Ο προβληματισμός που επικρατεί στις ΗΠΑ σχετικά με την ανισότητα απαιτεί την προσοχή μας.
Δυστυχώς, όμως, οι συζητήσεις περί του προβλήματος αυτού συχνά επικεντρώνονται σε τρεις εσφαλμένες αντιλήψεις:
Πρώτον, για το πώς το κεφάλαιο αυξάνεται ως ποσοστό επί της οικονομίας.
Δεύτερον, για το πώς η αύξηση της ανισότητας μεταξύ των αποδοχών των εργαζομένων οφείλεται ως επί το πλείστον στο διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στους υψηλόμισθους και τους χαμηλόμισθους στο εσωτερικό της ίδιας επιχείρησης.
Τρίτον, για το ότι οι εργαζόμενοι αλλάζουν όλο και συχνότερα δουλειά.
Αυτές οι τρεις πεποιθήσεις είναι κατά το μάλλον ή ήττον εσφαλμένες. Αυτό διότι το κεφάλαιο εκτός των ακινήτων, στέγης και γης, δεν έχει αυξηθεί στις ΗΠΑ ως ποσοστό της οικονομίας. Επιπλέον η αύξηση της ανισότητας μεταξύ των αποδοχών των εργαζομένων είναι μεταξύ διαφορετικών επιχειρήσεων, όχι μεταξύ των εργαζομένων της ίδιας επιχείρησης.
Επίσης, στην εποχή μας οι εργαζόμενοι αλλάζουν σπανιότερα δουλειά σε σύγκριση με το παρελθόν. Εκείνο που πραγματικά μπορεί να ερμηνεύσει όλες αυτές τις παρεξηγήσεις είναι πως οι επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερες αποκλίσεις σε ό,τι αφορά την παραγωγικότητά τους και την κερδοφορία τους. Οι αποκλίσεις αυτές έχουν ως αποτέλεσμα σε ορισμένες επιχειρήσεις η κερδοφορία να υπερβαίνει σημαντικά τα κέρδη που είναι αναγκαία για την επιβίωσή τους. Και το πλεόνασμα αυτό σε ορισμένες επιχειρήσεις (και για ορισμένους εργαζόμενους) μπορεί να τα εξηγεί όλα.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ορισμένες μονάδες μεταποίησης απέβησαν πολύ πιο παραγωγικές από κάποιες άλλες. Και το ίδιο συνέβη και στη Βρετανία από τη δεκαετία του 1980 μέχρι τη δεκαετία του 2000. Στη διάρκεια περίπου της ίδιας περιόδου οι αποδόσεις των επενδύσεων, δηλαδή το ύψος των κερδών για κάθε δολάριο επένδυσης, ήταν εξίσου άνισες ανάμεσα σε διαφορετικές επιχειρήσεις. Κι ενώ η τυπική απόδοση ήταν σταθερή σε γενικές γραμμές, περίπου στο 10%, σταδιακά υπήρξε μεγαλύτερη απόκλιση ανάμεσα στις διαφορετικές αποδόσεις.
Υπενθυμίζεται ότι ιδιαιτέρως από το 1965 ώς το 1967, μόλις το 1% των επιχειρήσεων εκτός χρηματοπιστωτικού τομέα είχαν αποδόσεις της τάξης του 50% ή και περισσότερο. Ωστόσο από το 2005 ώς το 2007 το ποσοστό αυτό έφθασε στο 14%. Εν ολίγοις πριν από 50 χρόνια μία στις 100 επιχειρήσεις είχε κέρδη 50%, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει τα ίδια κέρδη μία στις επτά επιχειρήσεις.
Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν τρία πράγματα:
Πρώτον, δεν έχουν αλλάξει πολύ τα συνήθη κέρδη του κεφαλαίου.
Δεύτερον, έχουν διευρυνθεί οι αποκλίσεις ανάμεσα στις αποδόσεις από εταιρεία σε εταιρεία και η ανισότητα αυτή τείνει εν μέρει να μεταφέρεται και στους μισθούς. Και αυτό είναι που βλέπουμε.
Τρίτον, όσοι εργάζονται σε εταιρείες με υψηλούς μισθούς, υψηλές αποδόσεις και υψηλή παραγωγικότητα δεν έχουν ισχυρά κίνητρα να τις αφήσουν, με αποτέλεσμα να είναι περιορισμένη η είσοδος καινούργιων υπαλλήλων στις εταιρείες αυτές.
Ισως τελικά αυτή η εναλλακτική προσέγγιση να έχει κάποια κενά, αλλά τουλάχιστον αξίζει την προσοχή μας. Είναι γεγονός πως ενώ ερμηνεύει την ανισότητα, δεν ερμηνεύει τη στασιμότητα των μισθών που συχνά συνδυάζεται με την ανισότητα.
Η πλέον προβληματική πλευρά της προσέγγισης αυτής είναι η επισήμανση πως μεγάλο μέρος των κερδών που προσπορίζονται οι κερδοφόρες επιχειρήσεις ενδέχεται να υπερβαίνει το αναγκαίο για την επιβίωσή τους και τη διατήρηση της παραγωγής τους.
Η συμβουλευτική εταιρεία McKinsey & Co. που διαπίστωσε την αύξηση των υπερβολικά υψηλών αποδόσεων, υπογραμμίζει ότι σε πολλές περιπτώσεις η βελτίωση αυτή έχει καταγραφεί σε κλάδους στους οποίους είναι πολύ δύσκολη η ένταξη νέων επιχειρήσεων.
Η αύξηση των τιμών των ακινήτων και της γης, στην οποία οφείλεται η αύξηση του ποσοστού της παραγωγής την οποία αντιπροσωπεύει το κεφάλαιο, ίσως αποτελεί μια ακόμη μορφή καταιγιστικών κερδών.
Οπως έχει επισημάνει, λοιπόν, ο Τζόζεφ Στίγκλιτζ, για να ερμηνεύσουμε την αυξανόμενη ανισότητα «πρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα τα ενοίκια, τους παράγοντες που τα εξωθούν ανοδικά και το πώς εξελίσσονται σε βάθος χρόνου». Και παρά το ενδιαφέρον που έχει στραφεί στο πρόβλημα της ανισότητας, δεν έχει δοθεί προσοχή στον ρόλο που παίζουν αυτές οι μεγάλες ανισότητες ανάμεσα στις εταιρείες.