Η μουσική του αντανακλά το φως του ήλιου πάνω στην πέτρα, το χρώμα και το άρωμα των αγριολούλουδων, την ορμή της πλώρης που σκίζει τη θάλασσα. Ο ήχος του έχει θεμέλια στην ελληνική ψυχή. Είναι δυνατός και τολμηρός. Περήφανος και τρυφερός. Τα τραγούδια του κατέχουν ξεχωριστή θέση στη συλλογική μνήμη του λαού μας. O Σταύρος Ξαρχάκος είναι από τους συνθέτες που έχουμε την ευλογία το έργο τους να είναι συνυφασμένο με τις ζωές μας. Από την αρχή της πορείας του, οι μουσικές και τα τραγούδια του συντροφεύουν τους Ελληνες στις δυσκολίες και τις χαρές. Με το λόγο των μεγάλων στιχουργών και ποιητών, έχουμε την τύχη να μπορούμε να τραγουδάμε για όλα αυτά που αγγίζουν τις καρδιές μας και μας λυτρώνουν. Γιατί, τι άλλο είναι το αληθινό τραγούδι από την ανάγκη να βγάλουμε το βάρος από τις ψυχές μας; Ευθύς και ουσιαστικός όλα αυτά τα χρόνια, ο Σταύρος Ξαρχάκος είναι πάντα μαζί μας. Οπως τώρα, με τη μεγάλη συναυλία του «Ολοι μαζί μπορούμε» στο Καλλιμάρμαρο, στις 16 Ιουνίου. Ενα σημαντικό γεγονός που μας δίνει την ευκαιρία να τον συναντήσουμε.
Πώς προέκυψε η ιδέα της συναυλίας;
Κατ’ αρχάς, πρέπει να χαιρετίσουμε την πρωτοβουλία του ΣΚΑΪ και του Μελωδία, που είχαν την ιδέα να γίνει στο πλαίσιο του «Ολοι μαζί μπορούμε». Μου έγινε η πρόταση και την αποδέχτηκα με μεγάλη ευχαρίστηση. Αλλά δεν μπορώ να κρύψω από την άλλη μεριά ότι στενοχωριέμαι πάρα πολύ με τις εκδηλώσεις αυτού του είδους, να υπάρχουν τόσοι ανήμποροι άνθρωποι που χρειάζονται βοήθεια σήμερα, που είμαστε στο 2016. Αυτό το θεωρώ έγκλημα. Είναι ασύλληπτο για μένα. Από αυτή την άποψη το λέω, γιατί κάτι έπρεπε να είχε γίνει γι’ αυτούς τους συνανθρώπους μας. Ετσι, όμως, όπως είναι τα πράγματα, αυτή η συναυλία μπορεί να προσφέρει ανακούφιση σε πολύ κόσμο.
Πολλά τραγούδια σας τη δεκαετία του ’60 μιλούσαν για αντίστοιχα προβλήματα της κοινωνίας. Τη φτώχεια, τον καθημερινό πόνο και κόπο, αλλά και την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής. Υπάρχει ομοιότητα με τη σημερινή κατάσταση;
Χωρίς να θέλω να κάνω κάποιον υπαινιγμό, που δεν μου πάει κιόλας, δεν υπάρχει καμία αντιστοιχία με εκείνη την εποχή. Οπως προείπατε, υπήρχε και η ελπίδα, υπήρχε κάποιο φως. Αυτήν τη στιγμή ο κόσμος βρίσκεται σε μια αλλόκοτη περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα και δεν ξέρει τι θα του ξημερώσει. Δεν έχει πια καμία ελπίδα, και αυτό είναι το χειρότερο.
Διαισθάνομαι ότι η αποδοχή της πρότασης για τη συναυλία ταιριάζει και με τη δική σας ανάγκη να εκφραστείτε για τη σημερινή κατάσταση.
Αυτή είναι μια πολιτικού τύπου ερώτηση, αλλά δεν μπορώ να κάνω αυτήν τη συζήτηση. Δεν μπορώ, γιατί δεν υπάρχει πολιτικός λόγος και πολιτική. Υπάρχει η διαχείριση μιας κρίσης από κάποιους, καλή ή κακή, που μας πάει ή δεν μας πάει. Δεν θέλω να μιλήσω για πολιτικούς, γιατί θα μπούμε σε άλλη κουβέντα.
Μιλώντας για τη βραδιά στο Καλλιμάρμαρο, αναρωτιέμαι πώς θα μοιραστούν στους ερμηνευτές τα τραγούδια σας. Είναι προσωπικές τους επιλογές;
Δεν υπάρχει καμία δυσκολία σε αυτό. Μου αρέσει ο διάλογος με τους συνεργάτες μου. Θέλω να μου προτείνουν τι επιθυμούν να πουν. Φυσικά, συμβαίνει καμιά φορά να συμπίπτουν οι προτιμήσεις τους. Εκεί βρίσκουμε ένα σημείο ισορροπίας (γέλια). Το ενδιαφέρον σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε διαφορετικές τραγουδιστικές απόψεις. Και αυτό μου φαίνεται πολύ δημιουργικό.
Θα ήθελα να συναντήσουμε τον νεαρό έφηβο που ζούσε στα Εξάρχεια. Εναν ατίθασο χαρακτήρα, όπως λέγεται. Τι τον τράβηξε στη μουσική, που απαιτεί πειθαρχία;
Ο ατίθασος είναι και πειθαρχημένος. Δεν ξέρω αν το γνωρίζετε αυτό (γέλια). Οντως ήμουν ζωηρός έφηβος και δεν ήμουν πολύ υπάκουος στη δασκάλα του πιάνου. Μελετούσα όμως, γιατί η άσκηση είναι μια άλλη ιστορία και άλλο να ακολουθείς τους κανόνες. Με αυτή την έννοια και τώρα, ως πρώην έφηβος, δεν είμαι καθόλου πειθαρχημένος. Πρέπει να αφήνεις τη φαντασία σου να οργιάζει, να αφήνεις την ψυχή σου ελεύθερη, πρέπει να βρίσκεις τα συναισθήματά σου έξω από τις φόρμες. Να μην πηγαίνεις με νόμους και προφήτες της αγοράς.
Είστε από τους πρωτεργάτες της άνοιξης του ελληνικού τραγουδιού τη δεκαετία του ’60. Τι συνέβη εκείνη τη μυθική εποχή;
Δεν ήταν, πιστεύω, μόνο μία δεκαετία. Ξεκίνησε πιο πριν και συνεχίστηκε μετά. Και δεν περιορίστηκε στο τραγούδι. Μην ξεχνάμε την πεζογραφία, την ποίηση, τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Ακόμη, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Ολα αυτά δεν είναι τυχαίο ότι ξεκίνησαν μετά τον παγκόσμιο και τον εμφύλιο πόλεμο. Ξέρετε, μετά από τέτοιες μεγάλες κρίσεις και ανακατατάξεις κοινωνικοπολιτικές, βγαίνουν πάρα πολλά θετικά πρόσημα. Στο τραγούδι, λοιπόν, νομίζω ότι συντελέστηκε κάποιο θαύμα. Εγώ πιστεύω στα θαύματα και στο θείο. Ετσι συναντήθηκαν οι μεγάλοι ποιητές μας, οι εμπνευσμένοι στιχουργοί και οι σημαντικοί ερμηνευτές με τους συνθέτες. Ομως, αντί να το διασφαλίσουμε και να το προφυλάξουμε, και κάθε μέρα να ευχαριστούμε τον Θεό γι’ αυτό, το διαλύσαμε εντελώς. Κρίμα.
Τι είναι τελικά το τραγούδι;
Το τραγούδι είναι μια προσωπική έκφραση η οποία δεν μπορεί τόσο συχνά να σου συμβαίνει, δεν γίνεται. Δεν είναι όπως κάθε μέρα που καθαρίζουμε τα δόντια μας και βάζουμε κολόνια. Το τραγούδι γράφεται με αίμα. Είναι μια προσωπική ανάγκη, είναι ένα υπαρξιακό θέμα. Θα έχετε παρατηρήσει ότι έχω περάσει μεγάλες δημιουργικές παύσεις. Δεν είναι τυχαίες. Δεν μπορεί κανείς να προβάλλεται μέσα από το τραγούδι του, να προβάλλει τις αδυναμίες του ή ό,τι άλλο. Το τραγούδι για μένα είναι αυτά που θέλω να πω, αυτά που έχω μέσα μου και που δεν είμαι ικανός να το κάνω με τα λόγια. Ο,τι κι αν θέλετε να μου βγάλετε από το στόμα αποκλείεται, γιατί δεν μπορώ αλλά και δεν θέλω.
Πολλοί εκτιμούν ότι το «Αξιον Εστί», ο «Μεγάλος Ερωτικός» και το «Ρεμπέτικο» στεφάνωσαν τις δεκαετίες του ’60, του ’70 και του ’80 αντίστοιχα. Ποια ήταν η σχέση σας με τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη;
Ερωτική, αν σας φτάνει αυτό. Με την πνευματική έννοια, βέβαια (γέλια). Υπήρχε μια σχέση που δεν ήταν ακριβώς φιλική. Είχαμε άλλους κωδικούς να επικοινωνούμε, που έκαναν αυτήν τη σχέση σαν τις ερωτικές με τα υπέρ και τα κατά τους.
Υπάρχει σημαντικό μέρος του έργου σας -όπως δύο όπερες και κοντσέρτα για πιάνο- που δεν έχει μεγάλη αναγνωρισιμότητα. Σας λυπεί αυτό;
Οχι, δεν με απασχολεί, για τη δική μου δουλειά. Ξέρετε πόσοι νέοι συνθέτες υπάρχουν που γράφουν συμφωνική μουσική και συμφωνικά έργα; Αυτό με λυπεί, με εξοργίζει. Γιατί πού είναι η πολιτεία εδώ; Eίναι παιδιά που γράφουν με την ψυχή τους, με κόπο φοβερό, χωρίς να κερδίζουν ούτε ένα ευρώ.
Εχετε αξιοποιήσει το διαδίκτυο; Εχετε επίσημη ιστοσελίδα όπου να μπορεί κανείς να βρει όλο το έργο σας;
Οχι δεν έχω, δεν το συμπαθώ. Εξάλλου, πολλά είναι γνωστά. Ας κρατήσω κάτι να ψάχνει κανείς επιτέλους (γέλια). Δεν θέλω να τα μάθετε όλα, βρε παιδιά, θέλω να ψάξετε και να με βρείτε.
Γέννημα-θρέμμα Εξαρχειώτης. Πώς ζείτε αυτήν τη γειτονιά της Αθήνας, που έχει μια ιδιαίτερη ενέργεια;
Στα Εξάρχεια γεννήθηκαν και οι δύο γονείς μου. Μέναμε στη Θεμιστοκλέους, στο στόμα του λύκου, που λένε. Πάντα είχαν αυτήν τη δυναμική τα Εξάρχεια, δεν είναι πρωτόγνωρο αυτό. Βέβαια το σκηνικό αλλάζει ανάλογα με τις κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές συνθήκες. Το έργο είναι το ίδιο. Εξάρχεια. Απλώς αλλάζει το ντύσιμο, αλλάζει το φαγητό. Πάντα θα είναι έτσι, γιατί είναι ο κόσμος που κατοικεί εκεί και στα πέριξ που φτιάχνει αυτή την ατμόσφαιρα.