Οι ώρες που ο Robert Storr κλείνεται στο στούντιό του και ζωγραφίζει είναι εκείνες που του δίνουν τη μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Όμως, η πολυσχιδής αυτή προσωπικότητα, μία από τις πιο διακεκριμένες μορφές στο χώρο της τέχνης, είναι γνωστός όχι τόσο ως καλλιτέχνης όσο ως κριτικός, συγγραφέας βιβλίων τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και καθηγητής. Πρύτανης στη Σχολή Τέχνης του Πανεπιστημίου Yale για εννέα συνεχή χρόνια, έως και σήμερα, επιμελητής της Μπιενάλε της Βενετίας το 2007, πρώην κυρίως επιμελητής στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ), μεταξύ άλλων, ο Robert Storr βρέθηκε στην Ελλάδα μέσω του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ο ίδιος και η ομάδα του (η Barbara London, η Francesca Pietropaolo και η Ελληνίδα Καλλιόπη Μηνιουδάκη) ανέλαβαν μία εικαστική παρέμβαση για το άνοιγμα στο κοινό του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που περιλάμβανε προβολή έργων βίντεο διεθνών και Ελλήνων καλλιτεχνών.
Ο Robert Storr μαζί με τη συνάδελφό του στο Πανεπιστήμιο Yale, Barbara London, διακεκριμένη κριτικό και επιμελήτρια που εργάστηκε στο ΜοΜΑ για σαράντα χρόνια, μίλησαν στη ΓΥΝΑΙΚΑ για το χώρο της σύγχρονης τέχνης, χωρίς να εκφράσουν συγκεκριμένη άποψη για την ελληνική σκηνή, διότι όπως είπαν δεν έχουν διενεργήσει εξονυχιστική έρευνα. Ο Storr μιλάει με σαφήνεια, εκφράζοντας απόψεις που μαρτυρούν μια ισόρροπη ματιά. Παρ’ όλα αυτά είναι απόλυτος ως προς την ένδεια του κριτικού λόγου στην τέχνη αλλά και την κυριαρχία των επιμελητών. «Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χώρος της σύγχρονης τέχνης σήμερα είναι αυτή η γενιά των επιμελητών που θεωρούν τους εαυτούς τους φιλόσοφους, ζηλεύουν τους καλλιτέχνες και χρησιμοποιούν τις εκθέσεις ως μέσον για να προωθήσουν την προσωπική τους δόξα. Ανακοινώνουν μεγαλόπνοες εκθέσεις και τίτλους που δεν είναι τίποτα περισσότερο από σλόγκαν…»
H παρουσίαση βίντεο έργων στο ΚΠΙΣΝ είχε σκοπό να φέρει στο κοινό ορισμένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα της video art, από τις απαρχές της ως σήμερα, Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, όπως οι Bill Viola, Francis Alÿs, Stan Douglas και Ann-Sofi Sidén. Ένας από τους στόχους ήταν η εμπειρία να θυμίζει κάτι ανάμεσα σε θέαση αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και drive-in κινηματογράφο.
Όσο για τους κριτικούς της τέχνης που παρακολουθεί, πιστεύει ότι «πολλοί μιλούν μια γλώσσα που μοιάζει να έχει πνευματικό περιεχόμενο, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει ουσία, ελάχιστα γνωρίζουν τις έννοιες που χειρίζονται και έχουν ελλιπή παιδεία. Και αυτοί παίζουν το ρόλο του μάνατζερ μέσω της ιδιότητας του διανοούμενου. Διανοούμενος όμως σημαίνει να μπορείς να σκέφτεσαι πρωτίστως για τον εαυτό σου». Οι αιτίες για την αποδυνάμωση του κριτικού λόγου και τον στρεβλό ρόλο των επιμελητών είναι πολλές, όπως το γεγονός ότι έχει περάσει κυρίως στη μοίρα των διαδικτυακών περιοδικών, τα οποία όμως σπάνια έχουν αρχισυντάκτη που να ελέγχει και να διορθώνει το συγγραφέα, ή –ως προς τους επιμελητές– το ότι η αγορά της τέχνης χρειάζεται εγγυητές αξιών, ανθρώπους που να τις κατασκευάζουν και να τις υποστηρίζουν.
«Οι καλλιτέχνες πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί ώστε να μην τους παρασύρει το χρήμα της αγοράς, διότι πολύ γρήγορα θα τους εγκαταλείψει με σκληρό τρόπο. Για να μη γίνουν πιόνια στη σκακιέρα, πρέπει να προσέχουν ποιος τους εκπροσωπεί και ποιος αγοράζει τα έργα τους», συμπληρώνει ο Storr.
Κι όταν η κρίση γίνει σκληρή οικονομική πραγματικότητα, όπως αυτή που βιώνουν οι Έλληνες αυτήν τη στιγμή, τότε η δημιουργικότητα αποδυναμώνεται ή αποκτά καινούρια ώθηση; «Υπάρχει μια τάση να μιλάει κανείς για την κρίση με συναισθηματισμούς, που δεν με βρίσκει σύμφωνο. Όμως η κρίση μπορεί να παραγάγει νέες ιδέες και πρωτοβουλίες. Η βίντεο τέχνη για παράδειγμα ξεκίνησε σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης».
Εκείνο που ίσως βαραίνει πιο μόνιμα την τέχνη και την πρόσληψή της είναι η πίεση για την καινοτομία. Ο Robert Storr και η Barbara London προτιμούν τη λέξη «φρέσκο» και όχι καινοτόμο. Θεωρούν επίσης ότι εκείνο που φαίνεται καινοτόμο δεν είναι απαραίτητα και προοδευτικό, και αντίστροφα ότι ένα στυλιστικό ιδίωμα δοκιμασμένο και γνωστό δεν είναι απαραίτητα συντηρητικό. Εκείνο που μετράει είναι «το βάθος της σκέψης πίσω από το έργο». Τελικά η ιστορία της τέχνης αποτιμά δίκαια τι είναι αξιόλογο και τι όχι; Η απάντηση δεν είναι απλή. Ο Robert Storr πιστεύει ότι οι καλλιτέχνες που έχουν αδικηθεί από την ιστορία της τέχνης είναι πολλοί και, όπως λέει η Barbara London, πολλοί από αυτούς είναι γυναίκες, κάτι που προσπαθεί να αποκαταστήσει μέσα από τη δουλειά της.
Η ομολογία είναι μια έκπληξη, προερχόμενη μάλιστα από δύο επιτυχημένες προσωπικότητες, ενταγμένες σε μεγάλα ιδρύματα. Όπως επίσης και η διαπίστωσή τους ότι άνθρωποι χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση έχουν συχνά ιδιαίτερα ενδιαφέροντα πράγματα να πουν όταν βλέπουν ένα έργο τέχνης. Όσο για τον πολλές φορές δυσνόητο χαρακτήρα της σύγχρονης τέχνης, ο Robert Storr θεωρεί ότι κανείς μπορεί να προσεγγίσει ακόμα και το πιο σύνθετο έργο αν το αντιμετωπίσει όπως ένας ντετέκτιβ μία υπόθεση. Να αποδεχθεί ότι δεν γνωρίζει, αλλά να μην αισθάνεται μειονεκτικά γι’ αυτό, και στη συνέχεια παρατηρώντας το προσεκτικά να ονομάσει τα κυρίως χαρακτηριστικά του και να απαντήσει στο ερώτημα γιατί αυτά και όχι κάποια άλλα.
O Storr μιλάει με την πνευματική ευελιξία ενός διανοούμενου – τίποτα δεν είναι απόλυτο, ούτε και εγγυημένο. Η αλήθεια ίσως να βρίσκεται στις αποχρώσεις. Σε αυτό το πνεύμα συστήνει στους νέους καλλιτέχνες «να υπενθυμίζετε στον εαυτό σας ότι αυτό που κάνετε είναι δική σας επιλογή. Βρείτε έναν τρόπο να είστε ανεξάρτητοι οικονομικά. Μη συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους άλλους. Ο δρόμος είναι μακρύς και μοναχικός, με εναλλαγές καλής και κακής τύχης. Να είστε δυνατοί και να μην απογοητεύεστε. Πέρα από αυτό, όλα είναι απρόβλεπτα. Το να είσαι καλλιτέχνης δεν είναι καριέρα, είναι μυθοπλασία».
Photo ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΖΗΜΑΣ (This is not another agency*)
SWALLOW 2013, LAURE PROUVOST. COURTESY OF MOT INTERNATIONAL, LONDON AND BRUSSELS, LUX AND LONDON. YANG WILSON. I AM A 19TH CENTURY FACTORY CHIMNEY STACK 2014, VASSILIEA STYLIANIDOU, COURTESY OF THE ARTIST.