Ο Βυσσινόκηπος του Αντόν Τσέχοφ είναι ένα προφητικό κείμενο. Είναι η πραγματικότητα με την οποία αδυνατούμε να συμβαδίσουμε, το μέλλον που δεν περιλαμβάνει όσους μένουν προσκολλημένοι στην παλιά τους ζωή. Το ανέβασμά του στη Στέγη από τον Νίκο Καραθάνο μας υπενθυμίζει πόσο δραματικά επίκαιρο είναι.
«Έστω oτι κάποιος πετά από αμέλεια την παιδική σου κασετίνα. Δεν έγινε κάτι φοβερό. Για σένα όμως είναι τα παιδικά σου χρόνια, είναι υλικά που μεταφράζονται σε συναισθήματα», αναφέρει η Γαλήνη Χατζηπασχάλη προσπαθώντας να ερμηνεύσει το συμβολισμό πίσω από τον Βυσσινόκηπο. Στο ανέβασμα που επιχειρεί ο Νίκος Καραθάνος στο κύκνειο άσμα του Αντόν Τσέχoφ, εκείνη υποδύεται τη Λιουμπόφ, την ξεπεσμένη αριστοκράτισσα που καταφτάνει από το Παρίσι στο πατρικό κτήμα στη Ρωσία, αρνούμενη να πιστέψει ότι πλησιάζει το τέλος μιας εποχής. «Το έργο είναι ένα ταξίδι στη μνήμη, σε μια χαμένη παιδικότητα», παρατηρεί και η Έμιλυ Κολιανδρή, που επωμίζεται το ρόλο της καμαριέρας Ντουνιάσσα. Σε μια πιο ευρεία ερμηνεία, η απώλεια του «Βυσσινόκηπου» είναι η ενηλικίωση, ο αποχαιρετισμός. «Όλοι έχουμε μια μνήμη ή μια εμπειρία από ένα πατρικό σπίτι που πουλήθηκε, από μια αλάνα που έγινε super market από έναν τόπο διακοπών που δεν θυμίζει πια καθόλου την εικόνα που είχαμε εμείς καταχωρήσει στο μυαλό μας», σημειώνει.«Κάθε έργο του Ρώσου δραματουργού είναι ένας αποχωρισμός», προσθέτει και η χορεύτρια και ηθοποιός Έλενα Τοπαλίδου, η ψυχοκόρη Βάρια της ιστορίας.
Θεατρικό γραμμένο το 1904, ο Βυσσινόκηπος θεωρείται προαναγγελία των επαναστάσεων του 1905 και του 1917. Μιλάει για την κατάρρευση της φεουδαρχίας και τη δυναμική είσοδο της αστικής τάξης. Τα πρόσωπα του έργου δεν είναι υπερήρωες, όσα τους συμβαίνουν είναι απλά και καθημερινά. Το θέατρο του Τσέχοφ είναι η «χαμηλόφωνη ποίηση του καθημερινού», παρατηρούσε το 1960 σε ένα γραπτό του ο Άγγελος Τερζάκης. «Το αίσθημα της καθημερινότητας και της ρουτίνας έχει κάτι το αισιόδοξο και το γοητευτικό», υποστηρίζει η Έλενα. «Δεν πρέπει να στεκόμαστε μόνο στα ξεχωριστά γεγονότα. Οι στιγμές της κάθε ημέρας συνθέτουν την ομορφιά της ανθρώπινης ζωής». Η σύγχρονη εποχή απαξιώνει τη στιγμή, τη λεπτομέρεια… φλερτάρει μόνο με τα σημαντικά και τα κατ’ επίφαση μεγάλα, διαπιστώνει. «Ένα παιδί θα δώσει αξία σε ένα πεσμένο φύλλο, σε μια γάτα που διασχίζει το δρόμο. Αν μπορούσαμε να πάμε με αυτόν το ρυθμό, θα μαθαίναμε πράγματα, θα απολαμβάναμε τη ζωή, τώρα δεν χορταίνουμε την καθημερινότητά μας», τονίζει. «Ωστόσο, οι ήρωες του Βυσσινόκηπου συμπεριφέρονται σαν παιδιά. Αν ακούσεις τους διαλόγους, νομίζεις ότι κανείς δεν απαντά σε κανέναν. Αυτό το κάνουν τα παιδιά. Αρνούνται να μεγαλώσουν, μένουν προσκολλημένοι στις ιδεολογίες και τις συνήθειές τους, και εθελοτυφλούν μπροστά στην επικείμενη καταστροφή», παίρνει το λόγο η Έμιλυ. «Βέβαια, τα παραληρήματά τους οδεύουν όλα προς την ίδια κατεύθυνση…» παρεμβαίνει η Γαλήνη.
«Οι ήρωες προχωρούν από πράξη σε πράξη μαζί, ίσως και προς τη λύτρωση. Κάποιες φορές οι αναμνήσεις, οι οικογενειακές παραδόσεις προκαλούν ένα δυσβάσταχτο βάρος. Όταν απαλλασσόμαστε από αυτές είναι απελευθερωτικό για την υπόλοιπη ζωή μας», εξηγεί. «Η χρεοκοπία είναι ήδη εκεί, γι’ αυτό και οι ήρωες εμφανίζονται ρημαγμένοι και απαρηγόρητοι, αδύναμοι να αντιδράσουν, να κάνουν οποιαδήποτε λογική συζήτηση», έχει αντίθετη άποψη η Έλενα. «Όταν διαβάζεις το έργο έχεις την αίσθηση ότι δεν λέγονται όλα, ότι ίσως κρύβονται ή υπονοούνται πράγματα. Όσο προχωρούν όμως οι πρόβες συνειδητοποιώ ότι δεν είναι καθόλου έτσι. Το κείμενο είναι εξωστρεφές και ξεκάθαρο, με μαεστρία ξεδιπλώνει την ανθρώπινη ψυχή και είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να μην αναφέρεται μόνο στον Ρώσο ή σε μια συγκεκριμένη εποχή. Θα μπορούσε να περιγράφει και μια ελληνική οικογένεια», επισημαίνει η Γαλήνη. «Είναι ένα θέατρο με απλά υλικά, ίσως γι’ αυτό μας αφορά τόσο πολύ. Ο κόσμος έχει ανάγκη να στραφεί σε κάτι απλό, να ταυτιστεί», συμπληρώνει η Έμιλυ. Παραδέχονται και οι τρεις τους πως η διανομή είναι κάπως «πειραγμένη» και είναι σίγουρες πως αυτό θα λειτουργήσει θετικά για το κοινό. Το θέατρο προσφέρει ούτως ή άλλως μια διαφορετική εκδοχή της πραγματικότητας, ενθαρρύνει τους θεατές να απαγκιστρωθούν από τις στερεοτυπικές τους εικόνες για το πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα και τους ζητά να αφεθούν στην αφήγηση της ιστορίας με μη συμβατικούς όρους, οπότε πολύ εύκολα, κατά τη γνώμη τους, θα δεχθούν την εγκυμονούσα Γαλήνη στο ρόλο της χήρας Λιουμπόφ, με κόρη της τη Λυδία Φωτοπούλου, και την Ντουνιάσσα- Έμιλυ να απορρίπτει προτάσεις γάμου, κι αυτή σε προχωρημένη εγκυμοσύνη. «Το κοινό γνωρίζει ότι δεν είμαι η Ντουνιάσσα, αλλά μια ηθοποιός που φέρει τα στοιχεία του ρόλου», επισημαίνει η Έμιλυ. «Και άλλωστε ένας σκηνοθέτης θα χρησιμοποιήσει μια ιδέα για οδηγό ώστε να βρει την αλήθεια που τον αφορά στο έργο. Θα πρέπει η προσέγγιση που θα ακολουθήσει να του ξυπνήσει κάτι μέσα του, να τον αγγίξει», υποστηρίζει και η Γαλήνη. «H Ντουνιάσσα, μία εκ των υπηρετριών του σπιτιού, συμπεριφέρεται σαν κύρια. Ερωτεύεται, της κάνουν προτάσεις γάμου, ενθουσιάζεται, είναι λίγο αιθεροβάμων. Θα ήθελε να είναι κάτι άλλο και στο τέλος, όπως και όλοι οι άλλοι, προδίδεται και πληγώνεται», αναφέρει η Έμιλυ για το ρόλο της, ενώ παρατηρεί πως η Μαρί -την οποία υποδύεται αυτό το διάστημα στην παράσταση Liliom, σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου, στο Θέατρο Πόρτα- είναι πιο συγκρατημένη στην έκφραση των συναισθημάτων της. «Υπηρέτρια κι εκείνη, είναι όμως πιο καθωσπρέπει. Ορίζει τα πράγματα από την αρχή, τα έχει τακτοποιήσει στα “κουτάκια” τους, έχει αποφασίσει εκ των προτέρων πώς θα είναι η ζωή της, ποιο μοντέλο οικογένειας θα πραγματοποιήσει. Η Ντουνιάσσα είναι πιο ξέχειλη συναισθηματικά, παρασύρεται από τον ενθουσιασμό και τα αισθήματά της. Έχουν και οι δύο κοινό το ότι ζουν εγκλωβισμένες στο μικρόκοσμό τους, και μάλλον αυτό το στοιχείο μοιράζονται και μαζί μου: έχουμε όλες μας μια στρεβλή αντίληψη της πραγματικότητας!» διαπιστώνει.
«Η Λιουμπόφ είναι χρεοκοπημένη οικονομικά και συναισθηματικά, είναι παρορμητική, ονειροπαρμένη. Έχω κοινά μαζί της, όμως δεν μπαίνω ποτέ σε αυτήν τη διαδικασία», διευκρινίζει η Γαλήνη για το ρόλο της, ενώ η Έλενα αναφέρει πως ο χαρακτήρας της Βάρια αναδεικνύει τη σημασία που έδινε ο Ρώσος συγγραφέας στη δουλειά ως απαραίτητη προϋπόθεση προόδου. «Η Βάρια είναι αφοσιωμένη στη δουλειά, και αυτό είναι το κοινό μου στοιχείο μαζί της, είναι συμπονετική, η ψυχή της είναι βυθισμένη στο αίσθημα ευθύνης για τους άλλους, και όμως είναι καταδικασμένη να μείνει μόνη», παρατηρεί. Τελειώνοντας, κάνω μια διαφορετική ερώτηση στην καθεμιά τους. Τι άλλαξε στη δουλειά με τη μητρότητα; απευθύνω την απορία μου στην Έμιλυ. «Η μητρότητα μου έκανε καλό στα επαγγελματικά. Με έκανε να οργανώσω καλύτερα το χρόνο μου, με απελευθέρωσε από αναστολές και ανασφάλειες. Τώρα πια, μέχρι να φτάσω στην πρόβα είναι ένας αγώνας δρόμου, αλλά είμαι πιο συγκροτημένη. Πράγματα που με κρατούσαν πίσω, αμφιβολίες, ντροπές, εξαφανίστηκαν. Μετά τη γέννηση του γιου μου, έπαιρνα το αμάξι να πάω στην πρόβα και αισθανόμουν ευλογημένη που έχω την τύχη να διοχετεύω την ενέργειά μου εκεί. Ένιωθα πιο καλά», τονίζει. Έχει θέση η λογική στο θέατρο; ρωτώ τη χαμηλών τόνων Γαλήνη.
Η Έμιλυ Κολιανδρή φοράει σακάκι Helmut Lang και μεταξωτό φόρεμα McQ by Alexander McQueen, Attica. Κολιέ με quartz, Katerina Psoma.
«Η δουλειά μας απαιτεί πολύ συναίσθημα, το να εκλογικεύω κάποιες καταστάσεις με βοηθά να ισορροπώ μέσα μου. Δεν δίνω μεγάλες διαστάσεις σε ό,τι κάνω, προτιμώ μια ελαφρότητα στα πράγματα. Μου αρέσει περισσότερο η κωμωδία, βρίσκω πιο εύκολα δίοδο για να προσεγγίσω τους ρόλους», αναφέρει η ηθοποιός, που μετρά τα λόγια της και αφήνει το κοινό να ανακαλύψει το ταλέντο της, όπως έγινε πρόσφατα στο Δεκαήμερο του Βοκάκιου αλλά και στην παράσταση Του Κουτρούλη ο Γάμος πριν από μερικά χρόνια στο Εθνικό Θέατρο. Γιατί μια χορεύτρια αναζητά τρόπο έκφρασης στο λόγο; αναρωτιέμαι καθώς σκέπτομαι την πορεία της Έλενας. Χορεύτρια για πολλά χρόνια στην Οκτάνα του Ρήγου, δασκάλα μπαλέτου, ακόμη και σήμερα, σε επαγγελματικές σχολές χορού, μιλά με πάθος για το θέατρο. «Ο λόγος είναι μια διαφορετική ιστορία από την κίνηση», εξηγεί. Τα κείμενα με εμπνέουν τρομερά, η μουσικότητα της γλώσσας, οι ήχοι, ο τονισμός. Αν μου ζητούσαν να χορέψω τον ίδιο ρόλο, θα τον προσέγγιζα πολύ διαφορετικά», αναφέρει, ενώ δεν παραλείπει να τονίσει πως και οι δύο τέχνες κρατούν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά και την καθημερινότητά της.
«Βυσσινόκηπος» Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών – Ίδρυμα Ωνάση, 22/03-03/05 —www.sgt.gr
PHOTOS: Βασίλης Καρύδης
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μυρτώ Κριτσωτάκη .MAKE UP & HAIR: Efi Ramone (D-TALES). ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ STYLING: Αναστασία Ιωσηφίδου