Εχοντας γλιτώσει, μόλις για λίγο, από την καταστροφική εξέλιξη που θα συνεπαγόταν μια ανεξέλεγκτη χρεοκοπία και έξοδος από την Ευρωζώνη, αλλά βαρύτατα τραυματισμένη, η ελληνική οικονομία αναζητά επειγόντως κατεύθυνση. Η νέα πορεία της θα προσδιοριστεί απολύτως από τις επιλογές της οικονομικής πολιτικής. Οι συνθήκες για μια θετική πορεία υπάρχουν, όμως δεν είναι αυτονόητες ούτε θα προκύψουν αυτόματα.
Η καταρχήν συμφωνία της κυβέρνησης με τους εταίρους πρέπει να υποστηριχθεί ευρύτατα: καθυστέρησε υπερβολικά και πρέπει να ολοκληρωθεί και να εφαρμοστεί όσο το δυνατό πληρέστερα. Ασφαλώς έχει σημεία που επιδέχονται κριτική (όπως η αύξηση της φορολογίας, που θα λειτουργήσει υφεσιακά), όμως η ύπαρξή τους δεν πρέπει να οδηγήσει σε καθυστερήσεις και απροθυμία στην εφαρμογή του όλου προγράμματος.
Αλλωστε, η εξέλιξη των προγραμμάτων προσαρμογής την τελευταία πενταετία και κυρίως η εμπειρία των τελευταίων μηνών έχουν καταδείξει με δραματικό τρόπο ότι κάθε καθυστέρηση έχει πρόσθετο πραγματικό κόστος, που είναι βαρύ και πολλαπλάσιο από το όποιο όφελος μπορεί να έχει μια επιμέρους πραγματική ή υποθετική βελτίωση.
Τα σκληρά πρόσφατα γεγονότα έχουν αποτελέσματα που δεν θα είναι εύκολα αναστρέψιμα. H άρση των περιορισμών στις τραπεζικές συναλλαγές θα μπορεί να συμβεί μόνο σταδιακά και στον βαθμό που η εμπιστοσύνη θα επανέρχεται, με την επίτευξη μιας εξισορρόπησης. Οι περιορισμοί αυτοί, μαζί με την ευρύτερη διάρρηξη της εμπιστοσύνης που έχει υπάρξει, θα τείνουν να υποβιβάσουν το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα. Τα εισοδήματα και η απασχόληση θα μειώνονται κατά τους επόμενους μήνες, καθώς οι επενδύσεις θα παρουσιάσουν σημαντική κάμψη.
Η τρέχουσα χρονιά θα είναι χρονιά σημαντικής ύφεσης, αναστρέφοντας την ελαφρά ανάκαμψη που υπήρξε κατά το 2014 και ακυρώνοντας τον προγραμματισμό για σημαντική ανάπτυξη κατά το 2015. Υφεση αλλά μικρότερη αναμένεται και για την επόμενη χρονιά. Μπορούν όμως να δημιουργηθούν οι συνθήκες ώστε η αναστροφή προς θετικούς ρυθμούς να γίνει σχετικά νωρίτερα εντός του επόμενου έτους και η έξοδος προς τις αγορές να είναι εφικτή πολύ πριν από την προβλεπόμενη λήξη του προγράμματος.
Η διεθνής κρίση πυροδότησε από το 2008 μια μακρά περίοδο ύφεσης στη χώρα μας και την επιβολή προγραμμάτων προσαρμογής. Η περίοδος αυτή έχει ήδη κρατήσει υπερβολικά και πρέπει να φτάσει στο τέλος της το συντομότερο. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη δημιουργία των πραγματικών συνθηκών, που θα επιτρέψουν στην οικονομία να χρηματοδοτείται από τις αγορές και να κινείται σε σύγκλιση με το κέντρο της Ευρώπης. Η θετική πορεία δεν θα μπορεί να πραγματοποιηθεί εάν δεν έχουν υπάρξει προηγουμένως συνθήκες σταθερότητας από νωρίς το ερχόμενο φθινόπωρο, ενώ οι πρώτες βάσεις για τη σταθεροποίηση θα πρέπει να έχουν ήδη τεθεί πριν από το τέλος του καλοκαιριού. Υπάρχουν τρεις συνθήκες.
Πρώτη συνθήκη είναι η σαφής, αμετάκλητη και μη διαπραγματεύσιμη τοποθέτηση της ξεκάθαρης πλειονότητας του πολιτικού φάσματος στην πλευρά της παραμονής της χώρας στην Ευρωζώνη. Η έλλειψη συνεννόησης ανάμεσα στις κύριες πολιτικές δυνάμεις, ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφορές τους, σε ένα εθνικό πρόγραμμα σταθεροποίησης και ανάπτυξης έχει αποδειχθεί από το 2009 και μετά ο κύριος αποσταθεροποιητικός παράγοντας, που βάθυνε την αβεβαιότητα και την ύφεση, αλλά και που διαφοροποιεί την ελληνική περίπτωση σε σχέση με τις άλλες χώρες όπου εφαρμόστηκαν αντίστοιχα προγράμματα.
Δεύτερη συνθήκη είναι η επείγουσα στροφή προς προσέλκυση επενδύσεων, με στόχο τον διπλασιασμό του ποσοστού τους επί του εθνικού προϊόντος το συντομότερο. Προϋποθέτει: (α) τη σταθεροποίηση του εγχώριου τραπεζικού συστήματος, ώστε να κινητοποιηθούν οι εγχώριοι πόροι, (β) την αξιοποίηση και μόχλευση επιπλέον επενδυτικών πόρων μέσω του «πακέτου Γιουνκέρ», (γ) την προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων, μέσω μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων στις αγορές και στη δημόσια διοίκηση και (δ) τη λειτουργία του Ταμείου Αξιοποίησης Δημόσιας Περιουσίας, που προβλέπεται στο σχέδιο συμφωνίας, προς αναπτυξιακή κατεύθυνση.
Τρίτη συνθήκη είναι η εφαρμογή στην πράξη με τον περισσότερο αποτελεσματικό τρόπο του νέου προγράμματος. Ενώ τα προηγούμενα δύο προγράμματα είχαν προβλήματα στον σχεδιασμό, το κύριο πρόβλημα εντοπίστηκε στην εφαρμογή, ειδικά εκεί όπου το βραχυπρόθεσμο και ειδικό υπερίσχυσε πολιτικά του μακροπρόθεσμου και γενικότερου συμφέροντος.
Δεδομένων των παραπάνω, και με την εμπιστοσύνη σε υψηλό επίπεδο, η ελληνική πλευρά όχι απλώς θα δικαιούται αλλά και θα οφείλει να διεκδικεί από τους εταίρους και πιστωτές σταδιακές κινήσεις για περαιτέρω
επιμήκυνση των δανείων και μείωση των υφιστάμενων και μελλοντικών επιτοκίων.
Σε όλη τη διάρκεια της περασμένης πενταετίας καλλιεργήθηκε έντεχνα ο μύθος ότι το ελληνικό πρόβλημα μπορεί να λυθεί χωρίς μια πραγματική σύγκλιση της οικονομίας μας με τις υπόλοιπες της Ευρωζώνης. Ως επιστέγασμα, τους τελευταίους μήνες η οικονομική πολιτική φάνηκε να κινείται αγνοώντας όλους τους κρίσιμους περιορισμούς και τα πραγματικά δεδομένα. Μέσα όμως από τις κατά τα άλλα πολύ αρνητικές εξελίξεις, δημιουργείται πλέον ένα πλαίσιο θετικών προϋποθέσεων. Η συνεννόηση στα αυτονόητα για κάθε σύγχρονη οικονομία μπορεί να λειτουργήσει ως η βάση ώστε να έχουμε, επιτέλους, την αναγκαία ισχυρή αναπτυξιακή στροφή. Απαιτείται όμως κινητοποίηση, ώστε να αποκλειστεί κάθε άλλη εξέλιξη, καθώς αυτή θα ήταν δραματική, με κόστος κυρίως για τους πλέον αδύναμους στην ελληνική κοινωνία.
* Ο κ. Νίκος Βέττας είναι γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ και καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.