20 Οκτωβρίου 1888. Το γνωστό σε όλους Ζάππειο Μέγαρο εγκαινιάστηκε σαν σήμερα πριν 128 χρόνια και έχει μία σπάνια ιστορία, όπως την οραματίστηκε εν πολλοίς ο ευεργέτης Ευάγγελος Ζάππας. Λίγοι γνωρίζουν ωστόσο πως αρχικά το όραμα του Ζάππα ήταν η δημιουργία ενός κτιρίου που θα στεγάσει το όραμα της δημιουργίας θεσμών, ανάλογων της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων, που ήταν έντονες εκείνη την περίοδο και όπως πίστευε θα βοηθήσουν την Ελλάδα να αναδείξει τόσο την βιομηχανία της όσο και τις αρχαιότητες της. Ήδη ο Ευάγγελος Ζάππας από την Ρουμανία όπου βρισκόταν έστειλε υπόμνημα το 1856 όπου αναφέρεται στο συγκεκριμένο όραμα, λέγοντας μάλιστα πως θα αναλάβει άμεσα τα έξοδα ανέγερσης ενός Ολυμπαικού κτιρίου που θα γινόταν σημείο αναφοράς εντός και εκτος Ελλάδος. Και πράγματι έτειλε τα πρώτα 2.000 αυστριακά φλορίνια που ήταν η αρχή εντός σππυδαίου μνημείου της σύγχρονης Αθήνας, του Ζαππείου Μεγάρου.Το Ζάππειο εγκαινιάστηκε τελικά 32 χρόνια μετά και το όραμα του Ζάππα να γίνει πραγματικότητα και το Ζάππειο Μέγαρο πήρε σάρκα και οστά.
Οι σταθμοί του Ζαππείου όπως παρουσιάζονται μέσα από την επίσημη σελίδα του:
To υπόμνημα του 1856
Ενώ στην Ελλάδα «ζυμώνεται» το θέμα της αναβίωσης αρχαίων τελετών και αγώνων ήδη από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, ο Ευαγγέλης Ζάππας βρίσκεται στη Ρουμανία. Εκεί γεννιέται ο προβληματισμός του για τον τρόπο, με τον οποίο θα μπορούσαν να αναβιώσουν ανάλογοι θεσμοί, επιμένοντας, μάλιστα, να ονομάζονται «Ολυμπιακοί». Επιθυμία του Ζάππα ήταν να ενισχύσει την πατρίδα του, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη του το «έκαστος δέον τη πατρίδι χρήσιμος γενέσθαι και ουδέποτε άχθος αυτής». Ο Παναγιώτης Σούτσος, ο θεμελιωτής της σύγχρονης ελληνικής Ολυμπιακής ιδεολογίας και ο άνθρωπος, ο οποίος ενέπνευσε τον Ε. Ζάππα, υπήρξε ο ουσιαστικός εισηγητής της ίδρυσης των παράλληλων πολιτιστικών δρώμενων και των εκθέσεων, έχοντας μάλιστα ως πρότυπο την Α΄ Διεθνή Έκθεση του Λονδίνου (1851). Ο Ε. Ζάππας, γνωρίζοντας τις μη επιτυχημένες προσπάθειες του παρελθόντος, προχώρησε στη σύνταξη υπομνήματος για την καθιέρωση ενός θεσμού, ο οποίος θα βοηθούσε την Ελλάδα να ακολουθήσει τους ρυθμούς της βιομηχανικής επανάστασης. Το υπόμνημα εστάλη στις αρχές του 1856 και διατύπωνε την πρόταση για διοργάνωση Αγώνων στην Αθήνα στις 25 Μαρτίου 1857. Ο Ζάππας αναλάμβανε τα έξοδα αυτών, καθώς και την ανέγερση ενός Ολυμπιακού κτηρίου, όπου θα γινόταν η έκθεση των δειγμάτων της ελληνικής τέχνης και βιομηχανίας, το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως μουσείο με αρχαιότητες για τους ξένους επισκέπτες. Έσπευσε επίσης να στείλει και 2.000 αυστριακά φλορίνια για τα έξοδα των Α΄ Ολυμπίων. Τα επόμενα δύο χρόνια είχε τακτική επαφή με τον εκπρόσωπο της ελληνικής κυβέρνησης, τον υπουργό Εξωτερικών Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, ο οποίος συνέτεινε και αυτός στην τελική διαμόρφωση του θεσμού.
Το κρανίο του στον αριστερό τοίχο
Ο Ευαγγέλης Ζάππας υπήρξε οραματιστής, αλλά με τη διαθήκη του ανέδειξε την πραγματιστική πλευρά της σκέψης του. Συντάσσοντάς την τον Νοέμβριο του 1860, έναν μόλις χρόνο μετά τα Α΄ Ολύμπια, έδειξε ότι όχι μόνο είχε κατανοήσει την αναγκαιότητα των εμποροβιομηχανικών εκθέσεων, αλλά διατύπωσε και εμπεριστατωμένη άποψη για την προστασία και την αναβάθμισή τους.Γι' αυτό στη διαθήκη του φρόντισε να τονίσει ότι όχι μόνο οι συγγενείς του, αλλά και «πας Έλλην, χωρίς εξαίρεσιν, έχει το δικαίωμα να επαγρυπνήση εις την εκτέλεσιν των διατάξεων της παρούσης διαθήκης μου και τους εναντίους αυτής να τους υποχρεώση διά του νόμου προς αποζημίωσιν και αποκατάστασιν των ειρημένων διατάξεων». Σύμφωνα επίσης με τη διαθήκη, το λείψανο της κεφαλής του εθνικού ευεργέτη, «εγκλεισμένον εντός αργυράς θήκης εν σχήματι ναΐσκου», εντοιχίστηκε στον αριστερό τοίχo του κυκλικού σχήματος Περιστυλίου του Μεγάρου την ημέρα των εγκαινίων του (1888). Μια αναμνηστική πλάκα απομένει για να θυμίζει τον χώρο όπου βρίσκεται έως σήμερα η κεφαλή του Ευαγγέλη Ζάππα.
Ζάππειο και Αθήνα: Βίοι παράλληλοι
Οι πρώτες σκέψεις σχετικά με την επιλογή του χώρου για την ανέγερση του μεγάρου των Ολυμπίων το τοποθετούσαν στην κορυφή του Παναθηναϊκού Σταδίου, από όπου «η Αυλή και οι Ελλανοδίκαι θα ηδύναντο από ευρέος εξώστου να επιβλέπωσι τους αγώνας και τας μυριάδας των περικαθημένων θεατών». Το 1869 όμως, η Βουλή των Ελλήνων διέθεσε περίπου 80.000 τετραγωνικά μέτρα δημόσιας γης μεταξύ του ναού του Ολυμπίου Διός και του τότε Ανακτορικού Κήπου, λαμβάνοντας υπόψη και την επιθυμία του Ζάππα το κτίριο να ευρίσκεται κατά το δυνατόν εγγύτερα στο Στάδιο. Στη συνέχεια, ο αρχιτέκτονας Αναστάσιος Θεοφιλάς κλήθηκε να αλλάξει το αρχικό σχέδιο που είχε ήδη εκπονήσει ο Φ. Μπουλανζέ.
Στις 20 Ιανουαρίου 1874 κατατίθεται ο θεμέλιος λίθος του Μεγάρου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1880 ο Κωνσταντίνος Ζάππας αναθέτει στον Θεόφιλο Χάνσεν τη σύνταξη καινούριου σχεδίου, με την πρόθεση να κάνει εν ανάγκη θυσίες σε βάρος του ήδη οικοδομηθέντος τμήματος. Ωστόσο, οι επαγγελματικοί ανταγωνισμοί μεταξύ των γνωστότερων αρχιτεκτόνων της εποχής και οι υπόνοιες για σοβαρές οικονομικές καταχρήσεις οδήγησαν σε σοβαρές καθυστερήσεις και δύο φορές στη διακοπή των εργασιών. Τα εγκαίνια έγιναν, τελικά, με κάθε επισημότητα στις 20 Οκτωβρίου 1888.Το Ζάππειο Μέγαρο είναι το πρώτο κτίριο που ανεγείρεται παγκοσμίως για την εξυπηρέτηση Ολυμπιακών αναγκών.
Το Ζάππειο ως… Ολυμπιακό χωριό
Οι περιπέτειες του κτιρίου ήταν πολλές, αλλά και οι λειτουργίες που στέγασε περισσότερες. Σπάνια εκτέλεσε τον προορισμό του, ενώ παρέμεινε κλειστό και εγκαταλελειμμένο επί χρόνια.
Στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 φιλοξενούνται στην κυκλική αίθουσά του τα αγωνίσματα της ξιφασκίας, ενώ στους Β΄ Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες (1906) η έλλειψη υποδομών και εγκαταστάσεων οδήγησε στη χρήση του ως «Ολυμπιακού Χωριού». Από το 1936 και για 40 χρόνια φιλοξένησε τον πρώτο κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό της χώρας. Το 1940 μετασκευάζεται σε νοσοκομείο, τον επόμενο χρόνο επιτάσσεται από τον γερμανικό στρατό κατοχής, στη συνέχεια μετατρέπεται σε αποθήκη και κατόπιν σε στρατώνα (1944), ενώ πλήττεται και από βομβαρδισμούς στα Δεκεμβριανά. Μεταπολεμικά συζητείται η κατεδάφισή του. Ευτυχώς, το 1960 πραγματοποιήθηκε γενική επισκευή, υπό την επίβλεψη των αρχιτεκτόνων Α. Πλουμιστού και Φ. Παναγιωτόπουλου. Η τελευταία ανακαίνιση έγινε ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και ολοκληρώνεται εντός του 2007.
Το Ζάππειο Μέγαρο παρακολούθησε την ιστορία της πόλης των Αθηνών τα τελευταία 120 περίπου χρόνια, αποτέλεσε κτήριο «αιχμής» στις σημαντικότερες στιγμές του έθνους και «πορεύθηκε» άρρηκτα με το Ολυμπιακό Κίνημα. Ακόμη και αν οι χρήσεις του ήταν ποικίλες, τελικά αναδείχθηκε σε σημείο αναφοράς για την Αθήνα, δικαιώνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την αρχική βούληση του δωρητή, έστω και παραλλαγμένη.