ΝΙΚΟΣ Δ. ΒΑΡΜΑΖΗΣ
Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833)
Ενας ανεξάντλητος κόσμος
εκδ. Γαβριηλίδης
Προσεγγίζοντας τον ανεξάντλητο κόσμο του μεγάλου διαφωτιστή και διδασκάλου του Γένους Αδαμαντίου Κοραή, ο συγγραφέας Νίκος Βαρμάζης διακατέχεται από έντονο παιδαγωγικό πάθος πληροφόρησης, διδαχής και μύησης. Εχοντας συστηματικά ασχοληθεί με τον νεοελληνικό διαφωτισμό και το έργο του ανθρώπου που παρεξηγημένα θεωρήθηκε ηγέτης του γλωσσικού καθαρισμού και πρωτοπλάστης της καθαρεύουσας, ο Νίκος Βαρμάζης που διήνυσε τη διδακτική σταδιοδρομία του ως καθηγητής φιλόλογος, σύμβουλος φιλολόγων και επίκουρος καθηγητής του ΑΠΘ στα τελευταία χρόνια της καριέρας του, βαθύς γνώστης της αρχαίας παιδείας και με ευρύ επιστημονικό έργο, επιχειρεί να «ξαναδιαβάσει» το έργο του μεγάλου Ελληνα διαφωτιστή με στόχο να αναθεωρηθούν οι «στρεβλές μεθοδεύσεις» στο σύγχρονο διδακτικό έργο και επί πλέον να εμπλουτιστούν με κάποιες ιδέες του Κοραή τα προγράμματα των σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης. Σε αυτόν τον στόχο κατατείνει η μελέτη του πάνω στον ανεξάντλητο κόσμο του Αδαμαντίου Κοραή, μελέτη βιωματική που αποφεύγει να εκτεθεί στον κίνδυνο του υποκειμενισμού, καθώς διέπεται από βαθιά ευαισθησία και γνώση της λειτουργίας του λογοτεχνικού και επιστημονικού λόγου.
Το άγαλμα του Κοραή μπροστά από την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Αθηνών, σηματωρός της διαμορφωμένης και προφανώς άδικης ιδέας για τον Κοραή «που ταύτιζε τη μορφή του με το περιεχόμενο των σπουδών μιας σχολής συντήρησης», καθίσταται αφετηρία των συγγραφικών επιλογών. Ο Βαρμάζης αισθανόμενος ότι το εύρος της επιστημονικής πολυμέρειας του Κοραή δύσκολα δαμάζεται, επιλέγει μέρη του έργου και παραθέματα των κειμένων του με σκοπό να διαμεσολαβήσει ανάμεσα σε αυτό και τον αναγνώστη. Η μέθοδός του βασίζεται στη δοκιμασμένη φιλολογική εμπειρία. Ο συγγραφέας εποπτεύοντας τα ζητήματα που εξετάζει, ανασυνθέτει δημιουργικά την εποχή και το πνευματικό της κλίμα. Στο κεφάλαιο 16 για παράδειγμα («Το ελληνικόν Λύκειον των Παρισίων». Ενα σχολείο του Κοραή»), γέννημα του διακαούς πόθου του να δώσει ένα παράδειγμα του δρόμου που έπρεπε να ακολουθήσουν τα σχολεία της υπόδουλης πατρίδας και ως προς την οργάνωση της σχολικής ζωής και ως προς τις σχέσεις δασκάλου – μαθητών, επισημαίνονται κυρίως πληροφοριακά στοιχεία μέσω επιστολών και άλλων μαρτυριών και πεπραγμένων εν είδει έκθεσης λειτουργίας. Γιατί μπορεί η λειτουργία του σχολείου αυτού να ήταν σύντομη (ο διευθυντής του σχολείου αποδίδει σε επιστολή του τις ευθύνες στον κυβερνήτη Καποδίστρια, ο οποίος αν και ενίσχυσε παρόμοιες προσπάθειες στο Μόναχο ή τη Γενεύη φαίνεται να αδιαφόρησε για το σχολείο των Παρισίων), όμως η σχετική αφήγηση καταδεικνύει το όραμα του Κοραή για ένα πρότυπο σχολείο, όπως ο ίδιος ονειρευόταν. Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας προβάλλει ιδιαίτερα στοιχεία της προσωπικότητας και πτυχές της ιδεολογίας του Κοραή, ο οποίος πίστευε πως όποιος χωρίς τη γνώση της νέας επιχειρεί να μελετήσει ή να ερμηνεύσει την αρχαία ελληνική γλώσσα απατάται ή απατά.
Οι επιστολές
Χωρισμένη σε τέσσερα μέρη η μελέτη (Ιδέες και στάση ζωής του Κοραή / Η φιλολογική διάσταση του κοραϊκού έργου / Η παιδαγωγική του διάσταση / Η αλληλογραφία του Κοραή) και συνοδευόμενη από επίλογο, χρονολόγιο και βιβλιογραφία, συνδέεται με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του συγγραφέα και την προσωπική του ματιά και προσωπική εμπειρία. Αναμφίβολα ωστόσο, το μεγαλύτερο κεφάλαιο της πνευματικής περιουσίας του Κοραή αποτελούν οι επιστολές του. Η αλληλογραφία του Κοραή που καλύπτει περίοδο εξήντα χρόνων αναπαριστά μιαν ολόκληρη εποχή που σφραγίζει το παρόν και περισσότερο το μέλλον της Ευρώπης και του κόσμου. Στις επιστολές του, από την πρώτη σε νεαρό εμπορικό αντιπρόσωπο του πατέρα του στην Ολλανδία μέχρι σ’ εκείνες που έγραφε από το Μονπελιέ, όπου σπούδαζε ιατρική και σε αυτές του Παρισιού, όπου θα ζήσει μέχρι το τέλος της ζωής του όλα τα μεγάλα γεγονότα και κυρίως τη Γαλλική Επανάσταση, είναι ευδιάκριτος ο σπουδαίος λόγιος με τη βαθιά αρχαιογνωσία. Βασιλείου, Ιάκωβος Ρώτας, ονόματα ομογενών που ζουν σε μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα και τον ενημερώνουν για την εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης, ακόμη και ο Φαναριώτης Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αποτελούν τους αποδέκτες των επιστολών του, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται αργότερα ο Αμερικανός Τζέφερσον, τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ (από τον οποίο ζητεί την πολιτική του εμπειρία) και Αγγλος νομομαθής και μεταρρυθμιστής Τζέρεμι Μπέθαμ, φιλέλληνας, στη συνεργασία του οποίου στήριξε την ελπίδα για ηθική και υλική στήριξη του αγώνα των Ελλήνων.
Ξαναδιαβάζοντας τα κοραϊκά κείμενα υπό το πρίσμα της ωριμότητας πλέον ο Νίκος Βαρμάζης μάς προσφέρει ένα βιβλίο υψηλού ήθους, απροκατάληπτο και σαγηνευτικό, προϊόν επίπονης έρευνας και πιστεύω ότι πρέπει γι’ αυτό να του είμεθα ευγνώμονες.