Μακάρι να μπορούσαν οι σύγχρονοι κεντρικοί τραπεζίτες να ρωτήσουν τον Γουόλτερ Μπάγκεχοτ τι θα έπρεπε να κάνουν με την Ελλάδα. Ο Βρετανός οικονομολόγος του 19ου αιώνα διαμόρφωσε τον χρυσό κανόνα της κεντρικής τραπεζικής. Εάν, δηλαδή, επικρατήσει πανικός στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, η εκάστοτε νομισματική αρχή θα πρέπει να βρίσκεται σε ετοιμότητα για να δανείζει «τάχιστα και ελεύθερα σε όλους όσους κατέχουν καλούς τίτλους». Στην τρέχουσα κρίση, ωστόσο, η ΕΚΤ έχει δώσει μια σκληρή μάχη για να εφαρμοστεί αυτός ο κανόνας. Αντιμέτωπη με μια ελληνική κυβέρνηση που φλέρταρε με την οικονομική καταστροφή, με πιθανότητα να συμπαρασύρει τις τράπεζες της χώρας, η ΕΚΤ βρέθηκε στη θέση να ενισχύει με το σταγονόμετρο τη ρευστότητα του εύθραυστου χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας και μετά να την παγώνει, παρά τον κίνδυνο μιας μαζικής φυγής καταθέσεων.
Αυτή η στάση εκ μέρους της ΕΚΤ έχει πυροδοτήσει μια διαμάχη για τους κανόνες που αφορούν στη φερεγγυότητα των τραπεζών και τα ενέχυρα που δέχεται η ευρωτράπεζα από αυτές για να τις τροφοδοτεί με ρευστότητα. Εφαρμόζει σωστά η ΕΚΤ τον κανόνα Μπάγκεχοτ; «Ο Μπάγκεχοτ υποτίθεται πως είπε να μην δανείζεις σε αφερέγγυα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αλλά στην ουσία εννοούσε ότι θα πρέπει να δανείζεις σε ιδρύματα που έχουν στην κατοχή τους ενέχυρα», σχολιάζει ο Τσαρλς Γκούντχαρτ, ο καθηγητής στο London School of Economics (LSE), σε συνέδριο στη Φρανκφούρτη. «Είμαι πολύ ευτυχισμένος που δεν έχω αναλάβει αυτήν την ευθύνη», προσθέτει ο ίδιος.
Από τότε που η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα ανέλαβε την εξουσία, δημιουργώντας ένα κλίμα ανασφάλειας για τη θέση της Ελλάδας στο ευρώ, ξεκίνησε μια σταδιακή φυγή των καταθέσεων. Σήμερα, έχουν επιβληθεί έλεγχοι στην κίνηση των κεφαλαίων, και οι τράπεζες παραμένουν κλειστές από τις 29 Ιουνίου. Κατά συνέπεια, έχει αναζωπυρωθεί μια συζήτηση για το ποιος θα έπρεπε να είναι ο ρόλος της ΕΚΤ.
Μια σχολή σκέψης θεωρεί ότι αποστολή της ΕΚΤ είναι να διοχετεύει το σύστημα, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών τραπεζών, με ρευστότητα ως «ύστατος δανειστής» και ανεξάρτητα από το κλίμα πολιτικής αναταραχής που επικρατεί στη συγκεκριμένη χώρα. Αυτό είναι το καθήκον μιας κεντρικής τράπεζας. Μια άλλη σχολή σκέψης υποστηρίζει πως οι κεντρικές τράπεζες δεν είναι θεσμοί που τα μέλη τους εκλέγονται από τους πολίτες μιας χώρας. Οπότε δεν θα έπρεπε να θέτουν σε κίνδυνο κεφάλαια του Δημοσίου και οφείλουν να είναι προσεκτικές όταν αναλαμβάνουν τη διάσωση χρεοκοπημένων ιδρυμάτων.
«Μια κεντρική τράπεζα θα πρέπει να κατανοεί τα όριά της», δήλωσε ο Μάρβιν Γκούντφρεντ, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κάρνεγκι Μέλον του Πίτσμπουργκ. Προς το παρόν, η ΕΚΤ έχει παγώσει την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες στα 88,6 δισ. ευρώ. Λίγο πριν από τη σύναψη της συμφωνίας ανάμεσα στην Αθήνα και τις Βρυξέλλες, ο Πωλ ντε Γκρόουνι του London School of Economics (LSE) εξηγεί το παράδοξο που συμβαίνει με την ΕΚΤ. «Από τη στιγμή που η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε τέλμα, τότε τα ελληνικά ομόλογα που διατηρούν οι ελληνικές τράπεζες στους ισολογισμούς τους ως ενέχυρα βρίσκονται, επίσης, στο ναδίρ», δηλώνει. «Η απόφαση να μην προσφερθεί επαρκής ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη πτώση τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων», συμπληρώνει ο ίδιος. Βέβαια, η θεωρία του Γουόλτερ Μπάγκεχοτ, ο οποίος απεβίωσε το 1877, δεν προβλέπει τη μονόπλευρη φύση της νομισματικής ένωσης. Δίχως να υπάρξει μια ολοκληρωμένη δημοσιονομική και πολιτική ένωση για να συμπληρώνει τη νομισματική ένωση, η ΕΚΤ δεν μπορεί να αναλάβει τον ρόλο του ύστατου δανειστή, σχολιάζει ο Μπέντζαμιν Φρίντμαν, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. «Το πείραμα του ευρώ ήταν αλλόκοτο. Οι δημιουργοί του πίστευαν ότι θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη ενοποίηση, αλλά η αισιοδοξία τους ήταν άστοχη».