Ρητορική και ουσία
Kύριε διευθυντά
Ο Αριστοτέλης διαφώνησε με τον Πλάτωνα, ο οποίος πίστευε ότι η ρητορική δεν επιτρέπεται να αυτονομηθεί και να αποσυνδεθεί από την ουσία των πραγμάτων. Καρπός της διαφωνίας του υπήρξε η συγγραφή του σημαντικότερου εγχειριδίου ρητορικής στην ιστορία των γραμμάτων. Oσο θα υπάρχουν άνθρωποι και δημοκρατίες, θα ισχύουν οι τρεις πυλώνες πάνω στις οποίες οικοδόμησε την τέχνη της πειθούς: πείθουμε με την εικόνα που δίνουμε για τον εαυτό μας, με τα συναισθήματα που διεγείρουμε στο ακροατήριο, με τα λογικά επιχειρήματα και τα παραδείγματα που χρησιμοποιούμε. Πολιτικοί με εξαιρετική ποιότητα στη σκέψη και τη συμπεριφορά δεν κατόρθωσαν να αποκτήσουν ευρύτερη αποδοχή, επειδή δεν είχαν το χάρισμα της επικοινωνίας. Αν μπορεί κανείς να περάσει με το χαμόγελο μέτρα δυσάρεστα αλλά αναγκαία, αυτό είναι σημαντικό πολιτικό προσόν και συνιστά μεγάλη προσφορά στo κοινό συμφέρον.
Οι δημοκρατίες προοδεύουν ή οπισθοδρομούν ανάλογα με το μείγμα της ρητορικής και της αλήθειας που κάθε φορά κυριαρχεί στην πολιτική, και καταστρέφονται όταν υπάρχει μόνο ρητορική και καθόλου αλήθεια. Οι τρεις πυλώνες της ρητορικής τέχνης που περιέγραψα μπορούν να μετατρέψουν το μείζον σε έλασσον και το έλασσον σε μείζον, το έσχατο μειονέκτημα σε μοναδικό πλεονέκτημα, την εγκληματική ενέργεια σε ευγενέστατη πράξη, και αντίστροφα. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν ένα δεινός και χαρισματικός ρήτορας, που, δυστυχώς για την ανθρωπότητα, γοήτευσε μεγάλο τμήμα της γερμανικής κοινωνίας. Συγκρίνετε αυτά τα δύο παραδείγματα. Το περιβόητο «σκάνδαλο Βατοπεδίου», που συγκλόνισε την Ελλάδα το 2008 και συνέβαλε στην πτώση της τότε κυβέρνησης, ήταν μια υπόθεση με περιορισμένο αντικείμενο και λίγη ουσία. Αυτό που κατέληξε ως κακούργημα με πολλούς κατηγορουμένους δεν ήταν παρά μια αστική διαφορά μεταξύ της Μονής Βατοπεδίου και του Δημοσίου για την κυριότητα της λίμνης Βιστωνίτιδας και των παραλίμνιων εκτάσεων. Oλα σχεδόν τα αστικά δικαστήρια έχουν πλέον δικαιώσει τη μονή. Αν η υπόθεση έλαβε αυτές τις διαστάσεις, ήταν γιατί αξιοποιήθηκε επικοινωνιακά και εμφανίστηκε ως διαπλοκή ανάμεσα σε κορυφαίους παράγοντες της κυβέρνησης και την Εκκλησία.
Αντίστροφα, η πρόσφατη κατάρρευση των τραπεζών και η επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων συνέβησαν χωρίς κυριολεκτικά να ανοίξει μύτη, παρά το γεγονός ότι επηρέασαν και θα επηρεάζουν για μεγάλο διάστημα ολόκληρο τον πληθυσμό, ιδιώτες και επαγγελματίες, και παρά το γεγονός ότι θα απαιτηθεί ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών ύψους 25 δισεκατομμυρίων. Ο λόγος είναι γιατί η κυβέρνηση έπεισε μια κρίσιμη μάζα πολιτών ότι τις τράπεζες τις έκλεισαν οι δανειστές ως μέσον εκβιασμού, για να κάμψουν δηλαδή την αντίστασή της και να υπογράψει νέο μνημόνιο. Με άλλα λόγια, χάρη στη ρητορική της, κατόρθωσε να μετατρέψει σε τεκμήριο υπεράσπισης το σημαντικότερο ίσως κεφάλαιο κατηγορίας εναντίον της για την επτάμηνη διακυβέρνηση.
Στην πολιτική ιστορία της ανθρωπότητας συγκρούονταν, συγκρούονται και θα συνεχίσουν να συγκρούονται δύο τάσεις σχετικά με τον ρόλο της ρητορικής, ή αλλιώς της τέχνης της επικοινωνίας: η μία θέλει τη ρητορική ως εργαλείο για τη μετάδοση της αλήθειας ή, καλύτερα, ενός ουσιαστικού μηνύματος για το κοινό συμφέρον, και η άλλη ως όπλο που μπορεί να χρησιμοποιείται χωρίς κανόνες και φραγμούς για ιδιοτελείς σκοπούς.
Mιχαηλ Πασχαλης – Kαθηγητής Kλασικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Kρήτης
Ισοδύναμα
Kύριε διευθυντά
Μέσα σε κατάλληλες συνθήκες υγρασίας, σε σκοτεινούς μάλλον χώρους, αυξάνουν, πληθύνονται τα μανιτάρια, καλλιεργούμενα και μη, δηλητηριώδη, θανατηφόρα και μη.
Κάπως έτσι σε περίοδο κρίσης και τραγικής λιτότητας αυξάνονται, πληθύνονται συμβούλια και παρασυμβούλια. Aνακαλύπτονται ευκαιρίες για θεσμοθέτηση θέσεων, με νεφελώδες ή ανύπαρκτο αντικείμενο. Kρίμα τόσοι που μας βοήθησαν να βγούμε στην εξουσία να μείνουν απέξω. Δυστυχώς οι συνταξιούχοι είναι πολλοί και στην Ελλάδα ζούμε πολύ. Αλλά δεν πειράζει. Oσο ζήσουν! Αναγκαστικά τους ανεχόμαστε. Ας περάσουν με λιγότερα, ώσπου να μας αδειάσουν τη γωνιά. Είναι και τα ισοδύναμα. Πώς θα βολέψουμε τόσο κόσμο που περίμενε πώς και πώς τον θρίαμβο της πρώτης ή μάλλον της δεύτερης φοράς αριστεράς! Eχουμε όμως τους πλουτοκράτες που φοιτούν στα ιδιωτικά δημοτικά, γυμνάσια, μουσικά σχολεία, φροντιστήρια ξένων γλωσσών κ.λπ. Ας πληρώνουν, ενώ μπορούσαν δωρεάν να φοιτούν σε δημόσια σχολεία. Δεν κατάλαβαν ότι θα μπορούσαν να απαιτούν (ναι!!) επιχορήγηση των μαθητών των ιδιωτικών για ό,τι συνταγματικά τους ανήκει από τον δημόσιο προϋπολογισμό που διατίθεται για κάθε Ελληνόπουλο. Είναι δικαίωμα κάθε πολίτη, χωρίς διακρίσεις, να απολαμβάνει τα αγαθά της εκπαίδευσης με κρατική δαπάνη. Αν κάποιοι ελεύθερα προτίμησαν την ιδιωτική από την ανασφαλή δημόσια, φανερώνει αδυναμία του δημόσιου τομέα. Εξυπηρετεί οικονομικά το κράτος. Tουλάχιστον δεν θα έπρεπε να φορολογείται η δημόσια εκπαίδευση. Μάλλον όφειλε το κράτος να επιχορηγεί τους μαθητές ιδιωτικής εκπαίδευσης. Να βοηθηθούν οικονομικά οι γονείς που καταφεύγουν στην ιδιωτική εκπαίδευση!
Τα ισοδύναμα είναι ο περιορισμός, το ξεκαθάρισμα από τα δηλητηριώδη μανιτάρια των συμβουλίων και παρασυμβουλίων, των ευφάνταστων νέων θέσεων με ανύπαρκτο ή νεφελώδες αντικείμενο, από τα γαντζωμένα στον σχεδόν άδειο κρατικό κορβανά σαπισμένα μανιτάρια της δαιδαλώδους και πληθωρικής γραφειοκρατικής κρατικής μηχανής. Οι λαϊκίστικες, βιαστικές, πρόχειρες, αμελέτητες και ανόητες λύσεις μάλλον προβλήματα γεννούν! Και προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης. Ουδέποτε είχα οποιαδήποτε σχέση με την ιδιωτική εκπαίδευση!
Δημ. Γ. Σμυρλης – Συντ/χος Λυκειάρχης
Το «αγέλαστο παιδί»
Κύριε διευθυντά
Το νεαρόν της ηλικίας του πρωθυπουργού κ. Τσίπρα προβάλλεται ως το μεγαλύτερό του πλεονέκτημα. Είναι ο δεύτερος σε ηλικία πρωθυπουργός της Νεωτέρας Ελλάδος, μετά τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη. Πολλοί δημοσιογράφοι προσπάθησαν να τον συγκρίνουν με άλλους νέους πρωθυπουργούς, επιλέγοντας αλλοδαπούς. Πιστεύω όμως ότι η σύγκριση με τον νεαρότερό του θα ήταν προτιμότερη και χρησιμότερη.
Ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης (1829-1879) θεωρείται από τους ιστορικούς ένας εκ των μεγαλυτέρων. Δυστυχώς λησμονημένος, ίσως διότι συνέπεσε με τον Χαρίλαο Τρικούπη, τον Θ. Δηλιγιάννη και τον επερχόμενον Ε. Βενιζέλο. Είναι αδύνατον μέσω μιας επιστολής να περιγραφεί ο πολιτικός του βίος, ας αποτελέσει όμως ερέθισμα για τους αναγνώστες να τον μελετήσουν, ιδίως το «πολιτικό του ημερολόγιο».
Το μεγαλύτερό του προσόν ήταν η τεράστια και ευρεία μόρφωσή του. Πολύγλωσσος, αριστούχος διδάκτωρ της Νομικής (7ος ιστορικά), με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γαλλία και το Βέλγιο, του έδινε ένα προβάδισμα έναντι των άλλων και τούτο διαπιστώνεται τόσον στις αγορεύσεις του, οι οποίες αποτελούσαν αληθινά φροντιστήρια μαθημάτων πολιτικής, ηθικής και κοινωνικής δικαιοσύνης, όσον και στις εκθέσεις του επί παντός θέματος με ιστορικότερη αυτή «περί των εκβολάδων» για το μεγάλο θέμα των «Λαυρεωτικών».
Το δεύτερο μεγάλο προσόν ήταν η ρητορική ικανότητά του (θεωρείται ο πρώτος ρήτωρ της Νεοελληνικής Βουλής). Σοβαρός από παιδί, το οποίον διετήρησε και μεγάλος, σπανίως γελούσε, ο δε δάσκαλός του τον αποκαλούσε «νέον γέροντα». 16 ετών αρχίζει να εργάζεται διά τον επιούσιον, ως δημοσιογράφος και εξελίσσεται σε «πρωταθλητή της ελληνικής δημοσιογραφίας».
Στη συνέχεια μαχόμενος δημοσιογράφος όπου και διαπρέπει.
Είκοσι τεσσάρων ετών του προτείνεται το υπουργείον Δικαιοσύνης, πρόταση την οποία απέρριψε, 30 ετών εκλέγεται βουλευτής, 33 ετών υπουργός Παιδείας όπου αφήνει τεράστιο πρωτοποριακό, για την εποχή, έργο. Από ηλικίας 36 έως 49 ετών, 6 φορές πρωθυπουργός, που αν και στο σύνολό του μεταφράζεται σε 4,5 –περίπου– χρόνια πραγματοποιεί σημαντικότατο έργο ανασυγκρότησης της χώρας σε όλους τους τομείς. Το κυριότερο όμως όνειρο του Δεληγεώργη ήταν αυτό της μεγάλης Ελλάδος, για το οποίο αγωνίσθηκε και δικαιώθηκε με τη συνθήκη του Βερολίνου, το οποίον συνέχισε ο Ε. Βενιζέλος. Πεθαίνει πάμπτωχος σε ηλικία μόλις 50 ετών με μια πίκρα για ένα επεισόδιο που ποτέ δεν συγχώρεσε τον εαυτό του. Ηταν όταν για μοναδική φορά μίλησε σε ενικό στον Πρόεδρο. Ιστορικές έχουν μείνει οι παραινέσεις του προς όλους, ιδίως τους βουλευτές, παρά το νεαρόν της ηλικίας. Θα αναφέρω όμως τα τελευταία λόγια του λίγο πριν να ξεψυχήσει, τα οποία δείχνουν την αγωνία για την Ελλάδα, την «φίλην Πατρίδα» όπως την αποκαλούσε. «… Ο πλους εν τη νυκτί… πυρσός ουδαμού… ο κίνδυνος μέγας. Ανάψατε λοιπόν τα φώτα της διανοίας Υμών, διότι ο περιπατών εν τη σκοτία ουκ οίδε πού υπάγει και μη κοιμάσθε, διότι είναι μεσονύκτιον, αλλά δι’ αυτό τούτο μάλιστα και αγρυπνείτε και γρηγορείτε».
Ι. Γ. Γεωργιου – Καρδιολόγος