Εχουν μεσολαβήσει σχεδόν επτά χρόνια από τότε που η κατάρρευση της Lehman Brothers προκάλεσε παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και βαθύτατη ύφεση. Η πραγματική ζημιά, όμως, μόλις τώρα γίνεται αντιληπτή. Ο Λάρι Σάμερς, πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, επισημαίνει εύστοχα ότι ζούμε στην εποχή της επιβράδυνσης, αλλά η έμφαση που δίνει στη νομισματική πολιτική είναι απλουστευτική.
Η αύξηση του ΑΕΠ επιβραδύνεται όχι επειδή είναι εσφαλμένη η νομισματική πολιτική, αλλά επειδή η κρίση αποκάλυψε, προκάλεσε ή διεύρυνε πολλά οικονομικά προβλήματα. Πρώτα απ’ όλα επλήγη η φήμη του χρηματοπιστωτικού τομέα και αυτό δεν βελτιώνεται με καμία νομισματική πολιτική. Από τη δεκαετία του 1980 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000, πολιτικοί και οικονομολόγοι αντιμετώπιζαν την επέκταση της περίπλοκης χρηματοδότησης ως ένδειξη οικονομικής ευρωστίας. Ο κλάδος των χρηματοπιστωτικών έχει σήμερα δικαίως απαξιωθεί, αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να φέρει εις πέρας το έργο του.
Οι κεντρικές τράπεζες έχουν κι αυτές χάσει το γόητρό τους. Πριν από την κρίση έχαιραν εκτιμήσεως θεωρούμενες θεματοφύλακες του χαμηλού πληθωρισμού και της σταθερής ανάπτυξης. Σήμερα επικρατεί η πεποίθηση πως οι νομισματικές αρχές είναι ανίσχυρες. Η αβεβαιότητα αυτή αποθαρρύνει τις επενδύσεις και τις δαπάνες. Οι οικονομολόγοι που υποστήριζαν ότι οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να περιφρουρούν την ανάπτυξη και τον χαμηλό πληθωρισμό έχουν περιέλθει σε δυσμένεια, ενώ ήταν καλές κάποιες συμβουλές τους μετά την κρίση. Αν είχαν δυσφημιστεί λιγότερο, ίσως είχαν πείσει τις ηγεσίες σε Ευρώπη και ΗΠΑ να δαπανήσουν και να δανεισθούν αρκετά για να ανορθώσουν ταχύτερα την οικονομία.
Η ζημιά που προκάλεσε η Lehman Brothers στον χρηματοπιστωτικό τομέα έχει σημαδέψει και την πραγματική οικονομία. Στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, η ανεργία παραμένει επώδυνα υψηλή. Στις ΗΠΑ, το ποσοστό είναι χαμηλό αλλά κυρίως επειδή πάρα πολλοί άνθρωποι εγκατέλειψαν την προσπάθεια να βρουν δουλειά. Και τέλος η μεγαλύτερη ζημιά από την κρίση είναι αυτή που υπέστη η κοινωνία. Οι φτωχοί είδαν τη θέση τους να επιδεινώνεται και η ανισότητα αυξήθηκε. Η μείωση της αξίας των ακινήτων και η υπερχρέωση εξακολουθούν να επιβαρύνουν τις οικογένειες των Αμερικανών. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν περικοπεί τα κοινωνικά προγράμματα και έχουν στερέψει τα κεφάλαια για την παιδεία και την υγεία.
Η κίνηση μιας πέτρας μπορεί να προκαλέσει κατολίσθηση και χιονοστιβάδα και οι σύγχρονες οικονομίες είναι πολύ πιο περίπλοκοι οργανισμοί από την πλαγιά ενός βουνού που καλύπτεται από βράχια και χιόνι. Ευτυχώς η σύγχρονη οικονομία έχει ενίοτε την ικανότητα της αυτο-ίασης, όπως και οι κοινότητες έπειτα από χιονοστιβάδες.
Παρήγορο παράδειγμα είναι η πετρελαϊκή κρίση του 1973. Τότε ο ανεπτυγμένος κόσμος ήταν ευάλωτος στη μείωση της προσφοράς πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή. Τα οικονομικά δεινά που ακολούθησαν, ο υψηλός πληθωρισμός και οι δύο μεγάλες υφέσεις, διήρκεσαν μία δεκαετία. Στη συνέχεια έγινε καλύτερη χρήση της ενέργειας και εντοπίστηκαν άλλες πηγές πετρελαίου αποτρέποντας μια επανάληψη της ίδιας μακροχρόνιας κρίσης. Η εμπειρία μας μετά το 2008 καταδεικνύει πως το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι τουλάχιστον εξ ίσου σημαντικό σήμερα όσο ήταν τότε το πετρέλαιο του Κόλπου. Παραμένει τοξική αυτή η εξάρτηση; Εχουν μεσολαβήσει προσπάθειες για να καταστεί ασφαλέστερο το χρηματοπιστωτικό σύστημα και να μειωθεί η εξάρτηση του κόσμου από τη χρηματοδότηση. Δεν μπορούμε ακόμη να εκτιμήσουμε πόσο έχουν αποδώσει. Είναι, όμως, σαφές ότι οικονομολόγοι, πολιτικοί και στελέχη του χρηματοπιστωτικού τομέα πρέπει να κάνουν ακόμη πολλά, και μεταξύ άλλων να αποκαταστήσουν τη φήμη τους. Ακόμη κι αν αντεπεξέλθουν σε πολλές από τις ανάγκες, μεγάλο μέρος από τη ζημιά της κρίσης είναι ανεπανόρθωτο. Τουλάχιστον, όμως, θα ανακοπεί η πορεία προς την επιδείνωση.