ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ
Η άκρα ταπείνωση
εκδ. Καστανιώτη
Ενα ακόμα λογοτεχνικό βιβλίο για την ελληνική κρίση. Φαίνεται πως η σχεδόν συλλογική συγγραφική μέριμνα για το παρόν δεν έχει προσκρούσει στον αναγνωστικό κορεσμό. Και αυτό είναι πολύ καλό, γιατί μέσα στην πλημμυρίδα μυθοπλαστικών «ντοκιμαντέρ» εμφανίζονται μυθιστορήματα όπως η «Ακρα ταπείνωση» της Ρέας Γαλανάκη, που εγκύπτουν στον «πόνο του παρόντος» με την οξυδέρκεια ενός φαντασιόπληκτου βλέμματος. Μόνο μια τέτοια ματιά θα μπορούσε να παραλλάξει, λόγου χάριν, σε πανάρχαια σκευωρία τον μύθο της αρπαγής της Ευρώπης από τον ταυρόμορφο Δία, που το σμίξιμό τους απολήγει στον επικατάρατο Μινώταυρο. Διότι, όπως μαθαίνει μία από τις ηρωίδες από το φάντασμα του αρχαιολόγου πατέρα της, ο Μινώταυρος δεν ήταν παρά μεταμφίεση της απέθαντης Ευρώπης, που είχε βαλθεί να τρώει τα παιδιά της.
Ενα τεφρό βράδυ οι δύο ηρωίδες καταδύονται στο αρχαίο και απώτερο παρελθόν της πόλης τους, καθώς και σε δικές τους παλιές ιστορίες, εγκλωβισμένες στον αθηναϊκό λαβύρινθο, τα μονοπάτια του οποίου σχηματίζουν αλυσίδες φωτιάς. Περιπλανώμενες αλλόφρονες στην περιφλεγή πόλη συναντιούνται με έναν απροστάτευτο κόσμο, με τον οποίο είχαν αποξενωθεί από τη στιγμή που φιλοξενούνταν σε ένα «προστατευόμενο διαμέρισμα», οπωσδήποτε πιο ξένιο από το άσυλο, αλλά όχι και στεγνό από δάκρυα. Εκεί, μες στην επιβεβλημένη συγκατοίκησή τους, οι δύο γυναίκες εφευρίσκουν από την αρχή τη ζωή τους, εγκαινιάζοντάς την με μια εκκεντρική αναβάπτιση. Ετσι, η μία μετονομάζεται σε Τειρεσία, ως φόρο τιμής στον φευγάτο αρχαιολόγο, αλλά και στην κατά το ήμισυ γυναικεία υπόσταση του αρχαίου μάντη, ενώ η άλλη μεταμορφώνεται σε Νύμφη, φαντασιώνοντας ανάερα, θεϊκά πέπλα να ελαφραίνουν τους θνητούς καημούς της.
Η ονοματοθεσία έχει τη σημασία της και στην περίπτωση του Ορέστη, του γιου της Νύμφης. Το πεπρωμένο του ομώνυμου φιλέκδικου ήρωα φοβίζει και συνάμα έλκει τη μητέρα του νεαρού Ορέστη, που αναγνωρίζει σε εκείνον το μοιραίο πάθος, «το βίαιο και τρυφερότατο μαζί», της επανάστασης. Ο δεσμός τους, κατάφορτος από ανείπωτα συναισθήματα, αγωνίες και προσμονές, προσφέρει στην αφήγηση τις πιο συνταρακτικές σελίδες της. Ξεχωρίζω τη νοερή συνομιλία καταμεσής του πεδίου μαχών τού κουκουλοφόρου γιου με τη ρημαγμένη μορφή της μητέρας του. Οσο εκείνος κρατώντας τη μολότοφ τής απευθύνει τα αναπάντητα αδιέξοδα του αγώνα του, εκλιπαρώντας την να μην απορρίψει και εκείνον μαζί με τις φωτιές του, εκείνη έβλεπε τη βία να εκτοπίζει από το οπτικό της πεδίο την πόλη που είχε αγαπήσει μέσα από μύθους και μνήμες, ενόσω δυσκολευόταν να διακρίνει στον πυρφόρο όμαιμο εκδικητή έναν «δεσμώτη ωραίων οραμάτων». Παρ’ όλα αυτά, η δική της Αθήνα συνοψιζόταν στον «εκκωφαντικό ενικό του γιου της», όπως για τον τελευταίο, τη «σωματική και ιστορική συνέχειά» της, η περιώνυμη γενιά του Πολυτεχνείου ήταν μόνο εκείνη, η άρρωστη, εύθραυστη και ονειροπόλα μητέρα του.
Την ίδια νύχτα η Τειρεσία αναζητά στους έμπυρους δρόμους τον νεκρό πατέρα της, που πριν από σαράντα χρόνια, την «επόμενη ημέρα» του Πολυτεχνείου, είχε πραγματοποιήσει τη δική του έξοδο στην Αθήνα, «σ’ εκείνο το πολύ γνωστό, που επίμονα κρατιέται άγνωστο», για να χαθεί ανεπίστρεπτα μέσα της. Η συνάντησή τους μες στο ημίφως και τα αποκαΐδια του πυρπολημένου κινηματογράφου, όπου της εξιστορεί την αποσιωπημένη μοίρα της Ευρώπης, για πάντα «φυλακισμένη μέσα στον λαβύρινθο του αιώνιου χρόνου», ανήκει στις αλησμόνητες στιγμές του βιβλίου.
Παρακολουθώντας την κάθοδο των ηρωίδων της στην καρδιά της Αθήνας, που τις σφυροκοπά με τον άγριο παλμό της, η Γαλανάκη εξεικονίζει τα βάσανα, τα πάθη και τις ύβρεις των σύγχρονων Αθηναίων υπό τύπον αρχαίας τραγωδίας, όπου η μείζονα σύγκρουση είναι εκείνη μεταξύ της μικρής ζωής του καθενός και των μεγάλων υποθέσεων. Ανυπεράσπιστα μέσα στην «αισθαντική, την αρμονική, αλλά και ταπεινωμένη γη της Αττικής» τα μυθιστορηματικά πρόσωπα παλεύουν να διασώσουν την έσω δικαιοσύνη και δημοκρατία τους, έστω και αν συχνά νιώθουν να ορθώνονται σαν στάχυα «μπροστά στο τυφλό δρεπάνι». Σαν τα στάχυα που θερίστηκαν μεγαλοπρεπώς στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών.