Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας, η Ελλάδα είναι πιο διεφθαρμένη χώρα από τη Ρουάντα. Και τη Σουαζιλάνδη. Και τη Ναμίμπια. Μάλιστα, βρίσκεται σε χαμηλότερη θέση και σε σχέση με πολλές αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα. Η νέα κυβέρνηση έχει επανειλημμένα εκφράσει την πρόθεσή της να προχωρήσει όχι απλά σε συμβολικές αλλαγές, αλλά για ριζοσπαστικές πολιτικές οι οποίες θα αλλάξουν την ίδια την ποιότητα της δημοκρατίας. Το αν η σημερινή κυβέρνηση καταφέρει τελικά να οδηγήσει τη χώρα στον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης θα εξαρτηθεί από την αποτελεσματικότητά της στην εδραίωση νέων θεσμών, παρά στην απλή αποκατάσταση των ήδη υπαρχόντων.
Για παράδειγμα, χωρίς την ανάπτυξη νέων αποτελεσματικών θεσμικών μηχανισμών για τον υπολογισμό και τη συλλογή των φόρων, τα δημοσιονομικά μεγέθη δεν θα βελτιωθούν. Το ίδιο θεσμικό αδιέξοδο θα συνεχίσει να τροφοδοτεί και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και φτώχειας. Στο πλαίσιο του πελατειακού συστήματος της Ελλάδας, η διαφθορά θα σταματήσει μόνο όταν ένας συγκεκριμένος αριθμός θεσμικών μεταρρυθμίσεων μπορέσει να εδραιωθεί. Τα πραγματικά κομβικά σημεία; Συλλογή φόρων, ευελιξία στους μισθούς και στην αγορά εργασίας. Αυτοί είναι οι τομείς οι οποίοι θα βάλουν τάξη στα του οίκου μας.
Η ευελιξία στους μισθούς είναι υψίστης σημασίας. Ανελαστικοί μισθοί δυσχεραίνουν την κατάσταση. Επίσης, η πρόθεση της κυβέρνησης να επαναφέρει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις δεν είναι θετική εξέλιξη. Η προηγούμενη εμπειρία της Ελλάδας αυτό δείχνει: τέτοιες πολιτικές αποτυγχάνουν διότι είναι αργόσυρτες και παλιομοδίτικες διαδικασίες, οι οποίες μάλιστα δίνουν πρόσφορο έδαφος για να ευδοκιμεί η διαφθορά.
Ενα καλό παράδειγμα είναι οι μισθοί των γιατρών. Πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ έδειξε ότι στο πλαίσιο της εξισωτικής μισθοδοσίας των ανεξαρτήτως ειδίκευσης, οι ασθενείς καλούνται να καλύψουν τη διαφορά με το παραδοσιακό «φακελάκι». Ιδιαίτερα για τους ασθενείς που επισκέπτονται χειρουργούς, οι πιθανότητες συναλλαγής «κάτω από το τραπέζι», αυξάνεται κατά 137%.
Η διαφανής συλλογή φόρων παραμένει μακράν το δυσκολότερο εμπόδιο για τη νέα κυβέρνηση. Παρόμοιες πρωτοβουλίες έχουν επιτύχει στο παρελθόν σε σκανδιναβικές χώρες. Ομως η αποτελεσματική συλλογή φόρων θα αυξήσει τους διαθέσιμους πόρους για την πραγματική οικονομία.
Η αποτελεσματική αναδιανομή πόρων στην παιδεία, την υγεία και ιδιαίτερα την εξειδίκευση νέων σε τομείς που χρειάζεται η αγορά θα αποδειχθούν σημεία-κλειδιά για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Δεν βλέπω το λόγο γιατί, σε βάθος χρόνου, η Ελλάδα να μην αποκτήσει τη δική της «Silicon Valley».
Αλλο κομβικό σημείο για την καταπολέμηση της διαφθοράς είναι η πρόσκληση για ξένες επενδύσεις. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις θα τονώσουν τους πραγματικά παραγωγικούς τομείς της οικονομίας. Ο πολλαπλασιασμός των άμεσων ξένων επενδύσεων θα μπολιάσει την ντόπια επιχειρηματική κουλτούρα με νέα χαρακτηριστικά. Τέλος, είναι σημαντικό για μικρές οικονομίες όπως η Ελλάδα, να έχουν άμεσες ξένες επενδύσεις γιατί περιορίζεται ο κίνδυνος από τα «αρπακτικά» της αγοράς σε περιόδους κρίσης.
Η αποτελεσματική μεταρρύθμιση των δομών της οικονομίας είναι πολύ δύσκολο εγχείρημα. Αυτό όμως που αντιμετωπίζει η Ελλάδα έχει ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες: την αναδιάρθρωση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών θεσμών, μέσα σε συνθήκες λιτότητας και εξωτερικής επιτήρησης. Ομως είναι αναπόφευκτο: η Ελλάδα πρέπει ξεπεράσει όλες αυτές τις δυσκολίες για να έχει καλύτερη μοίρα.
Κάποιοι θα συνεχίσουν να ισχυρίζονται ότι η έξοδος από την Ευρωζώνη παραμένει η πιο συμφέρουσα επιλογή. Λένε ότι η ανταγωνιστική ισοτιμία του νέου νομίσματος θα ενισχύσει τις εξαγωγές σε χώρες εκτός Ευρώπης. Για διάφορους λόγους όμως, η συγκεκριμένη πρόταση δεν είναι πειστική. Πολύ περισσότερο γιατί καλύτερη ισοτιμία δεν θα διορθώσει τα σύνθετα θεσμικά προβλήματα της χώρας.
Ετσι, αντί για απλά πυροσβεστικά μέτρα, απαιτείται πιο ενεργή ελληνική συμμετοχή (ownership) στη διαμόρφωση των όρων του προγράμματος και των μεταρρυθμίσεων· αν και αυτή η διαδικασία μπορεί να πάρει χρόνο. Οταν κατακάτσει η σκόνη, αυτό που θα κάνει διαφορά είναι η αποτελεσματικότητα των νέων θεσμών παρά η μείωση της ανεργίας ή η τόνωση της οικονομίας.
Σε τελική ανάλυση ακόμη και αν η οικονομική πολιτική της νέας κυβέρνησης είναι σωστή, η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και την κρατική διοίκηση είναι αυτή που θα μετρήσει. Συνεπώς η αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης θα εξαρτηθεί από το εάν θα καταφέρουμε να συνάψουμε ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο», το οποίο θα ενθαρρύνει την ιδιωτική πρωτοβουλία στην οικονομία. Εχει η Ελλάδα περιέλθει σε μια νέα περίοδο; Αναμφισβήτητα. Παρ’ όλα αυτά αν η εξέλιξη αυτή είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, ή όχι, θα φανεί μόνο αν η πολιτική των θεσμικών μεταρρυθμίσεων προχωρήσει.
* Η κ. Φυλλίς Παπαδαβίδ είναι Senior Global FX Strategist στην BNP Paribas CIB και fellow της the Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures and Commerce.