Δραστικές αλλαγές όσον αφορά την αντιμετώπιση όχι μόνο των μεταναστών αλλά και των προσφύγων που φθάνουν στην Ελλάδα θεσμοθετούνται με τον νόμο «για την οργάνωση και τη λειτουργία της υπηρεσίας ασύλου» που ψηφίστηκε από τη Βουλή με τη διαδικασία του κατεπείγοντος. Αύριο αναμένεται να πραγματοποιηθεί η πρώτη επανεισδοχή προσφύγων και μεταναστών στην Τουρκία ώστε να σταλεί προς όλους το μήνυμα έναρξης εφαρμογής της συμφωνίας, ενώ, όπως ανέφεραν κυβερνητικές πηγές, «θα ήταν ευχής έργον αν την ίδια ημέρα η Ε.Ε. δεχόταν τους πρώτους Σύρους απευθείας από την Τουρκία», κάτι που όμως δεν φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό. Οκτώ σημεία διευκρινίζουν το νέο πλαίσιο που τίθεται σε εφαρμογή.
– Τι αλλάζει με τη νέα νομοθεσία;
Με την εφαρμογή της συμφωνίας της 20ής Μαρτίου 2016 μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας, οι πρόσφυγες και μετανάστες που βρίσκονται στην Ελλάδα χωρίζονται σε δύο ομάδες, για τους οποίους ισχύουν (προς το παρόν) διαφορετικές νομικές διαδικασίες, εκείνους που παραμένουν στην ενδοχώρα –περίπου 50.000– και εκείνους που έφτασαν στα νησιά τις τελευταίες δύο εβδομάδες –περίπου 5.000– οι οποίοι βρίσκονται υπό καθεστώς προσωρινής κράτησης στα hotspots (μετονομάζονται σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης) σε Λέσβο, Χίο, Λέρο, Σάμο.
– Ποια είναι η κατάσταση που διαμορφώνεται για τους μετανάστες που έφτασαν στα νησιά μετά τη συμφωνία της 20ής Μαρτίου;
Θεωρείται ότι έχουν παράτυπα περάσει τα σύνορα και θα εξετάζεται ατομικά για κάθε περίπτωση αν υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή τους στην Τουρκία, σύμφωνα με την προβλεπόμενη fast track διαδικασία. Για όσους κρίνεται ότι η γειτονική χώρα είναι «ασφαλής χώρα», θα επιστρέφονται άμεσα. Οι υπόλοιποι μπορούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου το οποίο θα πρέπει να έχει κριθεί τελεσιδίκως σε διάστημα ενός μηνός.
– Σε ποιο καθεστώς θα βρίσκονται οι αιτούντες άσυλο έως ότου εξεταστεί η αίτησή τους;
Διαμένουν στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (πρώην hotspots) σε Λέσβο, Χίο, Λέρο, Σάμο, τα οποία πλέον είναι «κλειστά» και άρα δεν έχουν τη δυνατότητα να μετακινηθούν στο νησί και βέβαια σε καμία περίπτωση να περάσουν αυτοβούλως στην ενδοχώρα. Μπορούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα ή να ζητήσουν να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσής τους. Το αίτημά τους για άσυλο επιβάλλεται να εξετάζεται (σε πρώτο και δεύτερο βαθμό) σε 14 ημέρες. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να παραμείνουν υπό περιορισμό στα hotspots πέραν του χρονικού διαστήματος του ενός μηνός.
– Αν η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί σε ένα μήνα;
Τότε λαμβάνουν σχετικό έγγραφο και μεταφέρονται σε δομές φιλοξενίας στην ενδοχώρα για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί. Δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο αν θα μεταφέρονται σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας ή κλειστές δομές φιλοξενίας. Η περίοδος αναμονής δεν μπορεί πάντως να ξεπερνάει τους έξι μήνες ή εφόσον συντρέχουν ειδικοί λόγοι τον ένα χρόνο.
– Τι προβλέπεται για εκείνους που κριθεί ότι δικαιούνται άσυλο;
Οσοι δικαιούνται άσυλο μπορούν να παραμείνουν νομίμως στην Ελλάδα για τρία χρόνια και στη συνέχεια μπορούν να καταθέσουν εκ νέου αίτημα εφόσον το επιθυμούν και συντρέχουν λόγοι. Σε αυτό το χρονικό διάστημα απαγορεύεται ωστόσο να μεταβούν σε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και να παραμείνουν για διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών και, εφόσον το επιχειρήσουν, θεωρούνται παράνομοι και συλλαμβάνονται. Μπορούν επίσης να κάνουν αίτηση για μετεγκατάσταση σε άλλο κράτος-μέλος. Δεν έχουν δικαίωμα να επιλέξουν συγκεκριμένη χώρα, ωστόσο εφόσον έχουν οικογένεια σε άλλη χώρα, μέσω του νόμου οικογενειακής επανένωσης, μπορούν να μεταβούν εκεί.
– Και εκείνοι που το αίτημά τους απορριφθεί τελεσίδικα;
Μεταφέρονται στα προαναχωρησιακά κέντρα όπου κρατούνται (π.χ. Αμυγδαλέζα) και επιστρέφονται στις χώρες προέλευσής τους είτε οικειοθελώς είτε αναγκαστικά.
– Τι ισχύει για εκείνους που αυτή τη στιγμή παραμένουν στην Ειδομένη ή στον Πειραιά ή στα άλλα κέντρα φιλοξενίας;
Πρόκειται για περίπου 50.000 άτομα που βρίσκονται σε ένα περίεργο καθεστώς. Από τις υπηρεσίες χαρακτηρίζονται «εγκλωβισμένοι» και από αυτούς τα στοιχεία δείχνουν ότι μόνο 2.700 έχουν κάνει αίτημα ασύλου προς το παρόν, καθώς οι περισσότεροι αναμένουν ότι με κάποιο τρόπο θα καταφέρουν να περάσουν τα σύνορα όπως γινόταν έως πριν από λίγες εβδομάδες. Μάλιστα υπάρχουν αμφιβολίες για το αν θα μπορούν να ενταχθούν στη διαδικασία μετεγκατάστασης εφόσον δεν υπέβαλαν αίτημα ασύλου με την είσοδό τους στη χώρα.
– Εχουν μειωθεί οι ροές μετά την υπογραφή της συμφωνίας;
Ναι. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες οι ροές βαίνουν μειούμενες, κατά μέσον όρο περίπου 300 άτομα φτάνουν στα ελληνικά νησιά καθημερινά. Το γεγονός ωστόσο δεν αποτελεί απαραίτητα συνέπεια της συμφωνίας, όπως τονίζουν αρμόδιοι, και δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Η πρώτη επιστροφή μεταναστών στην Τουρκία αναμένεται να αποθαρρύνει όσους σχεδίαζαν να έρθουν στην Ελλάδα για να περάσουν στην Ευρώπη.
Ωστόσο υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να διαμορφωθούν άλλες ισορροπίες από την εφαρμογή της συμφωνίας που θα λειτουργήσουν ως πόλος έλξης για ανθρώπους που βρίσκονται σε απελπιστική κατάσταση.
«Εφόσον κάποιοι θα παίρνουν άσυλο και κάποιοι θα μπαίνουν στον μηχανισμό μετεγκατάστασης, είναι πολύ πιθανό να επιχειρούν να έρθουν στην Ελλάδα ελπίζοντας ότι θα σταθούν τυχεροί και θα είναι ανάμεσα σε αυτούς που δεν θα επιστραφούν», ανέφερε χαρακτηριστικά στην «Κ» πρώην στέλεχος του υπ. Μεταναστευτικής Πολιτικής.
