Μία από τις βασικές κυβερνητικές δεσμεύσεις έναντι των δανειστών αποτελεί η βελτίωση των χρόνων απονομής της δικαιοσύνης. Η αλήθεια βέβαια είναι πως η βελτίωση αυτή είναι αναγκαία, πρωτίστως για τη χώρα μας, με σκοπό την πλήρη ενσωμάτωσή της στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον αλλά κυρίως την εμπέδωση του κράτους δικαίου.
Για την τεράστια καθυστέρηση στην έκδοση αποφάσεων, η χώρα μας έχει καταδικαστεί και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το γιατί οι καθυστερήσεις είναι σημαντικό πρόβλημα για μια κοινωνία είναι αυτονόητο: προκαλούν πολύ βαριές συνέπειες όχι μόνο οικονομικές, αφού οι καθυστερήσεις αποτελούν εμπόδιο για επενδύσεις, αλλά κυρίως κοινωνικές και θεσμικές, αφού δεν επιτρέπουν τη λειτουργία ενός πραγματικού κράτους δικαίου. Πρωτίστως εθίζουν και τους πολίτες σε μια λογική μειωμένης ευθύνης έναντι του κράτους και μεταξύ τους.
Αυτό που συνήθως αναφέρεται είναι ότι η Δικαιοσύνη απαιτεί επιπλέον πόρους. Πόρους για αίθουσες δικαστηρίων, για προσλήψεις δικαστών, για προσλήψεις γραμματέων κ.λπ. Κατά την άποψη αυτή, έτσι θα επιταχυνθεί και η απονομή της Δικαιοσύνης. Σε περιβάλλον μεγάλης οικονομικής στενότητας όμως, η αύξηση των πόρων δεν είναι δυνατή. Αλλωστε και στο παρελθόν όταν «λεφτά υπήρχαν», το πρόβλημα επιδεινωνόταν: οι προσλήψεις δεν ήταν ποτέ αρκετές… Η αλήθεια είναι ότι η προσέγγιση αυτή παρακάμπτει (αν δεν κουκουλώνει) μια πολύ δυσάρεστη πραγματικότητα: ότι δυστυχώς το πλαίσιο εκδίκασης των υποθέσεων στην Ελλάδα είναι σχεδιασμένο στη βάση συνθηκών παλαιότερων εποχών και σε πολλές περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι χαοτικό.
Ολοι οι αναγνώστες θα έχουν προσωπικές εμπειρίες ή έστω θα έχουν ακούσει από άλλους ιστορίες απίστευτης σπατάλης χρόνου και χρήματος για εκδίκαση υποθέσεων που διαρκούν πολλά έτη, σε κάποιες περιπτώσεις αφού προηγηθούν πολλές αναβολές. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Δεν είναι αποκλειστικά και μόνο ζήτημα έλλειψης πόρων (και ίσως και «νοοτροπίας»). Είναι πρωτίστως ζήτημα που σχετίζεται με την εφαρμογή του ισχύοντος συστήματος εκδίκασης των υποθέσεων: η πολιτική δίκη (διαφορές μεταξύ ιδιωτών) με την οποία θα ασχοληθούμε εδώ στηρίζεται σε νομοθετικό πλαίσιο, οι βασικές αρχές του οποίου είχαν τεθεί προ πεντηκονταετίας.
Η βασική λογική του ως προς την έναρξη μιας πολιτικής δίκης είναι ότι με την κατάθεση αγωγής προσδιορίζεται δικάσιμος κατά την επόμενη ελεύθερη ημερομηνία. Οταν θεσπίστηκε το σύστημα αυτό, φαίνεται πως λειτουργούσε ώς έναν βαθμό τουλάχιστον. Σήμερα όμως σε αρκετές περιπτώσεις, ιδίως στις υποθέσεις του Μονομελούς Πρωτοδικείου (ποσά από 20.000 έως 250.000 ευρώ), η αναμονή μπορεί να είναι έως και τρία έτη! Αυτό, διότι απλώς το σύστημα προσδιορισμού έχει μπλοκαριστεί αφού υπάρχουν περιορισμένες υποδομές σε σχέση με τον αριθμό των αγωγών που προσδιορίζονται με τον τρόπο αυτό. Αυτή η κατάσταση επιτείνεται από τις σχετικά εύκολες αναβολές.
Η προηγούμενη κυβέρνηση επεδίωξε να λύσει το πρώτο πρόβλημα (του προσδιορισμού δικασίμου), με νομοσχέδιο που δεν πρόλαβε να ψηφισθεί, ως εξής: αντί για προσδιορισμό στην επόμενη ελεύθερη δικάσιμο, επέλεξε τη δημιουργία «φακέλου» προ της δικασίμου. Αυτός θα αποτελούνταν από δικόγραφα και αποδεικτικά μέσα των δύο πλευρών που θα έπρεπε να κατατεθούν σε 100 μόλις ημέρες από την άσκηση της αγωγής. Υστερα από αυτό, ο δικαστής θα αποφάσιζε εάν απαιτούνταν να εξετασθεί μάρτυρας. Στην περίπτωση αυτή και μόνο θα όριζε δικάσιμο. Εδώ βέβαια το σχέδιο νόμου άφηνε περιθώρια ευρύτατης κρίσης στον δικαστή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε άδικα αποτελέσματα ή καθυστερήσεις.
Ετσι η επιλογή αυτή θεωρήθηκε από πολλούς, ιδίως τους συνδικαλιστικούς φορείς στον χώρο της Δικαιοσύνης, εξαιρετικά προβληματική, καθώς υποστηρίχθηκε ότι θα επέφερε πλήγμα στην ποιότητα της απονομής δικαιοσύνης. Μάλιστα, οδήγησε σε απεργία διαρκείας των δικηγόρων έπειτα από δημοψήφισμα, η οποία διακόπηκε μόλις προκηρύχθηκαν εκλογές. Χωρίς να εξετασθούν εδώ οι δύο θέσεις, υπέρ και κατά του παλιού σχεδίου νόμου (κάτι τέτοιο θα είχε άλλωστε πια μόνο ιστορική αξία), αρκεί να τονισθεί ότι οι ίδιοι φορείς δεν πρότειναν κάποια άλλη λύση στο πρόβλημα των καθυστερήσεων στην απονομή δικαιοσύνης.
Μάλιστα η πρόταση της Ολομέλειας των δικηγορικών συλλόγων ήταν απλώς άσχετη με τη στόχευση του σχεδίου νόμου… Το σχέδιο νόμου όμως αποτελεί κατά τη γνώμη μου μια χαμένη ευκαιρία, αφού με κάποιες λογικές προσαρμογές (και στο ζήτημα των αναβολών) θα μπορούσε να λειτουργήσει πολύ καλά. Για αυτό όμως, σε επόμενο άρθρο.
* Ο κ. Χάρης Π. Μεϊδάνης είναι δικηγόρος, Δ.Ν. MCIArb