τις εμπορικές τους δραστηριότητες με αυτές της αξιολόγησης και της ανάλυσης. Ετσι, σε μία περίπτωση εντοπίστηκε υπάλληλος που κάνει μάρκετινγκ (πώληση υπηρεσιών αξιολόγησης) και ταυτόχρονα συμμετέχει σε επιτροπή αξιολογήσεων.
4. Σε ένα μικρό οίκο αξιολόγησης επιτρεπόταν στους αναλυτές/αξιολογητές να δίνουν δώρα στους εκδότες ομολόγων.
5. Ενας μεγάλος οίκος πρόσφερε πρόσβαση σε μη εκτελεστικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου σε εμπιστευτικές πληροφορίες ή/και σε αλλαγές σχετικά με τη μεθοδολογία αξιολογήσεων.