Tην επιβολή παγκόσμιου μορατόριουμ στη χρήση μιας τεχνικής αλλοίωσης του ανθρωπίνου γονιδιώματος, η οποία μεταβάλλει το DNA κατά τρόπους που επιτρέπει στις αλλαγές να κληροδοτούνται ζήτησε ομάδα βιολόγων.
Η νέα επίφοβη τεχνική είναι τόσο αποτελεσματική αλλά και τόσο εύκολη στη χρήση, ώστε κάποιοι γιατροί ενδέχεται να αρχίσουν να την εφαρμόζουν προτού ελεγχθεί η ασφάλειά της. Επίσης η ομάδα των επιστημόνων επιθυμεί να κατανοήσει η κοινή γνώμη τα ηθικά διλήμματα που γεννά η τεχνική που μπορεί να χρησιμοποιηθεί προκειμένου να θεραπευτούν γενετικά νοσήματα αλλά και για την ενίσχυση της οξύνοιας ή ακόμα και της ομορφιάς. Κι αυτό είναι ένα μονοπάτι που δεν πρέπει να ακολουθηθεί.
Οι υπέρμαχοι της επιστημονικής ηθικής εδώ και πολύ καιρό έχουν διατυπώσει φόβους για τους κινδύνους που εγκυμονεί η μεταβολή της βλαστικής σειράς, οι αλλαγές δηλαδή που μπορεί να επιφέρει κάποιος στα σπερματοζωάρια, τα ωάρια ή τα έμβρυα, αλλαγές που θα διαρκέσουν για ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου και θα κληροδοτηθούν στους απογόνους του. Μέχρι σήμερα, αυτές οι ανησυχίες ήταν, ως επί το πλείστον, θεωρητικές. Ομως μία τεχνική που ανακαλύφθηκε το 2012 καθιστά εύκολη τη μεταβολή του γονιδιώματος με μεγάλη ακρίβεια. Η συγκεκριμένη τεχνική έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για τη μεταβολή του γονιδιώματος ποντικών, αρουραίων και πιθήκων.
«Η τεχνική μπορεί να αποκαταστήσει βλάβες σε οποιοδήποτε γονίδιο ή να το «ενισχύσει» και έτσι δημιουργεί θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με το πώς θα προσεγγίσουμε την ανθρώπινη φύση στο μέλλον και κατά πόσο θα αποπειραθούμε να μεταβάλλουμε τη δική μας βλαστική σειρά, κατά τρόπο ώστε να ελέγχουμε τη γενετική μας μοίρα. Οι κίνδυνοι για την ανθρωπότητα είναι τεράστιοι» εξηγεί ο Τζορτζ Ντάλεϊ, ειδικός στα βλαστοκύτταρα στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Βοστώνης και μέλος της ομάδας των βιολόγων που έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου.
Οι ερευνητές που συνέταξαν τη μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στο περιοδικό Science, υποστηρίζουν την πραγματοποίηση εργαστηριακών ερευνών με αυτή την τεχνική, αλλά ελάχιστοι πιστεύουν ότι είμαστε έτοιμοι για την κλινική εφαρμογή της. Μία τέτοια εφαρμογή της ρυθμίζεται από αυστηρότατους κανόνες σε Ευρώπη και ΗΠΑ.
Ωστόσο, οι συντάκτες της μελέτης, ανησυχούν για τρίτες χώρες που δεν διαθέτουν ρυθμιστικούς μηχανισμούς. Γι’ αυτό καλούν τους επιστήμονες να αποφύγουν ακόμα και τον πειραματισμό με κλινικές εφαρμογές της τροποποίησης της βλαστικής σειράς σε ανθρώπους, προτού μελετηθούν ενδελεχώς από τους επιστήμονες και τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες οι συνέπειες που θα μπορούσε να έχει κάτι τέτοιο.
Προφανώς, ένα τέτοιο μορατόριουμ, όπως αυτό που ζητούν οι βιολόγοι, δεν είναι δυνατό να εφαρμοστεί και μάλλον δεν θα επηρεάσει ολόκληρη την υφήλιο. Ομως δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Υπάρχει προηγούμενο. Το 1975 οι επιστήμονες παγκοσμίως ζήτησαν να μην εφαρμοστεί μία μέθοδος τροποποίησης των γονιδίων, η τεχνική ανασυνδυασμένου DNA, μέχρι να εφαρμοστούν κανόνες.
«Τότε είχαμε ζητήσει να μη γίνονται πειράματα και αυτό έπιασε τόπο» εξηγεί ο δρ Μπάλτιμορ που υπήρξε μέλος εκείνης της ομάδας του 1975. Ο ανασυνδυασμός του DNA ήταν η πρώτη μιας μακράς σειράς μεθόδων για την τροποποίηση του γενετικού υλικού. Το βασικό πρόβλημα πάντα ήταν το θέμα της ακρίβειας, δηλαδή, της τροποποίησης του DNA στο επακριβές σημείο που επιθυμούσαν οι ερευνητές, καθώς ακόμα και μία μικρή αστοχία θα μπορούσε να αποδειχθεί θανατηφόρα.
Δύο πρόσφατες μέθοδοι, (δάκτυλοι ψευδαργύρου, ή μηχανισμούς μεταγραφής TAL effector) έχουν προσεγγίσει σημαντικά τον στόχο της επακριβούς μεταβολής του γονιδιώματος. Και οι δύο, όμως, είναι πολύ δύσκολο να χρησιμοποιηθούν.
Πώς λειτουργεί η μέθοδος
Η νέα, εύκολη μέθοδος τροποποίησης του DNA ανακαλύφθηκε από την Τζένιφερ Α. Ντούντνα του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ και τον Εμανουέλ Σαρπαντιέ του Πανεπιστημίου Ούμεο της Σουηδίας.
Η μέθοδός τους, γνωστή με το ακρωνύμιο Crispr-Cas9, εκμεταλλεύεται το ανοσοποιητικό σύστημα και τον μηχανισμό με τον οποίο τα βακτήρια «θυμούνται» το DNA των ιών που τους επιτίθενται, ώστε να είναι προετοιμασμένα για την επόμενη επίθεση. Oι επιστήμονες απλά μπορούν τώρα να προετοιμάσουν το αμυντικό σύστημα με μία αλληλουχία βάσεων – οδηγό, που έχουν επιλέξει οι ίδιοι. Στη συνέχεια αυτή θα καταστρέψει την αντίστοιχη αλληλουχία DNA σε οποιοδήποτε γονιδίωμα βρεθεί μπροστά του. Η δρ Ντούντνα είναι η βασική συντάκτης του άρθρου στο περιοδικό Science, με το οποίο καλεί για την επιβολή ελέγχων στην τεχνική.
Παρότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματική η τεχνική, κάποιες φορές «καταστρέφει» το DNA σε σημεία που δεν επιθυμούν οι ερευνητές. Τώρα, πόσα τέτοια λάθη μπορούν να γίνουν ανεκτά σε ένα κλινικό περιβάλλον είναι ένα από τα πράγματα που η ομάδα της ειδικού θέλει να διερευνήσει πριν από την εφαρμογή της μεθόδου.