Αντιμετωπίζοντας μία από τις πολυπλοκότερες, γοητευτικότερες και σίγουρα τραγικότερες ηρωίδες της λογοτεχνίας, η Μαρία Ναυπλιώτου φαίνεται αποφασισμένη να συλλάβει το εύρος των διλημμάτων και το ανείπωτο κενό που συνόδευσε την Άννα Καρένινα στο απονενοημένο της άλμα προς τον έρωτα και την προδοσία στα μάτια μιας υποκριτικής κοινωνίας, που την εξευτέλισε και τη χλεύασε για την αληθινή ζωή που επιδίωξε. Αβίαστα, η Ναυπλιώτου αναλύει το ρόλο της αντιφατικής και καταστροφικής γυναίκας, και ταυτόχρονα ξεδιπλώνει τις ανησυχίες και τις απόψεις της για τη δική της ζωή –οδηγώντας στην αποκάλυψη της προσωπικής της ηθικής, που υποψιάζομαι ότι πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις θα αδυνατούσαν να εντοπίσουν.
Στράπλες φόρεμα από μεταξωτό τούλι και κεντημένη δαντέλα, CHRISTOS COSTARELLOS. Κάπα από μεταξωτό τούλι και δαντέλα, DEUX HOMMES.
Nομίζω πως αυτά τα μεγάλα κείμενα έχουν πάντα λόγο να ανέβουν. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη αφορμή ή κάποιος οικονομικός ή πολιτικός λόγος για να παιχτεί η Καρένινα και να μπορέσει ο θεατής να ταυτιστεί. Είναι ένας ρόλος πολύ αναγνωρίσιμος, αλλά εξαιρετικά περίπλοκος και βαθύς. Ο ίδιος ο Τολστόι είχε πει στη γυναίκα του, Σοφία, πως ήθελε να γράψει έναν γυναικείο χαρακτήρα άξιο λύπησης και όχι ενοχής. Έτσι όπως τη φαντάστηκε, όλοι οι ανδρικοί τύποι παίρνουν θέση γύρω της. Ο Ρώσος συγγραφέας επιδίωξε επίσης να γράψει για δύο οικογένειες: δεν έχουμε μόνο την Καρένινα, το σύζυγό της και τον εραστή της, Βρόνσκι, αλλά υπάρχει ο Λέβιν με την Κίτι, που έχουν διαφορετική πορεία, αναζητήσεις και θέση απέναντι στη ζωή. Στο μυθιστόρημα έχουν ίσο ρόλο. Ο χαρακτήρας της Καρένινα, ωστόσο, κατέληξε να είναι τόσο δυνατός, που ο Τολστόι ονόμασε το έργο «Άννα Καρένινα». Ουσιαστικά, ήθελε να δείξει τις δύο διαφορετικές προσεγγίσεις αγάπης και γάμου.
Έτσι κι αλλιώς, η αυτοκαταστροφή της ηρωίδας και η διαχείριση του ερωτικού τριγώνου είναι πολύ πιο γοητευτικές και δυνατές. Η ίδια αυτοχαρακτηρίζεται ανικανοποίητη. Ειδικοί επί του έργου και ψυχαναλυτές θα μπορούσαν να δώσουν πολλαπλές ερμηνείες και διαγνώσεις, όπως ότι είναι καταθλιπτική. Στα μάτια μου είναι μια γυναίκα που παντρεύτηκε πολύ νωρίς, και όχι από έρωτα, μέσα σε ένα κοινωνικό σχήμα κλειστό και συντηρητικό. Μια γυναίκα χωρίς εμπειρίες, που προσπάθησε να βρει τη θέση της μέσα στην οικογένεια, αφού δεν κατάφερε να αγαπήσει τον άντρα της με τον τρόπο που ονειρευόταν ως έφηβη. Ωστόσο, τον αγάπησε πιο συντροφικά και έδωσε το βάρος της –κάπως μελοδραματικά όπως αναφέρει και ο Τολστόι– στο παιδί. Στην ηλικία των 30 με 35, το αντίστοιχο μιας σημερινής πενηντάρας, ποθεί πολύ να ζήσει. Στο πρόσωπο του Βρόνσκι, ενός άντρα νεαρότερου από αυτή, αξιωματικού με προοπτικές, βρίσκει τον κεραυνοβόλο έρωτα και ο συνδυασμός γίνεται εκρηκτικός, βόμβα Μολότοφ! Αρχίζει να έχει τρομερά διλήμματα και πολλές ενοχές, με την οικογένεια και το παιδί από τη μία, και από την άλλη την αδυναμία της να ζήσει μέσα στο ψέμα –γιατί, όπως λέει μέσα το έργο, πάρα πολλές γυναίκες κάνουν το ίδιο πράγμα, απλώς η Καρένινα δεν αντέχει να ζει αυτό το ψέμα. Δεν αντέχει να καταπιέζεται από μια κοινωνία εναντίον των γυναικών.
Η πορεία της, από την αρχή μέχρι το τέλος που όλοι ξέρουμε, εμένα με πείθει. Και δεν λέω πως δικαιολογώ το χαρακτήρα της, γιατί δεν έχω καμία όρεξη να δικαιολογήσω κανένα χαρακτήρα, αλλά καταλαβαίνω. Κατανοώ τι σημαίνει να είσαι εγκλωβισμένη σε αντίστοιχες και όχι απαραίτητα ίδιες περιπτώσεις με τη δική της, τι είναι να θες κάτι αλλά να είσαι υποχρεωμένη να κάνεις κάτι άλλο και τι είναι αυτό που εμείς οι Έλληνες έχουμε την τύχη να ξεχωρίζουμε λεκτικά, εννοώ τον έρωτα από την αγάπη. Κατανοώ πόσο δύσκολο είναι να εκτιμήσεις την αγάπη και πόσο εύκολο είναι να σε παρασύρει ένα συναίσθημα όπως ο έρωτας και να σε βγάλει εκτός εαυτού. Η Καρένινα καίγεται σαν την πεταλούδα που γυρνάει γύρω από τη φωτιά.
Φόρεμα από δαντέλα με βολάν, CHRISTOS COSTARELLOS.
Vintage σακάκι MAJE και μεταξωτό τοπ με βολάν MIU MIU, όλα Second Hand Lux. Mάξι μεταξωτή φούστα από δαντέλα με απλικέ παγιέτες και φτερά, MI-RO. Vintage suede ankle boots CHARLOTTE OLYMPIA, Second Ηand Lux. Δικτυωτές κάλτσες CALZEDONIA.
Δεν μπαίνω ποτέ στη διαδικασία της διαφωνίας ή της αντίρρησης με τους συγγραφείς, και ειδικά με τους μεγάλους συγγραφείς. Αυτό που ονειρεύομαι είναι να ερμηνεύσω και να πειστώ από αυτό που συμβαίνει. Ο Κούντερα είχε γράψει ένα δοκίμιο πάνω στην Καρένινα, όπου εκφράζει διαφορετικές απόψεις για το έργο. Εγώ απλά επιλέγω τον Τολστόι, γιατί αυτός την έγραψε. Αν δεις το «άξιο λύπησης» που προανέφερα, θα καταλάβεις πόσο βαθιά το εννοεί: Η Καρένινα δεν μπορεί να συνεχίσει τη ζωή που είχε πριν τον Βρόνσκι, ούτε να ζήσει τον έρωτα, συνεπώς η μοναδική της διέξοδος είναι ο θάνατος. Αξιολύπητη είναι, αλλά όχι γυναικούλα. Είναι ερωτική, διαβολική, ανυπόφορη, συμπάσχει ο θεατής με την ενοχή της, διαφωνεί με την απόφασή της να εγκαταλείψει δύο παιδιά, τον Σεριόζα που έχει από τον Καρένιν και τη μικρή Άννα που έκανε με τον Βρόνσκι, την οποία ναι μεν παίρνει μαζί της, αλλά δεν ασχολείται με αυτήν και δεν τη θέλει καθόλου. Είναι μια τολμηρή ηρωίδα και συγχρόνως άξια χλευασμού και περιφρόνησης.
Ο Φρόιντ είχε πει πως πριν από εκείνον είχαν ταξιδέψει στα ίδια μονοπάτια οι μεγάλοι συγγραφείς και ποιητές. Στον Τολστόι και τον Ντοστογιέφσκι είναι ορατό αυτό. Ο Ρώσοι συγγραφείς μπαίνουν πολύ βαθιά στον ανθρώπινο ψυχισμό, όπως με την περίπτωση της Ναστάσια Φιλίποβνα στον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι. Λένε πολύ σημαντικά πράγματα πριν την έλευση της ψυχιατρικής, την οποία εκτιμώ απεριόριστα. Η φράση της Καρένινα «δεν ζηλεύω, ανικανοποίητη είμαι» είναι τόσο ακριβής και συνάμα μεγαλοφυής! Η ζήλεια είναι σύμπτωμα, η έλλειψη ικανοποίησης είναι το πραγματικό πρόβλημα. Δεν είναι αβαθείς οι επιθυμίες της. Η Καρένινα δεν έχει συνάψει πραγματική σχέση με το σύζυγό της. Δεν μπορεί να εκτιμήσει αυτό που είχε μαζί του, τη συντροφικότητα, έτσι όταν συνειδητοποίησε πως ποτέ δεν τον αγάπησε, έριξε όλο το βάρος στο παιδί της. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι συναισθηματικά ανάπηρος. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε κάποιου είδους συναισθηματική ανεπάρκεια.
Ο έρωτας δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, συναίσθημα, αλλά ένα τεράστιο, διαβολικό παιχνίδι της φύσης για να φέρει δύο ανθρώπους μαζί, που καταρρίπτει τα όρια του εγώ και συνορεύει με την τρέλα, όπως λένε και οι επιστήμονες. Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ υποστηρίζει, και δεν είναι ο μόνος, πως μόνο ένα 15% των σχέσεων χαρακτηρίζεται από ολοκλήρωση και συντροφικότητα. Οι υπόλοιποι βολοδέρνουμε! Είμαστε σε σχέση χωρίς να έχουμε συνδεθεί, γι’ αυτό και είναι όλοι πάρα πολύ δυστυχείς. Δεν είναι; Μιλάω για σχέσεις ανθρώπων που δεν περνούν καλά, αλλά από το φόβο της μοναξιάς παραμένουν μαζί. Το βλέπω γύρω μου, το έχω ζήσει κι εγώ, ανθρώπους που είναι εκεί αλλά όχι παρόντες.
Σε κανένα ρόλο δεν μπορείς να βάλεις τελεία. Αυτό που κάνω πλέον, σε επίπεδο χειρισμού, είναι ότι σταματάω να ρωτάω γιατί. Προσπαθώ να βγάλω το μυαλό μου απ’ έξω. Διαβάζω εκατομμύρια φορές αν είναι δυνατόν το έργο, το σενάριο ή το μυθιστόρημα στην προκειμένη περίπτωση, για να γνωρίζω ανά πάσα στιγμή τον κάθε σταθμό που έχει ο ρόλος: Πού πηγαίνει, πού ήταν πριν και τι σημαίνουν όλα αυτά. Τα πολύ πρακτικά. Από κει και πέρα, επειδή με ταλαιπωρεί το μυαλό μου –και το χρησιμοποιούσα πολύ στο παρελθόν– οι μόνες στιγμές που μπορώ να το παρκάρω είναι στην κουΐντα, στο παρασκήνιο, πίσω από τη σκηνή. Συμβαίνει ένα παράδοξο πράγμα. Τη στιγμή που παίζεις έναν άλλο άνθρωπο, αν καταφέρεις να γλιστρήσεις σε αυτόν, βιώνεις, δανείζεις τα συναισθήματά σου στο ρόλο, αλλά συγχρόνως παρατηρείς, παρακολουθείς τη διαδρομή σου προσπαθώντας να κρατήσεις μέτρο και ισορροπία. Αυτό δεν είναι θέμα του μυαλού. Είναι μια πιο εσωτερική διαδικασία. Είναι σαν να μου μιλάς για ένα πρόβλημά σου, κι εγώ να σταματήσω να σε ακούω σύμφωνα με τα δικά μου βιώματα αλλά με ενσυναίσθηση να βιώσω το δικό σου θέμα. Σαν να ταυτίζεσαι με ένα βιβλίο που θα σε συνεπάρει, αν και δεν θα γίνεις ποτέ ο χαρακτήρας. Εκείνη τη στιγμή βλέπεις χρώματα, μυρίζεις οσμές, φοράς άλλα ρούχα, ως και αναβάτης γίνεσαι, ενώ δεν σου έχει συμβεί ποτέ, κλέβεις το κορίτσι, το φιλάς γέρνοντας σε ένα τοιχάκι… Η δημιουργική φαντασία ενεργοποιείται, ανοίγει ένας άλλος κόσμος. Είναι μαγικό κι επίσης σταματάει η παράσταση να είναι βαρετή για έναν ηθοποιό, αυτό το «κάθε βράδυ στις 8:30 πρέπει να παίξω το ίδιο».
Δεν έχω σχέση με τη μεταφυσική. Δεν πιστεύω. Πιστεύω ωστόσο στο απύθμενο βάθος που κρύβουμε οι άνθρωποι μέσα μας. Εκεί ξαναγυρνώ. Η ικανότητα των ανθρώπων να στρέφουν τη δημιουργικότητα προς ένα συγκεκριμένο κανάλι είναι το αντίστοιχο της μαγείας ή της μεταφυσικής. Θέλω να πω πως, αν κάποιος κατορθώσει να εξερευνήσει σε τέτοιο βαθμό τα πελάγη της φαντασίας, για μένα είναι ένας άνθρωπος σοφός και ουσιαστικός. Δεν έχει σημασία αν γίνει αστροναύτης, μαθηματικός, ψυχίατρος ή σπουδαίος ηθοποιός. Σημασία έχει πως, χρησιμοποιώντας τον εαυτό σου ως ένα μέσο και γνωρίζοντάς τον, θα προσπεράσεις όσα εμπόδια σου βάζει ο ίδιος, όσες τρικλοποδιές, για να κάνεις μεγαλειώδη πράγματα. Καθένας μας κουβαλάει μια ιστορία επώδυνη. Για μένα, η οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας, μια χώρα που πεθαίνει, είναι ένας πόλεμος τρομακτικός, που ευτελίζει και εξευτελίζει τους ανθρώπους. Όμως, πιστεύω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευλογία από το να είμαστε υγιείς και να πατάμε στα πόδια μας. Η υγεία, σωματική και ψυχική, είναι το υπέρτατο αγαθό και χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια να μεταβολίσεις το κακό και να το κάνεις λίπασμα.
Αυτή την περίοδο είμαι προβληματισμένη και αντλώ όσες εσωτερικές δυνάμεις διαθέτω για να μην επιτρέψω σε όλο αυτό να με διαλύσει. Ταυτόχρονα, μου αρέσει η εποχή μου. Όταν ήμουν μικρότερη, τότε που εξιδανίκευα ως ρομαντική, ήθελα να ζω σε άλλες εποχές. Τώρα που καταλαβαίνω περισσότερα και βλέπω πως ακόμη και στη δεκαετία του ’60 η μαμά μου ήταν μια νέα γυναίκα στην Ελλάδα που δεν μπορούσε να ορίσει τη ζωή της, ευγνωμονώ που γεννήθηκα τη δεδομένη ιστορική στιγμή, κατά την οποία είμαι απολύτως ελεύθερη να είμαι μόνη, ανεξάρτητη, να επιλέγω τη ζωή μου και να μη με μέμφονται γι’ αυτό. Οπότε, θεωρώ πως είμαι ευλογημένη και τυχερή. Ας μην παρεξηγηθώ ότι έχουν λυθεί όλα τα προβλήματα. Η απόσταση που πρέπει να διανυθεί είναι ακόμη μεγάλη, αλλά συναισθάνομαι πόσο προνομιούχα είμαι, γιατί κι εγώ μεγάλωσα σε μια παραδοσιακή οικογένεια, όπου όλοι περίμεναν κάποια στιγμή να παντρευτώ. •
Η «Άννα Καρένινα» ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο στο Rex – Σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη», από 11/02/2016 έως 29/05/2016, www.n-t.gr
Photographer YIANNIS BOURNIAS (This Is Not Another Agency*)
Fashion Εditor MICHAEL PANDOS
Μake up MARITA POLITOU (This is Not Another Agency*)
Hair TOM ZOIS (This is Not Another Agency*)
Assistant Photographer ΚATERINA GORITSA
Assistant Stylist MARIANNIE SAMARA
H φωτογράφιση έγινε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Ευχαριστούμε θερμά τη διεύθυνση για την ευγενική φιλοξενία.